Καθώς διανύουμε το καλοκαίρι, οι περισσότερες εταιρείες βρίσκονται ήδη σε στάδιο προετοιμασίας των προϋπολογισμών τους για το 2021. Λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη τις αβεβαιότητες που έχει επιφέρει η πανδημία Covid-19, η σύνταξη του προϋπολογισμού της νέας χρονιάς είναι μία εξαιρετικά πολυσύνθετη διαδικασία. Κάθε περιττή «σπατάλη», όπως η διάθεση μέρους του (πολύτιμου) προϋπολογισμού για έναν μηχανισμό ανίχνευσης τάσεων ή την έρευνα για την παραγωγή μακροπρόθεσμων σεναρίων, μοιάζει εξωφρενική πολυτέλεια.
Ωστόσο υπάρχει ένα σημαντικό λάθος σε αυτήν την προσέγγιση. Οι επιπτώσεις της πανδημίας όχι μόνο δεν έχουν κοπάσει, αλλά νέες εκφάνσεις τους συνεχίζουν να αναδύονται. Αν δεν αναλογιστείτε τώρα τη μετα-πανδημική εποχή, θέτετε σε κίνδυνο τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές επιβίωσης της εταιρίας σας, καθώς και τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξής της.
Ο μετασχηματισμός που συμβαίνει σε πολλές οικονομικές δραστηριότητες φαίνεται ότι θα επιμείνει για κάποιο διάστημα ή/και θα επιφέρει μη αναστρέψιμες αλλαγές σε κάποιες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, οι επιπτώσεις στον τουρισμό και την εστίαση φαίνεται ότι θα επιμείνουν, ίσως με λιγότερη ένταση, ενώ στις ΗΠΑ οι τράπεζες προβλέπουν διψήφια ποσοστά ανεργίας για το πρώτο εξάμηνο του 2021. Για την Ελλάδα, η Κομισιόν προβλέπει ανεργία στο 20% και ανάκαμψη της οικονομίας με ρυθμούς 7,9% το 2021, ωστόσο σημειώνει ότι υπάρχει υψηλό ρίσκο στις προβλέψεις, καθώς οι επιπτώσεις στον τομέα των υπηρεσιών και στις μικρομεσαίες μπορεί να αποδειχθούν μεγαλύτερες.
Ας αναλογιστούμε το εξής απλό παράδειγμα: Για οικονομικούς λόγους, πολλοί νέοι εργαζόμενοι στον τομέα του τουρισμού πιθανότατα θα επιστρέψουν να ζήσουν με τους γονείς τους. Το γεγονός αυτό θα επιφέρει πιέσεις σε μία σειρά από υπηρεσίες (για παράδειγμα συνδρομητικής τηλεόρασης, καθώς και υπηρεσιών τηλεφωνίας και ίντερνετ), θα πιέσει τις τιμές στα ακίνητα που είναι προς ενοικίαση, καθώς επίσης και την αγορά προϊόντων οικιακής χρήσης (π.χ., λευκές συσκευές, υπολογιστές, λαμπτήρες, έπιπλα, απορρυπαντικά κ.λπ.). Αν επεκτείνουμε λίγο τη σκέψη θα αναλογιστούμε επίσης πιέσεις σε μία δεύτερη σειρά προϊόντων και υπηρεσιών «πολυτελείας» όπως γυμναστήρια, ένδυση, εστίαση, τουρισμός κ.λπ.
Οι οργανισμοί που υποφέρουν περισσότερο σήμερα από τις διαταραχές που προκλήθηκαν από την Covid-19, είναι αυτοί που δεν είχαν εφαρμόσει ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και έτσι η έλλειψη ετοιμότητας τους έκανε ευάλωτους στις εξωτερικές δυνάμεις που εμφανίστηκαν. Οι επιχειρήσεις που δεν είχαν κουλτούρα στρατηγικής προοπτικής διερεύνησης πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο και βρήκαν ξαφνικά τις εφοδιαστικές τους αλυσίδες διαταραγμένες, τις εκδηλώσεις τους ακυρωμένες, την πελατειακή τους βάση εξαφανισμένη.
Η νέα πραγματικότητα για την οποία μιλούσαμε τόσο καιρό έχει ήδη φτάσει: Πρόκειται για τη συνεχή αναστάτωση και τις σύνθετες αλλαγές. Ωστόσο, η καταστροφή μπορεί επίσης να είναι καταλύτης για θετική αλλαγή.
Οι εταιρείες που προσανατολίζονται περισσότερο στη «διαταραχή» και τον μετασχηματισμό βρίσκουν συνεχώς νέες αγορές, προβλέπουν εγκαίρως τη συμπεριφορά των καταναλωτών και εφευρίσκουν το μέλλον μας. Η στρατηγική προοπτική διερεύνηση δεν αφορά μόνο τη διαχείριση του κινδύνου, αλλά και την εύρεση νέων ευκαιριών. Η Covid-19 ανέδειξε νέα επιχειρηματικά μοντέλα, δημιούργησε νέες χρήσεις για υπάρχουσες τεχνολογίες και αποκάλυψε νέες αγορές. Απλώς αναλογιστείτε τον ραγδαίο μετασχηματισμό που έχουμε δει σε λίγους μόλις μήνες παγκοσμίως στην τηλεϊατρική, την απομακρυσμένη εργασία και εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τη συνθετική βιολογία και τόσους ακόμη τομείς.
Μετά τα γεγονότα που βιώνουμε αυτήν την εποχή, δεν θα υπάρχει στο μέλλον καμία δικαιολογία για τους οργανισμούς που δεν έχουν σε λειτουργία διαδικασίες προοπτικής διερεύνησης. Η παρακολούθηση του μέλλοντος είναι βασική ευθύνη των ηγετών. Η οικοδόμηση μιας αντίστοιχης κουλτούρας θα κάνει τις ομάδες πιο ανθεκτικές, ακόμη και κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες και, το σημαντικότερο, θα επιτρέψει στις εταιρείες να καινοτομήσουν και να αναπτυχθούν, να καινοτομήσουν και να εξελιχθούν.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει σήμερα, κατά την κατάρτιση του προϋπολογισμού για το 2021, να εξασφαλίσετε έναν προϋπολογισμό για το μέλλον της εταιρείας σας. Άλλωστε, σε μία πρόσφατη διάσημη έρευνα, οι Rohrbeck και Kum διαπίστωσαν ότι οι εταιρείες που έχουν εγκατεστημένες διαδικασίες προοπτικής διερεύνησης έχουν κατά μέσο όρο 33% μεγαλύτερη κερδοφορία και 200% υψηλότερη ανάπτυξη!
Δείτε, λοιπόν, πώς μπορείτε να εντάξετε έναν μικρό ή μεγαλύτερο μηχανισμό στρατηγικής προοπτικής διερεύνησης στον προϋπολογισμό σας για το 2021, είτε είστε ατομική επιχείρηση είτε μία μεγάλη εταιρεία.
Αν έχετε πολύ περιορισμένο προϋπολογισμό
Αποκτήστε βασικές γνώσεις για τη στρατηγική προοπτική διερεύνηση: Κατανοήστε τα βασικά διαβάζοντας κάποια κλασικά βιβλία και περιοδικά. Πολλά άρθρα μπορείτε να διαβάσετε στο Harvard Business Review και στο MIT Sloan Management Review.
Επίσης, τα ακόλουθα βιβλία μπορούν να σας δώσουν σημαντικές θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις για τη στρατηγική προοπτική διερεύνηση και τα σενάρια: «The art of the long view», από τον Peter Schwartz, πρωτοπόρο της εταιρικής προοπτικής διερεύνησης στη Shell. «The Signals Are Talking» της Amy Webb, για τον εντοπισμό ασθενών σημάτων. «Scenario Planning», του Mats Lindgren, ένα πρακτικό βιβλίο από τον CEO της Kairos Future, ίσως της μεγαλύτερης συμβουλευτικής στην Ευρώπη αποκλειστικά για στρατηγική προοπτική διερεύνηση. Και φυσικά, το μοναδικό ελληνικό βιβλίο, που δεν είναι μόνο για παιδιά παρά την εικονογράφησή του, το «Παίζοντας με το μέλλον», με περιγραφή πολλών μεθοδολογιών προοπτικής διερεύνησης.
Το Stanford?s Foresight and Innovation division προσφέρει επίσης αυτό τον αναλυτικό οδηγό «Playbook for Strategic Foresight & Innovation».
Η κυβέρνηση του Καναδά προσφέρει δωρεάν έναν οδηγό για την προοπτική διερεύνησης, καθώς και έναν εκπαιδευτικό οδηγό, όπως και ο ΟΟΣΑ.
Η έδρα UNESCO on futures Research, στο Δίκτυο ΠΡΑΞΗ/ΙΤΕ, παρέχει δωρεάν υλικό στα ελληνικά για να στήσετε μία συζήτηση για το μέλλον στην εταιρεία σας.
Βρείτε τρόπους για να εντάξετε επιχειρησιακά στην εταιρεία σας αυτά που θα διαβάσετε: α) Συζητήστε αυτά που μάθατε με άλλους στον οργανισμό και οργανώστε συζητήσεις για το μέλλον. β) Προσπαθήστε να εντάξετε την προοπτική διερεύνησης στις εταιρικές διαδικασίες. Μην το σκέφτεστε, υλοποιήστε το! Εσείς είστε υπεύθυνος για την πορεία της εταιρείας.
Αν έχετε μέτριο προϋπολογισμό
Διοργανώστε κάθε τρίμηνο ένα εργαστήριο ανίχνευσης ασθενών σημάτων: Συγκεντρώστε συναδέλφους από διάφορα τμήματα, καθώς και εξωτερικούς «ειδικούς» και συζητήστε τις αναδυόμενες εσωτερικές και εξωτερικές τάσεις που ενδέχεται να επηρεάσουν τον κλάδο. Αναλογιστείτε ολόκληρο το σύστημα και μη θέτετε περιορισμούς στις σκέψεις, τις περισσότερες φορές οι αλλαγές προκύπτουν από ευρύτερες «μεγατάσεις» που προέρχονται από φαινομενικά άσχετες θεματικές περιοχές. Κάθε τέτοιο εργαστήριο θα σας προσφέρει καλύτερη κατανόηση της μεγάλης εικόνας, των αλλαγών που αναμένονται και των ενδεχόμενων ριζικών μετασχηματισμών. Αναζητήστε κάποιον εξωτερικό συνεργάτη να οργανώσει και να κατευθύνει τη συζήτηση.
Αξιολογήστε τα αναδυόμενα σήματα που θα εντοπίσετε: Αφού οργανώσετε τη συστηματική παρακολούθηση αναδυόμενων και ασθενών σημάτων (προηγούμενο βήμα), διοργανώστε ένα εργαστήριο για να θέσετε τις προτεραιότητες σε σχέση με την εταιρεία σας.
Δημιουργήστε ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης: Είναι ο οργανισμός σας σε θέση να κατανοήσει εγκαίρως το επόμενο «αποδιοργανωτικό» γεγονός και να λάβει μέτρα για να αξιοποιήσει τις αναδυόμενες ευκαιρίες ή να μετριάσει τον κίνδυνο; Δουλεύοντας με μικρομεσαίες (κυρίως) επιχειρήσεις και οργανισμούς, για 20 χρόνια, κατανόησα ότι οι προκλήσεις της καθημερινότητας εμποδίζουν τους οργανισμούς να παρακολουθούν τις συστημικές αλλαγές και συνήθως αντιλαμβάνονται τα ασθενή σήματα και τις αλλαγές όταν είναι πλέον αργά. Προκειμένου, ο οργανισμός σας να είναι έτοιμος να αξιοποιήσει τον επόμενο μετασχηματισμό, θα πρέπει να στηθεί ένα εσωτερικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Μπορείτε απλώς να στήσετε μία διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών που θα επιτρέπει τη διάχυση της σχετικής πληροφορίας, όπως το Gremlin, και να οργανώσετε την αξιολόγηση της πληροφορίας.
Λάβετε ειδική εκπαίδευση: Μπορείτε να γνωρίσετε τις βασικές αρχές της στρατηγικής προοπτικής διερεύνησης παρακολουθώντας ένα από τα προγράμματα που υπάρχουν στο εξωτερικό ή να ζητήστε να οργανώσουμε ένα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες σας, πρόγραμμα. Από το εξωτερικό προτείνω το ICFS, ενώ πολλά μαθήματα είναι επίσης διαθέσιμα στο Coursera.
Αν έχετε μεγαλύτερο προϋπολογισμό
Δεσμευτείτε σε ένα μακροπρόθεσμο όραμα και στρατηγικό σχεδιασμό: Πώς θα είναι το μέλλον του τομέα δραστηριοποίησής σας; Ποιες αλλαγές στο εξωτερικό περιβάλλον (κοινωνία, τεχνολογία, περιβάλλον κ.λπ.) θα σας επηρεάσουν; Ποιους κινδύνους και ποιες ευκαιρίες θα δημιουργήσουν; Αν δεν απαντήσετε σε αυτές τις ερωτήσεις, είτε ένας απρόσμενος ανταγωνιστής θα αναδυθεί, είτε τα προϊόντα/υπηρεσίες σας θα καταστούν απαρχαιωμένα. Μία εκτεταμένη έρευνα προοπτικής διερεύνησης θα επιτρέψει τη διαμόρφωση ενός μακροπρόθεσμου οράματος και στρατηγικής και θα εξασφαλίσει μία ασφαλέστερη πλοήγηση προς το μέλλον.
Αναπτύξτε δεξιότητες προοπτικής διερεύνησης: Δείτε παραπάνω ιδέες από διαθέσιμα προγράμματα.
Λίγα λόγια για τη Στρατηγική Προοπτική Διερεύνηση
Η Στρατηγική Προοπτική Διερεύνηση είναι ένας τομέας των Σπουδών για το Μέλλον (Future Studies), που επικεντρώνεται στη δομημένη προληπτική σκέψη κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι επαγγελματίες της προοπτικής διερεύνησης είναι πολύ έμπειροι στις διαδικασίες αναγνώρισης ασθενών ή αναδυόμενων σημάτων, καθώς και δυνάμεων διαταραχής ή παραγόντων κοινωνικής αλλαγής. Αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής προοπτικής διερεύνησης είναι η δημιουργία «εναλλακτικών μελλοντικών σεναρίων» στο πλαίσιο της υποστήριξης ενός οργανισμού ή μιας κοινότητας να σχεδιάσει και να προχωρήσει προς το «επιθυμητό» μέλλον της.
O συγγραφέας εμπνεύστηκε από το άρθρο της Amy Webb στο LinkedIn.
* Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι κάτοχος της έδρας UNESCO in Futures Research στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής της μονάδας Προοπτικής Διερεύνησης στο Δίκτυο ΠΡΑΞΗ
*Aναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της 8ης Αυγούστου.
