Ο σπουδαίος στοχαστής Isaiah Berlin στο βιβλίο του «Ο Σκαντζόχοιρος και η Αλεπού» (The Hedgehog and the Fox, 1953), που στηρίζεται σε αρχαίο ελληνικό μύθο, διακρίνει τους ανθρώπους σε δύο κατηγορίες, παρομοιάζοντάς τους με τα ζώα του τίτλου. Η αλεπού ξέρει πολλά πράγματα, ο σκαντζόχοιρος ξέρει ένα, αλλά πολύ σπουδαίο. Η αλεπού, πολυπράγμων, ευέλικτη και πονηρή, στριφογυρίζει κάθε μέρα έξω από την φωλιά του σκαντζόχοιρου και περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να επιτεθεί. Από την πλευρά του, ο σκαντζόχοιρος είναι ένα αργοκίνητο ζώο που περνάει την ημέρα του με πληκτικό τρόπο αναζητώντας τροφή και φροντίζοντας την φωλιά του. Σχεδόν καθημερινά, η αλεπού τον περιμένει σε μία διασταύρωση, έτοιμη να ορμήσει με ταχύτητα. Ο σκαντζόχοιρος, διαισθανόμενος τον κίνδυνο, κουλουριάζεται σε μία μικρή μπάλα που βγάζει από παντού αγκάθια. Η αλεπού βλέπει την άμυνα του σκαντζόχοιρου, σταματάει την επίθεσή της και απομακρύνεται καταστρώνοντας σχέδια για την επόμενη. Κάθε φορά, όμως, το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο: παρά την πολυπραγμοσύνη και την πονηρία της αλεπούς, νικητής βγαίνει ο σκαντζόχοιρος.
Οι άνθρωποι, κατά τον Berlin, μπορεί να καταταχθούν σε δύο βασικές ομάδες: τις αλεπούδες και τους σκαντζόχοιρους. Οι «αλεπούδες» κυνηγούν πολλούς στόχους ταυτόχρονα, κινούνται σε πολλά επίπεδα και δεν συνθέτουν τις σκέψεις τους σε μία ολοκληρωμένη ιδέα ή σε ένα ενιαίο όραμα. Αντιθέτως, οι «σκαντζόχοιροι» απλοποιούν τον περίπλοκο κόσμο και τον μετατρέπουν σε μία απλή, οργανωτική ιδέα, μία βασική αρχή ή έννοια που ενώνει και καθοδηγεί τα πάντα, αδιαφορώντας για οτιδήποτε δεν έχει σχέση με αυτή, τη βασική τους γραμμή. Υπ’ αυτό το πρίσμα, άνθρωποι που πέτυχαν σπουδαία επιτεύγματα, όπως ο Φρόιντ και το υποσυνείδητο, ο Άνταμ Σμιθ και ο καταμερισμός της εργασίας, ο Μαρξ και η πάλη των τάξεων, ο Δαρβίνος και η φυσική επιλογή, ο Αϊνστάιν και η σχετικότητα, ήταν όλοι τους «σκαντζόχοιροι». Αυτοί και πολλοί άλλοι, κάθε άλλο παρά ανόητοι ή στενόμυαλοι μπορεί να θεωρούνται. Αντιλαμβάνονται ότι το μυστικό της βαθύτερης κατανόησης είναι η απλότητα, έχουν μία διεισδυτική ματιά που τους επιτρέπει να βλέπουν μέσα από την πολυπλοκότητα και να διακρίνουν τα υποκείμενα πρότυπα.
Η διάκριση αυτή έχει βαρύνουσα σημασία και στον κόσμο των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τον γκουρού του μάνατζμεντ Jim Collins, οι περισσότερες επιχειρήσεις που εμφάνισαν διαχρονικά, εξαιρετικά αποτελέσματα στήριξαν την στρατηγική τους σε μία σχετικά απλή, κρυστάλλινη έμπνευση που κατηύθυνε τις προσπάθειές τους. «Σε έναν κόσμο, γράφει ο Collins, που έχει γεμίσει από ειδήμονες σε θέματα μάνατζμεντ, μεγαλοφυείς οραματιστές, μελλοντολόγους, κινδυνολόγους, γκουρού στα θέματα παροχής κινήτρων και κάθε λογής άλλους “ειδικούς”, είναι σημαντικό να βλέπεις εταιρείες να πετυχαίνουν τόσο εντυπωσιακά αποτελέσματα στηριγμένες σε μία απλή ιδέα και υλοποιώντας την με φαντασία και μεθοδικότητα».
Βέβαια, η σύλληψη αυτής της κινητήριας ιδέας κάθε άλλο παρά απλό πράγμα είναι. Σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα, αυτή μπορεί να ανευρεθεί στην περιοχή της τομής τριών διαφορετικών κύκλων: πρώτον, του κύκλου των πραγμάτων όπου μπορεί κάποιος (άτομο ή εταιρεία) να αναδειχθεί εκ των κορυφαίων στον κόσμο, δεύτερον, του κύκλου των πραγμάτων που μπορεί να δημιουργήσουν μία αποτελεσματική ταμειακή ροή και κερδοφορία και, τρίτον, του κύκλου των πραγμάτων για τα οποία το άτομο, ο ηγέτης ή η ηγετική ομάδα νοιώθουν έντονο πάθος, εστιάζουν δηλ. σε δραστηριότητες που ακολουθούν με πραγματική χαρά και αφοσίωση. Η σύμπτωση των τριών κύκλων ασφαλώς δεν είναι κάτι απλό αλλά ούτε και κάτι ανέφικτο, καθόσον οι σχετικές προϋποθέσεις δεν απαιτείται να εκτείνονται στον υπέρτατο βαθμό αλλά να μπορούν να εντοπισθούν και να συνυπάρχουν με κάποια επάρκεια.
Οι σκέψεις αυτές, πιστεύω, έχουν εφαρμογή και στη σφαίρα της πολιτικής, στην οποία, βέβαια, τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Κάθε κράτος διαθέτει ένα βασικό χαρακτηριστικό, που το διαφοροποιεί και το θέτει υπεράνω από οποιαδήποτε άλλη οντότητα: πρόκειται για το μονοπώλιο της έννομης βίας, το οποίο επιτρέπει (αλλά και επιβάλλει) στο κράτος να φροντίζει για θέματα όπως είναι η άμυνα από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς, η απονομή δικαιοσύνης, η ασφάλεια, η αντιμετώπιση κρίσεων (π.χ. φυσικές καταστροφές, επιδημίες) και άλλα που μπορεί να εκπληρώσει πιο αποτελεσματικά από άλλες μορφές οργάνωσης. Αυτός είναι ο πρώτος από τους ανωτέρω τρεις τεμνόμενους κύκλους. Ο δεύτερος κύκλος είναι η δυνατότητα πολιτικής επικράτησης (αντί της ταμειακής ροής και κερδοφορίας) και ο τρίτος περιέχει πολιτικά ιδεώδη και αξίες, την υλοποίηση των οποίων μπορεί μία κυβέρνηση να επιδιώξει με μεθοδικότητα και αφοσίωση (ο κύκλος του «πάθους»). Η περιοχή τομής των τριών κύκλων είναι ο χώρος όπου πρέπει να επιμείνει μία κυβέρνηση, συγκεντρώνοντας σε αυτόν τις δυνάμεις της και αποφεύγοντας την πολυπραγμοσύνη της αλεπούς.
*Ο Κώστας Χριστίδης είναι Νομικός – Οικονομολόγος
