Η είδηση έπεσε σαν βόμβα: ο πληθυσμός της Ελλάδας θα γυρίσει πίσω εκεί που ήταν πριν να έλθουν οι πρόσφυγες! Θα γίνει αυτό επειδή όλοι θα ζούμε παραπάνω, οι Ελληνίδες θα συνεχίσουν να κάνουν όσα παιδιά θέλουν και η μετανάστευση θα περιοριστεί στο ελάχιστο. Δηλαδή ο καλός Θεός της Ελλάδας θα εκπληρώσει τις επιθυμίες μας – και θα το κάνει ως το 2100.
Πώς εξηγείται το σοκ που προκάλεσαν οι πληθυσμιακές προβολές της ομάδας Παγκόσμιας Επιβάρυνσης Ασθενειών (Global Burden Of Disease); Ο πληθυσμός στο σενάριο αναφοράς θα μειωθεί σε 80 χρόνια για να φτάσει στο επίπεδο που ήταν το 1920, πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή – μια εποχή που οι ιστορικοί καταγράφουν ως μάλλον περίοδο ευφορίας και εθνικής ανάτασης. Το μεγαλύτερο σενάριο ανεβάζει τον συνολικό πληθυσμό της Ελλάδας περίπου εκεί που ήταν το 1955 – πριν την μετανάστευση στη Γερμανία, όταν άρχιζε το ‘Ελληνικό οικονομικό θαύμα’. Για να μη μιλήσουμε για θαύματα παλαιότερων εποχών.
Γιατί μας πειράζουν αυτά; Γιατί θα θέλαμε ο πληθυσμός να μεγαλώνει συνεχώς; Η εξήγηση ανάγεται μερικώς στην οικονομική θεωρία και μερικώς στην ελληνική οκνηρία.
Η Γαλλική οικονομική σκέψη, από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’, ταύτιζε το εθνικό μεγαλείο με τον μεγάλο πληθυσμό – ο οποίος εξασφάλιζε χωρικούς στα χωράφια και φαντάρους στον στρατό. Η οικονομική σχολή των Φυσιοκρατών θεωρούσε ότι η μόνη πηγή οικονομικής υπεραξίας ήταν η πρωτογενής παραγωγή. Δεν είναι συμπτωματικό ότι ο σημερινός πληθυσμιακός πανικός έχει την αφετηρία του στην Γαλλία του 1890, όπου συνειδητοποίησαν ότι οι πειθήνιες Γερμανίδες έκαναν περισσότερα παιδιά από τις χειραφετημένες Γαλλίδες.
Η Αγγλία ήταν χώρα πιο μικρή. Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Μάλθους διαπίστωνε ότι ο αγροτικός πληθυσμός πίεζε την πεπερασμένη γεωργική δυναμικότητα – κραδαίνοντας την πιθανότητα υπερπληθυσμού (πράγμα φύσει αδύνατο κατά τους Φυσιοκράτες). Την λύση έδωσε η βιομηχανική επανάσταση και τα οικονομικά του Άνταμ Σμιθ, που εξήγησε με ποιον τρόπο η παραγωγικότητα ξεπερνά τα Μαλθουσιανά παραδοσιακά αδιέξοδα – φτάνει να υπάρχει προσαρμοστικότητα και επενδύσεις. Η ευημερία δεν περιορίζεται από τα εργατικά χέρια– αρκεί αυτά να είναι παραγωγικά.
Είναι προφανές ποιες ιδέες υπερίσχυσαν: Οικονομικοί ιστορικοί διαπιστώνουν ότι το βιοτικό επίπεδο του μέσου εργαζόμενου –στάσιμο εν πολλοίς για τα 500 χρόνια από την πανδημία του 14ου αιώνα - απογειώθηκε μετά το 1850 και εξακολουθεί να αυξάνεται και σήμερα.
Η επιτυχία δεν ήταν εύκολη, ούτε αυτονόητη. Προϋπέθετε προσαρμογές στην ζωή όλων. Για παράδειγμα, η επένδυση στην παιδεία (δηλαδή σε ανθρώπινο κεφάλαιο) σταματούσε στα 12. Οι γυναίκες ως το 1950 ασχολούνταν μόνο με το σπίτι και τα παιδιά. Αν κάποιος είχε δηλώσει το 1920 ότι θα απαιτούνταν οι αλλαγές που τελικά έγιναν, θα χαρακτηριζόταν επικίνδυνος αιθεροβάμων, εθνικός μειοδότης (και πιθανώς μπολσεβίκος).
Η δημογραφική εξέλιξη που περιγράφει η μελέτη θα αποδειχθεί πρόβλημα μόνο αν επιμένουμε να μη προσαρμοζόμαστε. Να ζούμε δηλαδή κατά τον 21ο αιώνα όπως οι γιαγιάδες μας κατά τον 20ο.
Το πραγματικό δημογραφικό κόστος είναι μόνο το ξεβόλεμα – ο αποχαιρετισμός γνώριμων πλην αναχρονιστικών συνηθειών.
*Ο κ. Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
