Έχει κλείσει εδώ και 30 χρόνια το κεντρικό μαγαζί της παγκόσμιας κομμουνιστικής ιδεολογίας, αλλά η επίσημη και οι ανεπίσημες αντιπροσωπείες στην χώρα μας εξακολουθούν να λειτουργούν. Κάπως έτσι έχει η ιστορία με την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Στις 26 Δεκεμβρίου 1991 το ιδεολογικό σοβιετικό πείραμα κατέρρεε μέσα στον αυταρχισμό, την πείνα, τον φόβο και την ανέχεια.
Κατέρρεε, αφήνοντας πίσω του χιλιάδες νεκρούς, εξαφανισμένους και εκτοπισμένους. Κατέρρεε, αφήνοντας πίσω του ένα σκληρό και απάνθρωπο κομματικό μηχανισμό, που για δεκαετίες καταδυνάστευε την ελευθερία της σκέψης, της βούλησης, των επιλογών και της ίδιας της ζωής. Κατέρρεε, αφήνοντας πίσω του μια οικονομία, που αδυνατούσε να εξασφαλίσει έστω και τα ελάχιστα στους πολίτες της ΕΣΣΔ.
Η υποστολή της Σοβιετικής σημαίας μετά την υπερψήφιση της κατάργησης της ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν η τελευταία πράξη του έργου που είχε ξεκινήσει ήδη από τον Απρίλιο του 1985. Στις 26 Δεκεμβρίου 1991, τέλειωνε η ουσιαστικά και η πενταετής περίοδος της “περεστρόικα”, που ήταν το σύνολο των οικονομικών και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ που άρχισαν να εφαρμόζονταν στην ΕΣΣΔ, σε μια τελευταία προσπάθεια να διασωθεί το παλαιό σοβιετικό σύστημα, που εν τω μεταξύ, είχε καταρρεύσει.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ πίστευε, ότι η ανάπτυξη και η αύξηση της παραγωγικότητας, θα έδιναν μια ώθηση στο σοβιετικό σοσιαλισμό και παράλληλα θα βοηθούσαν στην προσαρμογή του συστήματος στις αλλαγές, που ζητούσε η κοινωνία, η εποχή και που απαιτούσε η διεθνής πραγματικότητα. Η πολιτική της “περεστρόικα”, είχε ως στόχο την μετάλλαξη της στάσιμης και αναποτελεσματικής σοβιετικής οικονομίας, στην κατεύθυνση της οικονομίας της αγοράς, αλλά υπό την αιγίδα, τον σχεδιασμό και τον έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος. Προέβλεπε την δημιουργία ιδιωτικών επιχειρήσεων, την μακροχρόνια μίσθωση της αγροτικής γης σε αγρότες, την μεταρρύθμιση του τρόπου λειτουργίας των κρατικών δομών σε ένα μοντέλο με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και την αποκρατικοποίηση μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων.
Μαζί με τη λέξη «περεστρόικα», είχαμε μάθει τότε και τη λέξη «γκλασνόστ». Μια λέξη που σήμαινε διαφάνεια και ελευθερία του λόγου. Η υιοθέτηση της «γκλασνόστ», προέβλεπε σε πολιτικό επίπεδο την μείωση του ρόλου του κράτους, την καθιέρωση πολιτικού πλουραλισμού, την θέσπιση προεδρικών λειτουργιών και ελεύθερων εκλογών.
Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της επόμενης ημέρας, μετά την 26η Δεκεμβρίου 1991; Ουδείς γνώριζε, τότε. Το μόνο σίγουρο ήταν ότι ο Πρόεδρος της Ρωσίας ήταν ο Μπόρις Γιέλτσιν και ότι στο Κρεμλίνο κυμάτιζε ξανά μετά από σχεδόν 75 χρόνια, η παλαιά Ρωσική σημεία με τις οριζόντιες λωρίδες μπλε, λευκού και κόκκινου χρώματος.
Είχα βρεθεί να εργάζομαι εκείνην την περίοδο στη Μόσχα και στο Βόλγογκραντ, εκπροσωπώντας στις διαδικασίες της αποκρατικοποίησης μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων, έναν όμιλο ελληνικών συμφερόντων με πολυσχιδή δραστηριότητα. Ο όμιλος, ο οποίος δυστυχώς δεν υπάρχει πια, συμμετείχε ενεργά στις διαδικασίες των ιδιωτικοποιήσεων της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως, στον χώρο των ακινήτων, της βιομηχανίας και των κατασκευών. Στα πλαίσια αυτά συνεργαζόμασταν με την EBRD (European Bank for Reconstruction & Development), που χρηματοδοτούσε σε σημαντικό βαθμό τις ξένες επενδύσεις στην Ρωσία. Η παρουσία της EBRD προσέφερε κάποιο είδος σιγουριάς και εξασφάλισης, απέναντι στις μαφιόζικες και ληστρικές πρακτικές των κομματικών στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης και των τοπικών τοποτηρητών του.
Θυμάμαι, ότι το πρώτο πράγμα που είχαμε κάνει όταν είχαμε προσγειωθεί στην Μόσχα, ήταν να επισκεφθούμε τις εφημερίδες “Πράβντα” και “Ισβέστια”. Και αυτό, διότι χωρίς το “ok” από τις εφημερίδες του καθεστώτος, δεν υπήρχε, η παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας του εγχειρήματος. Οι εφημερίδες αυτές ασκούσαν τον πλήρη έλεγχο της ενημέρωσης στην ΕΣΣΔ. Οπότε αν ήθελες να κινηθείς επιχειρηματικά στη χώρα, θα έπρεπε να εξασφαλίσεις τουλάχιστον την ουδετερότητα, αν όχι την εύνοια της αρθρογραφίας του έντυπου τύπου. Μιας αρθρογραφίας που είχε τη δύναμη της Βίβλου και επηρέαζε μέσω της προπαγάνδας και του φόβου, τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών.
Παρ’ όλες όμως αυτές τις προσπάθειες, θυμάμαι πως με αγωνία περιμέναμε στο λόμπι του ξενοδοχείου “Οκτάμπρασκαγια” στη Μόσχα, τα αποτελέσματα των διαγωνισμών των ιδιωτικοποιήσεων, μαζί με τους εκπροσώπους άλλων ευρωπαϊκών ομίλων. Ιδιωτικοποιήσεις που οδηγούσαν τις περισσότερες επιχειρήσεις, κυρίως αυτές που είχαν σχέση με την εξόρυξη πετρελαίου, ή χρυσού ή άλλων ορυκτών, στα χέρια πρώην υψηλόβαθμων κομματικών στελεχών, στελεχών των μυστικών υπηρεσιών ή των ενόπλων δυνάμεων.
Θυμάμαι, αυτό το χάος και το κενό που κυριαρχούσε, στην μετάβαση από ένα στυγνό ολοκληρωτικό καθεστώς, σε κάτι το καινούργιο, που δεν είχε ούτε μορφή, ούτε αρχή, ούτε τέλος. Αυτό το χάος και αυτό κενό, που γέμιζε από τις μαφιόζικες πρακτικές, είτε με την μορφή της πρώην ταυτότητας του κόμματος, είτε της δύναμης των μυστικών υπηρεσιών, είτε του πηλήκιου κάποιου αξιωματούχου.
Θυμάμαι την παντελή απουσία χαμόγελου και αισιοδοξίας. Την απουσία ελπίδας και αναζήτησης. Σε πλήρη αντίθεση με τους λαούς των δορυφορικών χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ, που είχαν ήδη αρχίσει να αποτινάζουν τη σοβιετική τυραννία, στρεφόμενοι ευκολότερα προς την Δύση. O φόβος για την αλλαγή που ερχόταν, ήταν διάχυτος. Η εικόνα του «Πατερούλη» που είναι βαθιά ριζωμένη στη καρδιά των Ρώσων, είτε με τη μορφή του Τσάρου, ή του Στάλιν ή του Μπρέζνιεφ, απουσίαζε πια από το προσκήνιο, αποδομώντας πλήρως τον τρόπο αντίληψης και σκέψης των Ρώσων πολιτών. Και έπρεπε να φτάσει το 1999 για να γνωρίζει η Ρωσία τον νέο της «Πατερούλη», στο πρόσωπο του πρώην πράκτορα της KGB Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Πούτιν, υιό του Βλαντίμιρ Σπιριντόνοβιτς Πούτιν στελέχους της NKVD.
Αυτά όμως που έχουν αποτυπωθεί περισσότερο στη μνήμη μου, ήταν οι συζητήσεις με τους κομισάριους των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων, που ήταν από ένα παράλληλο σύμπαν. Εγκλωβισμένοι μέσα σε παραμορφωτικά στερεότυπα, αδυνατούσαν να αντιληφθούν την πραγματικότητα, από τη στιγμή που το κόμμα και τα κομματικά όργανα, δεν θα είχαν πλέον τη παραμικρή σχέση με τις επιχειρήσεις. Θεωρούσαν ότι οι επιχειρήσεις και η οικονομία, ήταν απαραίτητα δουλειά του κράτους, που όριζε τις νόρμες της παραγωγής και καθόριζε το ποιος θα δουλεύει που, και τι δουλειά θα κάνει.
Φεύγοντας το 1992 από τη Ρωσία, πήρα μαζί μου και την τεράστια απορία που συναντούσα καθημερινά με όποιον και να συζητούσα στη Μόσχα και στο Βόλγογκραντ. «Τι φταίει και δεν προχώρησε η δημιουργία του σοσιαλιστικού ανθρώπου»; Μια ειλικρινή απορία που εξέφραζαν, βλέποντας να διαλύεται μπροστά στα μάτια τους, το οικοδόμημα της ΕΣΣΔ. Θα μου πείτε βέβαια, ότι εδώ στη χώρα μας, υπάρχουν ακόμα μέχρι σήμερα, κομματικές αντιπροσωπείες που ομνύουν στο όνομα της Σοβιετικής Ένωσης, του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και του άνθους του μαρξισμού, που ζουν με το διαψευσμένο όραμα στο μυαλό τους.
* * *
Ο αρθρογράφος είναι οικονομικός αναλυτής, με ειδίκευση στο σχεδιασμό σύνθετων επενδυτικών στρατηγικών.
Αποποίηση Ευθύνης: Το περιεχόμενο της στήλης, είναι καθαρά ενημερωτικό και πληροφοριακό και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επενδυτική συμβουλή, ούτε υποκίνηση για συμμετοχή σε οποιαδήποτε συναλλαγή. Ο αρθρογράφος δεν ευθύνεται για τυχόν επενδυτικές και λοιπές αποφάσεις που θα ληφθούν με βάση τις πληροφορίες αυτές.
