Πριν από δύο χρόνια σε μια συζήτηση μεταξύ συναδέλφων, η κουβέντα είχε ανάψει για τα καλά για τα όσα είχαν συμβεί το 2008. Ήταν η χρονιά της «φούσκας» και της «μόχλευσης». Κι εκεί, στο ζενίθ της κουβέντας, ακούστηκε αυτή η φράση «Όλοι θυμόμαστε την Lehman, μα πόσοι από εμάς θυμόμαστε τον Κερβιέλ;».
Η φράση αυτή σπρώχνει το καλαντάρι 15 χρόνια πίσω: ήταν τον Ιανουάριου του 2008 όταν η οικονομική κρίση χτυπούσε με εκκωφαντικό τρόπο την πόρτα του πλανήτη. Ήταν μια κρίση με διττή υπόσταση: μία αμερικανική, με την κατάρρευση της Lehman Brothers και μία ευρωπαϊκή – ίσως λιγότερο γνωστή – με το σκάνδαλο της Société Générale (SocGen) που είχε ως «πρωταγωνιστή» και θύτη το Γάλλο χρηματιστή Ζερόμ Κερβιέλ.
Η ιστορία του Κερβιέλ προσιδιάζει αναμφίβολα στις υποθέσεις με τις «πυραμίδες» του Πόνζι και του Μέιντοφ. Τη στιγμή που οι ΗΠΑ έρχονταν αντιμέτωπες με την κατάρρευση του «κολοσσού» των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, στην Ευρώπη αποκαλυπτόταν ένα από τα χειρότερα οικονομικά σκάνδαλα όλων των εποχών. Κι ενώ τα φώτα της δημοσιότητας έπεφταν εκτυφλωτικά πάνω στη βαρύγδουπη χρεοκοπία της Lehman Brothers, μια άλλη, εξίσου «εκρηκτική» ιστορία.
Πώς αποκαλύφθηκε η απάτη
Ο Κερβιέλ εργαζόταν επί τρία χρόνια στη SocGen, ήτοι από το 2005. Στις 24 Ιανουαρίου 2008 κι ενώ στις αγορές επικρατούσε έντονη νευρικότητα, ο τότε διευθύνων σύμβουλος της SocGen, Ντανιέλ Μπουτόν, καλεί τους δημοσιογράφους σε μια έκτακτη συνέντευξη Τύπου, για να αποκαλύψει μια περίεργη υπόθεση. Ένας χρηματιστής που ανήκε στο προσωπικό της τράπεζας, είχε προχωρήσει σε ρευστοποίηση μακροπρόθεσμων θέσεων σε συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης χρηματιστηριακών δεικτών, που τότε ανέρχονταν σε ποσό περίπου 50 δισ. ευρώ. Ο Μπουτόν δεν αποκάλυψε το όνομα του θύτη σε αυτή υπόθεση, όμως μέσα σε λίγες ώρες οι δημοσιογράφοι το είχαν μάθει: ήταν ο Ζερόμ Κερβιέλ.
Η υπόθεση είχε ξεκινήσει τον Ιούνιο του 2007, όταν Κερβιέλ κατόρθωσε να υπεξαιρέσει ποσό ύψους 1,4 δισ. ευρώ, εκμεταλλευόμενος μια «συστημική αδυναμία» της SocGen σε επίπεδο ελέγχου σε θέματα ρευστοποιήσεων.
Κατά πολλούς, ο τρόπος που έδρασε ο Γάλλος χρηματιστής, αν και εγκληματικός, υπήρξε - κατά πολλούς - ιδιοφυής, αφού κατόρθωσε να «κοροϊδέψει» ένα σύστημα που, όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, παρουσίαζε σοβαρά κενά ασφαλείας.
Ωστόσο, σύμφωνα με τη SocGen, κατά τη διάρκεια της εσωτερικής έρευνας της τράπεζας και ιδίως τη στιγμή που αποκαλύφθηκε η υπεξαίρεση, ο Κερβιέλ ομολόγησε ότι είχε πραγματοποιήσει τις επίμαχες πράξεις και τις είχε αποκρύψει. Ο Γάλλος χρηματιστής απολύθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2008, όμως το κακό είχε ήδη γίνει: Η συνολική ζημία για την τράπεζα θα ανερχόταν σε 4,9 δισ. ευρώ.
Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος αυτό, αρκεί να διαβάσει τη δήλωση του τότε CEO της SocGen: «Aν είχε ξεσπάσει πόλεμος δύο ημέρες μετά την αποκάλυψη της απάτης ή αν οι αγορές είχαν πέσει κατά 30%, η Société Générale θα είχε διακινδυνεύσει τα χειρότερα [ενν. να κηρύξει χρεοκοπία]».
«Εις χείρας Δικαιοσύνης»
Στις 24 Ιανουαρίου 2008 η SocGen καταθέτει μήνυση κατά του Κερβιέλ, με τον ίδιο να παρουσιάζεται αυτοβούλως ενώπιον της γαλλικής Δικαιοσύνης που αποφασίζει την άμεση προφυλάκισή του. Το κατηγορητήριο είναι εξαιρετικά βαρύ για τον 45χρονο σήμερα Γάλλο πρώην χρηματιστή: απάτη, απιστία, πλαστογραφία, συνενοχή και απόκρυψη οικονομικών στοιχείων κατά συρροή.
Η σφοδρότητα με την οποία αντιμετωπίζεται από τα γαλλικά ΜΜΕ ο Κερβιέλ δεν έχει προηγούμενο: Όλοι δηλώνουν «σοκαρισμένοι» από το έγκλημά του. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση της τότε υπουργού Δικαιοσύνης, Ρασιντά Ντατί, στο τηλεοπτικό δίκτυο France Info: «Ο Κερβιέλ πρέπει να παραμείνει στη φυλακή χωρίς να περιμένουμε τη δίκη του. Είναι απαραίτητο, για λόγους δημόσιας τάξης να μπορέσουμε να τον κρατήσουμε εις χείρας Δικαιοσύνης. Το αδίκημά του είναι τέτοιου μεγέθους (σ.σ. 5 δισ. ευρώ) που έχει σοκάρει τους Γάλλους».
Η άλλη όψη του νομίσματος
Η δήλωση της κυρίας Ντατί υποδήλωνε ούτε λίγο ούτε πολύ πως η γαλλική κοινωνία είχε «πέσει από τα σύννεφα». Ήταν, όμως, έτσι τα πράγματα;
Σύμφωνα με τα γαλλικά ΜΜΕ, από τη μεταγενέστερη εξέλιξη της υπόθεσης, ο Κερβιέλ δεν πιστεύεται ότι επωφελήθηκε προσωπικά από τις ύποπτες συναλλαγές που είχε πραγματοποιήσει. Οι εισαγγελείς λένε ότι ο Γάλλος χρηματιστής ήταν συνεργάσιμος σε ό,τι αφορά την έρευνα και τους είπε ότι οι ενέργειές του ασκούνταν και από άλλους διαπραγματευτές της SocGen. Ο ίδιος ομολόγησε ότι υπερέβη τα πιστωτικά του όρια, αλλά ισχυρίστηκε ότι εργαζόταν για να αυξήσει τα κέρδη της τράπεζας. Είπε στις αρχές ότι η τράπεζα ήταν ευχαριστημένη με τις επιδόσεις του κατά το προηγούμενο έτος, και ανέμενε να του καταβληθεί μπόνους 300.000 ευρώ για δηλωθέντα κέρδη 60 εκατομμυρίων ευρώ (περίπου 0,5%). Μάλιστα, η οικογένειά του υποστήριξε ενώπιον των εισαγγελικών αρχών πως «η τράπεζα τον είχε χρησιμοποιήσει ως αποδιοπομπαίο τράγο, για να δικαιολογήσει τις τότε οικονομικές ζημίες της».
Δύο χρόνια μετά, το 2010 και με μια καταδίκη πενταετούς κάθειρξης στην πλάτη του - επρόκειτο να εκτίσει μόλις τρία χρόνια στη φυλακή - ο Κερβιέλ πέρασε στην αντεπίθεση, γράφοντας ένα βιβλίο με τίτλο «Παγιδευμένος στα Γρανάζια – Αναμνήσεις ενός trader» (γαλλ. τίτλος «L' Engrenage»).
Έγραφε σχετικά: «Αφηγούμαι λεπτομερώς το απίστευτο έτος 2007, όταν κέρδισα στη Société Générale ενάμισι δισεκατομμύριο πριν η κατάσταση αλλάξει τις πρώτες ημέρες του 2008. Περιγράφω εκ των έσω την πραγματικότητα των αίθουσες συναλλαγών και τον κόσμο των εμπόρων, καθώς και τον κυνισμό ενός συστήματος που εκμεταλλεύεται όσους εργάζονται γι' αυτό, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι τους αφήνει να φύγουν αν αποτύχουν. Όταν μπήκα στον περίφημο πύργο La Défense (σ.σ. το κτήριο όπου στεγάζεται η SocGen) τον Αύγουστο του 2000, δεν είχα ιδέα ότι, αντί να περάσω την πόρτα του παραδείσου, έμπαινα στην κόλαση. Όπως δεν είχα ιδέα ότι όταν θα περνούσα το κατώφλι του γραφείου των ανακριτών, η αλήθεια δεν θα έβγαινε προς τα έξω. Ελπίζω ότι το βιβλίο αυτό θα ευαισθητοποιήσει το κοινό για την πραγματικότητα των τραπεζικών πρακτικών. Ελπίζω ότι θα αποκαλύψει τη μαρτυρία ενός ανθρώπου που αναγνωρίζει τα λάθη του, αλλά αρνείται να πληρώσει για ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που έχει τρελαθεί».
Για την Ελιζαμπέτ Μεγέρ, πρώτη συνήγορο του Κερβιέλ, δεν υπήρξε ποτέ αμφιβολία ότι ο Γάλλος πρώην χρηματιστής είχε διαπράξει απάτη. Είχε σημειώσει, όμως, σε δηλώσεις της προς τον γαλλικό Τύπου: «Το ερώτημα που μένει να προσδιοριστεί είναι σε ποιο βαθμό ο ποινικός χαρακτήρας του παραπτώματος για το οποίο κατηγορείται ο κ. Κερβιέλ ισχύει για διαδικασίες και έγγραφα εσωτερικά μιας εταιρείας στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ εργαζομένων και σε ποιο βαθμό οι πρακτικές αυτές ήταν συνήθεις και έγιναν ανεκτές, επικυρώθηκαν ή και ενθαρρύνθηκαν πολλές φορές από τους ιεραρχικά ανώτερους του. Στην περίπτωση αυτή, δεν θα πρόκειται για ποινικό παράπτωμα, αλλά για επαγγελματικό παράπτωμα που τιμωρείται, ανάλογα με την εκτίμηση της σοβαρότητάς του, με απόλυση».
Η ενοχή του Κερβιέλ, 15 χρόνια μετά την αποκάλυψη του ομώνυμου σκανδάλου, δεν αμφισβητείται. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα συνιστά μια υπόθεση που αφήνει πολλά σημεία αναπάντητα, σχετικά με το αν γνώριζαν ή όχι οι φυσικοί προϊστάμενοί του πολλά περισσότερα για τη δράση του, απ' όσα εντέλει ισχυρίστηκαν ενώπιον των γαλλικών αρχών.
