Του Κυριάκου Αθανασιάδη
Με αφορμή τον αντικαπνιστικό νόμο, σήμερα έχουμε τη χαρά να συνομιλούμε με τον γιατρό Γιώργο Παππά για το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Τον ευχαριστώ θερμότατα που μοιράζεται τις γνώσεις του μαζί μας, όπως ευχαριστώ πολύ και όλους εσάς για την ανάγνωση και τις κοινοποιήσεις αυτής της συνέντευξης.
* * *
— Τι είναι το ηλεκτρονικό τσιγάρο, γιατρέ;
Γιώργος Παππάς: Πρόκειται για ηλεκτρονικές συσκευές που λειτουργούν με μπαταρία, οι οποίες θερμαίνουν ένα διάλυμα που περιέχει νικοτίνη, δημιουργώντας ατμό που εισπνέουν οι χρήστες. Θεωρούνται ασφαλέστερα του κανονικού τσιγάρου επειδή δεν υπάρχει ανάφλεξη και, συνεπώς, δεν δημιουργούνται οι, μη νικοτινικές, τοξικές και καρκινογόνες χημικές ουσίες (περισσότερες από 8.000!) που συνδέονται με τις περισσότερες επιπλοκές του καπνίσματος — όπως, για παράδειγμα, δεν δημιουργείται μονοξείδιο του άνθρακα. Το υγρό που θερμαίνεται περιέχει προπυλενογλυκόλη ή και φυτική γλυκερίνη, με άλλοτε άλλη πρόσμιξη νικοτίνης, ενίοτε δε συνυπάρχουν και διάφορες αρωματικές ουσίες. Οι συσκευές αυτές επιδέχονται διάφορες παρεμβάσεις από τους χρήστες, και ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούνται προσμίξεις κανναβινοειδών στα διαλύματα.
— Πόση νικοτίνη παίρνει δηλαδή ο ατμιστής;
Γ.Π.: Ακόμη και με μέγιστη δόση, 30 μg/ρουφηξιά, θες 30 ρουφηξιές για να αντιστοιχίσεις τη νικοτίνη που λαμβάνεις από το μέσο τσιγάρο.
— Προσφάτως, σε μια εποχή που ο περιορισμός του κλασικού καπνίσματος είναι επίσης στην επικαιρότητα, έχουμε πολλά πρωτοσέλιδα που σχετίζονται με θανάτους από ηλεκτρονικό τσιγάρο. Να ανησυχούν οι ατμιστές;
Γ.Π.: Πρόκειται για μια επιδημία που παρατηρείται το τελευταίο τρίμηνο σε όλες σχεδόν τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά τα πρωτοσέλιδα είναι πλήρως παραπλανητικά: ΔΕΝ είναι θάνατοι από ηλεκτρονικό τσιγάρο, αλλά στη μαζική τους πλειοψηφία θάνατοι από κάποιο προϊόν που περιέχει THC (τετραϋδροκανναβινόλη, το κύριο ψυχότροπο συστατικό της κάνναβης). Είναι εντελώς διαφορετική η κουλτούρα του ηλεκτρονικού τσιγάρου στις ΗΠΑ σε σχέση με την Ευρώπη, και οι θάνατοι και τα αναπνευστικά προβλήματα υγείας αναφέρονται κατά μεγάλη πλειοψηφία σε χρήστες «εναλλακτικών» αντίστοιχων προϊόντων. Και εξηγώ με βάση τα τελευταία επίσημα στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων, από τις 24 Σεπτεμβρίου: αναφέρθηκαν 805 περιστατικά αναπνευστικών προβλημάτων και 12 θάνατοι, αλλά το 76,9% λάμβαναν προϊόντα που περιείχαν THC. Βέβαια ένα 16% ανέφερε πως λάμβανε μόνο νικοτινικά προϊόντα (όταν όμως έγινε αναλυτικός έλεγχος και με δείγμα ούρων ή αναλυτική διασταύρωση στοιχείων σε όσους νόσησαν, πάνω από το 50% έλεγε ψέματα πως χρησιμοποίησε μόνο νικοτίνη…). Στην πλέον αναλυτική έρευνα που ξεκίνησε σε δύο Πολιτείες δε, το Wisconsin και το Illinois, 87% των περιστατικών χρησιμοποιούσαν προϊόντα THC, τα οποία είχαν προφανώς προμηθευτεί με παράνομους τρόπους από μη ελεγχόμενες πηγές — υπάρχει μάλιστα σαφής συσχέτιση με ένα συγκεκριμένο προϊόν, ονόματι Dank Vapes, που διαδικτυακά είναι δυστυχώς εύκολα προσβάσιμο.
— Θέλετε να θυμηθούμε τι προκαλεί το παραδοσιακό κάπνισμα;
Γ.Π.: Ημερήσιοι θάνατοι από τσιγάρο: 1.300 στης Ηνωμένες Πολιτείες. Παγκοσμίως, δύο στους τρεις καπνιστές θα πεθάνουν ΠΡΟΩΡΑ από νόσημα σχετιζόμενο με το κάπνισμα (48% καρδιαγγειακά, 18% αναπνευστικά, 33% καρκίνος). Μάλιστα, η συσχέτιση με καρδιαγγειακά προβλήματα δεν είναι αναλογική, μπορεί να προκληθούν ακόμη και με 3 τσιγάρα την ημέρα, ενώ και η συσχέτιση με καρκίνο φαίνεται επιδημιολογικά να έχει σχέση με το διάστημα της έκθεσης, δηλαδή με τα χρόνια που καπνίζει κάποιος, και λιγότερο με το πόσα τσιγάρα καπνίζει. Αν προστεθούν εδώ και οι κίνδυνοι του παθητικού καπνίσματος, κατανοεί κανείς το πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη εφαρμογής ενός αποτελεσματικού αντικαπνιστικού μετώπου.
— Θα μπορούσε το ηλεκτρονικό τσιγάρο να βοηθήσει στη διακοπή του κλασικού καπνίσματος;
Γ.Π.: Επίσημα δεν έχει άδεια να χρησιμοποιηθεί για τέτοιο σκοπό. Υπάρχουν όμως αυξανόμενα στοιχεία, δημοσιευμένα στα πλέον έγκριτα ιατρικά έντυπα, που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, πέραν της κλινικής εμπειρίας που λέει πως βοηθά σημαντικά, ίσως μάλιστα περισσότερο από όποια άλλη μέθοδο. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο κορυφαίο ιατρικό έντυπο του κόσμου, το «New England Journal of Medicine», μια μεγάλη σοβαρή βρετανική μελέτη, με πληρέστατο σχεδιασμό, η οποία όσον αφορά τη διακοπή του καπνίσματος έδειξε στο 1 έτος επιτυχία 18% με ηλεκτρονικό τσιγάρο έναντι 9,9% με τις άλλες μεθόδους, με νικοτινικά υποκατάστατα, ακόμη και με πλήρη πρόσβαση σε όλα τα νικοτινικά ή/και συνδυασμό τους. Ήταν διπλάσια η επιτυχία του ηλεκτρονικού τσιγάρου στη διακοπή του καπνίσματος, αν και έναν χρόνο μετά οι περισσότεροι το χρησιμοποιούσαν ακόμη (ενώ τα νικοτινικά υποκατάστατα όχι). Διακοπή επιτεύχθηκε όμως, και επαναλαμβάνω ήταν state of the art κλινική μελέτη. Υπήρξε σωρεία παλαιότερων μελετών που ήταν ημιτελείς, ανεπαρκείς, ολιγομελείς, κακοσχεδιασμένες, υποκειμενικές ως προς στον στόχο, δηλαδή είτε υπέρ είτε κατά του ηλεκτρονικού τσιγάρου — μάλιστα, ένας διακεκριμένος επιστήμονας του χώρου κάποτε είχε παρουσιάσει μελέτη διακοπής του καπνίσματος σε 14 άτομα με σχιζοφρένεια, τι να συμπεράνεις δηλαδή…
— Ποιοι άλλοι τρόποι υπάρχουν για να διακόψει κανείς το κάπνισμα; Ή μάλλον, ποιοι έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα;
Γ.Π.: Ο καλύτερος τρόπος είναι πάντα να ξυπνήσεις ένα πρωί και να πετάξεις το πακέτο σου. Αλλά υπάρχουν και επίσημες μέθοδοι, τα νικοτινικά υποκατάστατα που είπαμε (τσίχλες, patch) αλλά και φάρμακα όπως η βουπροπιόνη (αντικαταθλιπτικό είναι) και η βαρενικλίνη, που κι αυτή νευρότροπη είναι — άλλωστε στον εγκέφαλο υπάρχουν αυτό που ονομάζουμε νικοτινικοί υποδοχείς. Αμφότερες οι ουσίες δεν έχουν και το πλέον άριστο ισοζύγιο αποτελεσματικότητας/επιπλοκών, να μη γελιόμαστε. Και δεν προσφέρουν και το ψυχολογικό υπόβαθρο που προσφέρει το ηλεκτρονικό τσιγάρο, που δίνει στον πρώην καπνιστή μια στοιχειώδη τελετουργική διαδικασία ως μέσο για να ξεχαστεί.
— Αν δηλαδή όλοι οι κανονικοί καπνιστές γύρισαν σε ηλεκτρονικό τι θα κερδίζαμε;
Γ.Π.: Το Πανεπιστήμιο του Georgetown ανέπτυξε ένα πληρέστατο και σύνθετο προγνωστικό μοντέλο που έδειξε ότι, αν στις Ηνωμένες Πολιτείες διακόψουν εντός δεκαετίας όλοι το τσιγάρο και πάνε σε ηλεκτρονικό, θα έχουμε 1,6-6,6 εκατομμύρια λιγότερους πρόωρους θανάτους (με το χειρότερο σενάριο να έχει λάβει υπόψη χίλια δυο πιθανά αρνητικά). Συν όλα τα οφέλη από το ότι εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι θα ασθενήσουν ή θα εμφανίσουν χρόνια προβλήματα. Ακόμη και σε ασθενείς με χρόνια πνευμονοπάθεια, η μετάβαση από το κλασικό κάπνισμα στο άτμισμα συνοδεύτηκε ταχύτατα με πιο ήσυχη νόσο, με λιγότερες εξάρσεις και καλύτερη υποκειμενική κατάσταση, αλλά και μετρήσιμη διακοπή της έκπτωσης της αναπνευστικής λειτουργίας σε μέτρηση μετά από 2 μόλις χρόνια.
— Καλά όλα αυτά, αλλά είναι ασφαλές το ηλεκτρονικό τσιγάρο;
Γ.Π.: Η μακροπρόθεσμη ασφάλεια σαφώς και παραμένει αναπάντητη, αν και δεδομένα ο κίνδυνος καρκινογένεσης είναι δραματικά μικρότερος. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι απλό νεράκι αυτό που εξατμίζεται και εισέρχεται στον οργανισμό. Περιέχει νικοτίνη, αλλά μπορεί να περιέχει και βαρέα μέταλλα (π.χ. χρώμιο και νικέλιο, πιθανώς από τη θερμαντική αντίσταση, αλλά σε μεγαλύτερη ποσότητα από τον καπνό ενός Marlboro), περιέχει και ερεθιστικές ουσίες όπως ακεταλδεΰδη, φορμαλδεΰδη και ακρολεΐνη (σε μικρότερες πάντως συγκεντρώσεις σε σχέση με το κλασικό τσιγάρο, όσον αφορά την ακρολεΐνη που έχει μετρηθεί), και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τις αρωματικές ουσίες (οι τελευταίες είναι εν μέρει πειραματικά κυτταροτοξικές). Ξέρουμε ότι και το ηλεκτρονικό τσιγάρο επάγει κάτι που ονομάζεται οξειδωτικό στρες και που είναι μείζον παθοφυσιολογικά στα καρδιαγγειακά προβλήματα που προκαλεί το κάπνισμα, υπάρχει όμως ελληνική μελέτη σε εκ των κορυφαίων παγκοσμίως καρδιολογικό έντυπο που αναφέρει σαφώς μικρότερη επαγωγή στρες με το ηλεκτρονικό τσιγάρο.
— Και στον πνεύμονα; Εισπνέεις άλλωστε μια χημική πρόσμιξη.
Γ.Π.: Σαφώς και δεν ξέρουμε ακόμη ποια είναι η βαρύτητα των αναπνευστικών προβλημάτων που μπορεί να προκαλέσει σε φυσιολογικό πνεύμονα γιατί επάγει δεδομένα φλεγμονή, ίσως και ελαττωμένη ανοσολογική προστασία. Όμως κι εδώ μελέτες έδειξαν ότι στις λειτουργικές δοκιμασίες επιδρά πολύ λιγότερο από ό,τι το κλασικό τσιγάρο, και η φλεγμονή που επάγεται (αν εκτιμηθεί με τα λευκά αιμοσφαίρια, για παράδειγμα) είναι σημαντικά μικρότερη (υπάρχει εδώ άλλη μια εξαιρετική ελληνική μελέτη από τη Θεσσαλία). Αφήστε που κάποιοι κορυφαίοι ερευνητές του χώρου λένε ότι τα κύρια συστατικά του υγρού του ηλεκτρονικού τσιγάρου, η προπυλενογλυκόλη και η γλυκερίνη, μπορεί να δρουν αντιβακτηριακά, και έτσι βλέπουμε κάποιους καπνιστές με χρόνιες λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού να γίνονται καλά μόλις γυρίσουν σε άτμισμα! Η χρόνια εισπνοή μιας ερεθιστικής ουσίας, βέβαια, κατανοείτε ότι μπορεί να είναι επιβλαβέστερη της ρύπανσης π.χ. της ατμόσφαιρας.
— Άλλα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει το ηλεκτρονικό τσιγάρο;
Γ.Π.: Τεχνικά ζητήματα, όπως μπαταρίες που εκρήγνυνται, γι' αυτό έχει σημασία από πού προμηθεύεσαι τον εξοπλισμό (όπως και οι κίνδυνοι από ένα λαθραίο κανονικό τσιγάρο είναι ακόμη μεγαλύτεροι αυτών του νόμιμου κανονικού τσιγάρου). Το ίδιο το διάλυμα νικοτίνης επίσης είναι τοξικό σε άμεση επαφή, ειδικά για παιδιά που μπορεί να πάθουν δηλητηρίαση — το διάλυμα είναι πιο επικίνδυνο από το να καταπιεί, π.χ., το παιδί ένα κανονικό τσιγάρο!
— Το παραδοσιακό κάπνισμα ενέχει και τους κινδύνους των παθητικών καπνιστών. Τι γίνεται με τους παθητικούς ατμιστές;
Γ.Π.: Είναι σημαντικά μικρότερη η έκθεση, γιατί απλούστατα ανάμεσα σε κάθε άτμισμα δεν απελευθερώνεται καπνός. Υπάρχουν επίσης μελέτες που λένε πως τα μικροσωματίδια του ατμίσματος έχουν πολύ μικρότερη περίοδο ζωής στην ατμόσφαιρα. Από την άλλη, μπορεί o ένας ατμιστής να επάγει αμελητέα ποσότητα μικροσωματιδίων και τοξικών, αλλά αν βάλεις 50-100 ατμιστές μαζί σε μια κλειστή αίθουσα ξενοδοχείου, για παράδειγμα, παίρνεις μια ατμόσφαιρα με μια άλφα τοξικότητα… Εξυπακούεται ότι παιδιά με άσθμα θα επηρεαστούν αν οι γονείς τους ατμίζουν μέσα στο σπίτι, αλλά και πάλι αποδεδειγμένα λιγότερο εκτεταμένα από την περίπτωση του παθητικού καπνίσματος.
— Και τι γίνεται με τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού; Ανηλίκους, εγκύους κ.ά.;
Γ.Π.: Εδώ το ηλεκτρονικό, όπως προφανώς και το κανονικό τσιγάρο, αντενδείκνυνται αυστηρά: ξέρουμε πως η νικοτίνη επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, είτε του εφήβου είτε του εμβρύου — η νικοτίνη άλλωστε θεωρείται ΚΑΙ τερατογόνος. Στους εφήβους, από την άλλη, το ηλεκτρονικό τσιγάρο, ειδικά με όλες τις δημοφιλείς αρωματικές ουσίες, μπορεί να αποτελέσει εισαγωγή στην κουλτούρα του καπνίσματος, οπότε στη συνέχεια να δούμε τον έφηβο να προχωρά είτε στο κλασικό κάπνισμα είτε στα απαγορευμένα. Μην ξεχνάμε πως και το άτμισμα παραμένει εθισμός. Η θέση του, καθώς και τα όποια πλεονεκτήματά του αναλύονται, αναφέρονται σε νυν καπνιστές που δεν έχουν πετύχει έως τώρα τη διακοπή.
— Διαβάζω ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες η δημοφιλέστερη μορφή ηλεκτρονικού τσιγάρου είναι το Juul. Τι είναι πάλι αυτό;
Γ.Π.: Είπαμε πως είναι εντελώς διαφορετική η αμερικανική κουλτούρα του ατμίσματος, πέραν των κανναβινοειδών. Το Juul απελευθερώνει πολλαπλάσια ποσότητα νικοτίνης γιατί χρησιμοποιεί μια διαφορετική μορφή της ως βάση — ένα γέμισμα μπορεί να ισοδυναμεί με ένα πακέτο τσιγάρα! Παράλληλα, έχει μια πολύ έξυπνη μορφή, μοιάζει με στικάκι USB (που σημαίνει ότι ο έφηβος άνετα μπορεί να το κυκλοφορεί στο σχολείο, για παράδειγμα, χωρίς να εγείρει υποψίες). Προς το παρόν, επίσημα, είναι εκτός των περισσότερων χωρών της Ευρώπης, και ελπίζουμε να μείνει.
— Πείτε μου κάτι άλλο, γιατρέ: είναι όλα αθώα στην έρευνα για το ηλεκτρονικό τσιγάρο;
Γ.Π.: Ας μη γελιόμαστε, αυτή τη στιγμή η πλειοψηφία της βιομηχανίας ατμίσματος ελέγχεται από την παραδοσιακή καπνοβιομηχανία. Και δεδομένα έχουν και τη δυνατότητα και το συμφέρον να χρηματοδοτήσουν έρευνες ασφάλειας νέων ηλεκτρονικών προϊόντων, και να έχουν συμβούλους από την επιστημονική κοινότητα που γνωρίζουν το θέμα — δεν είναι κακό αυτό, το αντίθετο. Το κακό είναι, αν υπάρχουν τέτοιες σχέσεις μεταξύ επιστημόνων και καπνοβιομηχανίας να αποκρύπτονται, κι αυτό έχει δυστυχώς παρατηρηθεί στο παρελθόν, ενίοτε δημιουργώντας σύγχυση και στον καταναλωτή. Παρεμπιπτόντως, κι εγώ οφείλω να δηλώσω πως δεν υπάρχει κάποιο συγκρουόμενο συμφέρον μου οιουδήποτε τύπου, και πως ό,τι αναφέρω βασίζεται σε εκτεταμένη και διεξοδική ανάγνωση της υπάρχουσας επιστημονικής βιβλιογραφίας, σε έγκριτα έντυπα, όχι στα «Νέα του Καπνοχωρίου». Η καπνοβιομηχανία θέλει να προωθήσει το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως υπόθεση lifestyle. Η επιστήμη οφείλει να το αντιμετωπίσει ως μέσο διακοπής του καπνίσματος με προκαθορισμένη ημερομηνία απόσυρσης. Μπορούν, για παράδειγμα, να δημιουργηθούν πακέτα χρόνιου ατμίσματος με σταδιακά ελαττούμενη δόση νικοτίνης, ώστε να απεξαρτηθεί ΚΑΙ από το άτμισμα ο πρώην καπνιστής, αφού έχει, με τη βοήθεια του ατμίσματος, απεξαρτηθεί από το, αποδεδειγμένα επιβλαβέστερο, κάπνισμα.
— Έως τότε; Πρέπει να ισχύουν οι ίδιοι περιορισμοί για κάπνισμα και άτμισμα;
Γ.Π.: H νομοθετική εξίσωση καπνίσματος και ατμίσματος είναι ενδεικτική της σύγχυσης και της άγνοιας ΚΑΙ της πολιτείας για το θέμα — η αντίστοιχη προ ετών συζήτηση στην ελληνική Βουλή ήταν μνημειωδώς κακή (με μεμονωμένες γνωστικές εξαιρέσεις από απίθανες πλευρές). Προφανώς δεν μπορείς να επιτρέψεις πλέον το άτμισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους. Μπορείς όμως να δεις το άτμισμα ως προϊόν που θα σε βοηθήσει να ελαττώσεις τον αριθμό των καπνιστών, και θα σου προσφέρει μείζονα οφέλη στον τομέα της υγείας, της θνητότητας και της νοσηρότητας. Μπορείς να ελέγξεις αυστηρά την ποιότητα των προϊόντων ατμού, αλλά και να ενημερώσεις, τόσο τον καπνιστή όσο και την κοινότητα, για τις διαφορές καπνίσματος και ατμίσματος, για τα —επιστημονικά αποδεδειγμένα πλέον— οφέλη της μετάβασης στο άτμισμα από το κάπνισμα, αλλά και για τη μακροπρόθεσμη ανασφάλεια του ίδιου του ατμίσματος. Κοινώς, για τους μη καπνιστές: ΜΗΝ καπνίσετε, ΜΗΝ ατμίσετε. Για τους καπνιστές, αν δεν μπορείτε να διακόψετε μια κι έξω, συζητήστε με τον γιατρό σας και την τρέχουσα, αυξανόμενη γνώση για τα πιθανά οφέλη από τη ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ μετάβαση στο άτμισμα.
— Σας ευχαριστώ θερμά!
