Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Η ελληνική αγορά βιβλίου είναι από τις πιο μικρές εθνικές αγορές παγκοσμίως: είμαστε λίγοι, και διαβάζουμε λιγότερο από άλλους λαούς. Επίσης βλέπουμε τηλεόραση περισσότερο από άλλους λαούς, ενώ και οι επιδόσεις μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αξιοζήλευτες. Ας προσθέσουμε σε όλα αυτά το γεγονός ότι η κρίση στον χώρο του βιβλίου άρχισε πολύ πριν την οικονομική κρίση που έπληξε το Δημόσιο πριν από δέκα χρόνια —μάλιστα, λειτούργησε σαν προάγγελός της: όταν όλοι αγόραζαν μετοχές στο χρηματιστήριο, πολλά βιβλιοπωλεία έκαναν μηδενικό ζήτα, ενώ ακριβώς την εποχή με τις παχιές αγελάδες τα τιράζ μας μειώνονταν χρόνο με τον χρόνο…—, καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο όλα τείνουν πλέον σ' αυτό που είχαμε «προβλέψει» από εικοσαετίας (τα εισαγωγικά μπαίνουν γιατί δεν χρειαζόταν καμία μαντική ικανότητα για να το δούμε):
Θα επιβιώσουν ελάχιστοι μεγάλοι οίκοι, που μάλιστα θα τα πηγαίνουν καλά γιατί θα συγκεντρώσουν όλο το αναγνωστικό κοινό και όλους τους μεγάλους, «ευπωλήτους» συγγραφείς, οι μεσαίου μεγέθους δεν θα μπορούν πλέον να παρουσιάζουν κέρδη καθώς ένα ή δύο μπεστ-σέλερ τον χρόνο δεν θα αρκούν για να καλύψουν τις αφόρητες ζημιές από την υπόλοιπη παραγωγή, και θα αναπτυχθεί ένα δίκτυο από (πάρα) πολλά, πλην εξαιρετικά μικρά, εκδοτικά συγκεκριμένης στόχευσης, που δεν θα απασχολούν πάνω από δύο με τρία άτομα το πολύ, και που όλα μαζί θα εκδίδουν πολύ λιγότερους τίτλους από τους ελληνικούς μεγάλους πέντε οίκους.
Τα ίδια και με τα βιβλιοπωλεία. Η Ελλάδα δεν μπορεί να συντηρήσει πάνω από μία αλυσίδα με πολλά υποκαταστήματα ανά την επικράτεια, άλλα τρία ή τέσσερα μεγάλα βιβλιοπωλεία, ιστορικά ή νέα, και πολλά μικρά, απολύτως «οικογενειακά» συνοικιακά που όμως δεν θα έχουν ελπίδες επιβίωσης πέραν μίας διετίας-τριετίας αν δεν παρουσιάσουν κάτι που να τα κάνει πραγματικά να ξεχωρίζουν.
Σήμερα θα προτείνουμε μερικές τέτοιες λύσεις για αυτά τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, χωρίς να μείνουμε στα γνωστά και επιβεβλημένα, που —για όσους δεν τα ξέρουν— είναι τα εξής: οι ιδιοκτήτες τους και οι εργαζόμενοι σε αυτά οφείλουν να είναι ενήμεροι για μερικές χιλιάδες τίτλους και για όλες τις νέες κυκλοφορίες, ο χώρος πρέπει να μπορεί να υποστηρίζει εκδηλώσεις και παρουσιάσεις βιβλίων, οι εκδηλώσεις και οι παρουσιάσεις αυτές πρέπει να γίνονται τακτικά, ο χώρος καλό είναι να είναι μεικτής χρήσης: βιβλιοκαφέ.
Χωρίς κάποια αξιολογική σειρά, έχουμε λοιπόν και λέμε:
1. Διαδίκτυο
Τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία πρέπει να έχουν ισχυρή διαδικτυακή παρουσία. Δηλαδή όχι μόνο μία Σελίδα στο Facebook (οι Σελίδες μπορούν να σταθούν μόνο επικουρικά), αλλά με πολλά-πολλά περισσότερα. Το κυριότερο είναι ένα σάιτ. Σ' αυτό, θα παρουσιάζονται όλες οι νέες εκδόσεις, με προτάσεις του βιβλιοπωλείου, με συνεντεύξεις συγγραφέων, μεταφραστών και εκδοτών, και με ό,τι άλλο μπορούν να σκεφτούν — ή να ξεσηκώσουν από τα χιλιάδες σάιτ των ξένων βιβλιοπωλείων. Μπορεί για τα περισσότερα βιβλία να χρησιμοποιούν τα δελτία Τύπου των εκδοτικών, αλλά χρειάζεται πάντα και πρωτότυπο περιεχόμενο. Προφανώς ένα τέτοιο σάιτ θα έχει και Newsletter: όσο πιο πολλοί αποδέκτες, τόσο πιο πολλές και οι πωλήσεις.
Όμως δεν μιλάμε —φυσικά— για ένα «ξερό» σάιτ. Ούτε για ένα «κλασικό» και, συμπαθάτε μας, βαρετό. Το διαδίκτυο, και μια καλή έρευνα από τους ιδιοκτήτες, μπορεί να προσφέρει άπειρες λύσεις και προτάσεις. Δεν λέμε κάτι που δεν γίνεται ήδη, ούτε κάτι που δεν έχει πετύχει (θεαματικά) ήδη.
Εννοείται, επίσης, πως η διαδικτυακή παρουσία του βιβλιοπωλείου δεν θα σταματά στο σάιτ: θα αρχίζει από αυτό. Διαδικτυακή παρουσία σημαίνει καλοί, «εύστροφοι» λογαριασμοί στο Twitter και στο Instagram (που δεν είναι το next big thing, είναι ΗΔΗ πολύ ισχυρό εργαλείο, ειδικά στην επικοινωνία με το κοινό νεαρότερων ηλικιών), συνεργασία με YouTubers βιβλίου και πολλά άλλα. Υπάρχουν πάμπολλα ισχυρά εργαλεία.
2. Η γειτονιά.
Ένα μικρό, ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο πρέπει και μπορεί να γίνει ο πυρήνας των ζυμώσεων της γειτονιάς του. Πρέπει να πρωτοστατεί σε όλα τα θέματα που απασχολούν την κοινότητα. Και πρέπει να της μαθαίνει πράγματα: να γίνεται ένας δίαυλος αμφίδρομης επικοινωνίας. Κάτι τέτοιο, μπορεί να το πετύχει μόνο ένα βιβλιοπωλείο.
Ξανά: και αυτό γίνεται, σχεδόν παντού στον κόσμο. Ήδη, και εδώ και πολύ καιρό.
3. Concept και θεματικά βιβλιοπωλεία
Ένα μικρό, ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο πρέπει να ξεχωρίζει. Ένα μικρό, ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο δεν μπορεί να περιμένει μόνο την πελατεία της γειτονιάς. Πρέπει να προσελκύει πελατεία. Δεδομένου, δε, ότι για μία σειρά από λόγους δεν μπορεί να την προσελκύει με χαμηλότερες τιμές (βλέπε Ενιαία Τιμή Βιβλίου, μικρότερες βιβλιοπωλικές εκπτώσεις, μικρότερο στοκ, μεγαλύτερα λειτουργικά έξοδα κ.ο.κ.), πρέπει να την προσελκύει με άλλους τρόπους.
Το πώς μπορεί να ξεχωρίσει ένα βιβλιοπωλείο από όλα τα υπόλοιπα είναι κάτι που μπορεί μεν να ερευνήσει κανείς απλώς ψάχνοντας στο Google για ανάλογα (χιλιάδες) βιβλιοπωλεία ανά τον κόσμο, αλλά κυρίως έχει να κάνει με τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα του ιδιοκτήτη του. Στον αντίποδα του παραδοσιακού συνοικιακού βιβλιοπωλείου με τα σχολικά είδη και τα μπεστ-σέλερ στον ένα και μοναδικό πάγκο, κανείς οφείλει να δει τι θα άρεσε στον ίδιο από έναν χώρο που θέλει και μπορεί να ξεχωρίζει — και που θέλει, και θα τα καταφέρει να επιβιώσει, αλλά μαζί και «να κάνει τη διαφορά».
Μπορεί να είναι ένα εστετίστικο, «αριστοκρατικό» βιβλιοπωλείο αυτό. Ή ένα βιβλιοπωλείο που θα πουλά ένα μόνο βιβλίο την εβδομάδα (πράγμα επίσης εστετίστικο). Ή που θα προσφέρει υψηλής ποιότητας φαγητό: συγκεκριμένο και, συμπαθάτε μας πάλι, «ψαγμένο» φαγητό, όχι παϊδάκια ή σάντουιτς. Ή που θα είναι βέγκαν, τέλος πάντων. Ή που θα σερβίρει καφέ μόνο τής τάδε ποικιλίας. Ή που θα είναι αρχιτεκτονικά υψηλού επιπέδου και ξεχωριστό. Ή που θα διαθέτει και ρούχα και αξεσουάρ για βιβλιόφιλους. Ή που θα ειδικεύεται όσο λίγα στον κόσμο σε ιδιαίτερες κατηγορίες βιβλίων (genre bookstores). Ή που ο ιδιοκτήτης του θα είναι ντυμένος Νταρθ Βέιντερ. (Έμπαινα).
Ή που θα έκαναν νυχτερινές παρουσιάσεις βιβλίων, μόνο. Και που δεν θα έκλεινε ποτέ τα βράδια.
4. Multimedia
Ένα μικρό, ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο πρέπει να παρέχει στους ανθρώπους της γειτονιάς του, και σε όλους τούς πιθανούς, οιονεί πελάτες κάθε τύπο βιβλίου και περιοδικών εκδόσεων. Να είναι γεμάτο οθόνες και τάμπλετ, να είναι «full wired and plugged in», να εξυπηρετεί απολύτως και στον μέγιστο βαθμό οποιονδήποτε και σε ό,τι ζητά, να έχει τη δυνατότητα γρήγορης εισαγωγής και μεταπώλησης τίτλων από το εξωτερικό, να είναι εύστροφο και γοητευτικό ταυτόχρονα.
Κανένα βιβλιοπωλείο μας δεν μπορεί σήμερα να προσφέρει books on demand (αν και όπου να 'ναι όλα θα το κάνουν), αλλά μπορεί να χαρακτηρίζεται από ευελιξία, πιστότητα, ταχύτητα και χαμόγελο. Από πληροφορίες.
Και ίσως από μερικές πολύ εκλεκτές ποικιλίες τσαγιού.
5. Δύο ιδιαίτερα βιβλιοπωλεία
Μιας και μιλήσαμε πιο πάνω για genre bookstores. Ένα βιβλιοπωλείο αφιερωμένο αποκλειστικά στην Αστυνομική Λογοτεχνία θα είχε πολύ μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας. Προφανώς με μεγάλο χώρο εκδηλώσεων, τακτικές παρουσιάσεις ξένων συγγραφέων που θα τους προσκαλούσαν οι ιδιοκτήτες του σε συνεργασία με τους εκδοτικούς οίκους, δυναμική λέσχη ανάγνωσης, σοβαρά εργαστήρια δημιουργικής γραφής, όχι βαρετές διαλέξεις κ.ο.κ. Τα αστυνομικά ήταν πάντα #1 στις προτιμήσεις των αναγνωστών, αλλά πλέον είναι ακλόνητα εκεί — και θα συνεχίσουν για πολύ ακόμα να είναι.
Όπως και τα παιδικά βιβλία. Ένα ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο (ή και περισσότερα) με ειδίκευση στην Παιδική Λογοτεχνία (από τα βιβλία για νεογνά μέχρι και τα πιο προωθημένα θέματα της ΥΑ λογοτεχνίας), με ωραίο διάκοσμο, παιδική λέσχη και παιδότοπο, συμβούλους και συνεργάτες που μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά κάτι παραπάνω από ένα απλώς ευχάριστο απόγευμα, και φυσικά πολλά-πολλά παιδικά-νεανικά-εφηβικά βιβλία, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να μείνει και να ευημερήσει από ένα ακόμη «ίδιο» με τα άλλα βιβλιοπωλείο.
* * *
Οι ιδέες, θα πει κάποιος, είναι πολλές, εύκολες — και ανέξοδες. Στην πραγματικότητα, όμως, κάθε καινοτομία χρειάζεται επενδυτικό κεφάλαιο και πολλή προσωπική δουλειά. Αλλά πιστεύουμε ότι μόνο έτσι μπορούν να επιβιώσουν τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία. Να επιβιώσουν και, γιατί όχι, και να ανθήσουν. Είμαστε σίγουροι ότι στο άμεσο μέλλον το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα θα διευρυνθεί. Και θα συνεχίσει να διευρύνεται. Και, μολονότι αγαπάμε μέσα από την καρδιά μας τα μεγάλα βιβλιοπωλεία των αλυσίδων με τα άπειρα βιβλία —και όχι μόνο βιβλία βέβαια, αλλά και χίλια δυο άλλα προϊόντα που επίσης αγαπάμε και θέλουμε να έχουμε—, είμαστε και με το μέρος των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων. Είμαστε πιστοί. Αυτές οι μικρές νησίδες πολιτισμού πρέπει να επιβιώσουν. Και θα επιβιώσουν.
