Του Αλέξανδρου Σκούρα
Η κατηγορία είναι γνωστή: οι αγορές πέρα από τον αθέμιτο ανταγωνισμό προάγουν και τον καταναλωτισμό, την υποταγή του ανθρώπου στην κατανάλωση και την εφήμερη ικανοποίηση των αναγκών. Σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Constitutional Political Economy (Συνταγματική Πολιτική Οικονομία), ακόμα μία βαθιά ριζωμένη προκατάληψη κατά των αγορών φαίνεται να καταρρέει.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς της ενδιαφέρουσας μελέτης, Megan V. Teague, Virgil Henry Storr και Rosemarie Fike, οι χώρες που απολαμβάνουν μεγαλύτερη οικονομική ελευθερία, δηλαδή αυτές που έχουν περισσότερο ελεύθερη αγορά, είναι λιγότερο υλιστικές από τις υπόλοιπες. Αντίστοιχα, τα δεδομένα δείχνουν ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ συσχετίζεται αντίστροφα με την τάση προς τον υλισμό.
Τα ευρήματα της μελέτης δεν εκπλήσσουν κανέναν φιλελεύθερο. Η συσχέτιση της ελεύθερης αγοράς με την αρετή είναι γνωστή και καταγεγραμμένη από την αρχή της φιλελεύθερης σκέψης με πρώτους τους σχολαστικούς φιλοσόφους της Σαλαμάνκα του 16ου αιώνα και κύριο εκφραστή τον Άνταμ Σμιθ με το περίφημο έργο του “Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων”.
Σε αντίθεση με τις ισχύουσες προκαταλήψεις, οι υπερασπιστές της ελεύθερης αγοράς δεν έχουν κάποια εμμονή με την οικονομική ανάπτυξη ή την υλική ευημερία ως αυτοσκοπό. Αυτά τα πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά είναι, αποδεδειγμένα, ορισμένες από τις θετικές συνέπειες του συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Η ουσιαστικότερη υπεράσπιση των αγορών, και αυτή που βλέπουμε πιο σπάνια, είναι η ηθική.
Ενώ οι πολέμιοι λένε ότι στον καπιταλισμό αγωνίζεται ο καθένας για τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους συνανθρώπους του, στην πραγματικότητα η ελεύθερη αγορά είναι υποχρεωτικά συνεργατική. Η απουσία κάποιου δυνάστη που να αποφασίζει τι, πως, που και πότε θα παραχθεί, ωθεί τους ανθρώπους στη συνεργασία και την αλληλεξάρτηση. Ο φούρναρης δεν εξαρτάται μόνο από τους πελάτες του αλλά και από τους πολλούς προμηθευτές του διότι χωρίς αυτούς δεν θα μπορέσει καν να πουλήσει το ψωμί που χρειάζεται ώστε να επιβιώσει. Η επιτυχία των αγορών βασίζεται στην ικανότητά τους να δημιουργούν τέτοιου είδους συνεργατικότητες με τον πιο αποδοτικό τρόπο, κυρίως μέσω της λειτουργίας που παίζουν οι τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών.
Παράλληλα, ο πλούτος που δημιουργείται από την ελεύθερη αγορά μας δίνει την πολυτέλεια να εμβαθύνουμε και στις υπόλοιπες ανάγκες μας, μεταξύ των οποίων είναι ανάγκες με ηθικό περιεχόμενο όπως η συλλογικότητα, η αυτοεκτίμηση και η αυτο-ολοκλήρωση, όπως αναφέρει και η γνωστή πυραμίδα του Μάσλοου.
Αυτή την ηθική διάσταση των αγορών αρκετά συχνά την ξεχνάμε, όντας πνιγμένοι από τα άπειρα στατιστικά στοιχεία και τα εμπειρικά δεδομένα που αποδεικνύουν τα θετικά οικονομικά και υλικά οφέλη των αγορών. Η αμέλειά μας αυτή συμβάλλει καθοριστικά στη δημιουργία διαφόρων “ηθικών πλεονεκτημάτων” για τους εχθρούς της ελεύθερης οικονομίας. Για τον λόγο αυτό αξίζει να γίνονται έρευνες όπως αυτή που συζητάμε σήμερα, προκειμένου να θυμόμαστε ότι οι περισσότεροι συμπολίτες μας δεν πείθονται από γραφήματα και στατιστικά αλλά από ηθικά επιχειρήματα που δεν χρειάζονται πρότερη γνώση ή διδακτορικά για να γίνουν αντιληπτά.
