Του Julian Jessop*
Η αντίθεση στην αδασμολόγητη πρόσβαση των Αυστραλών αγροτών στις αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου είναι απλά και ξεκάθαρα προστατευτισμός.
Η Minette Batters, πρόεδρος της βρετανικής Εθνικής Ένωσης Αγροτών (National Farmers Union - NFU) υποστηρίζει ότι η αφαίρεση των δασμών θα καταστήσει “ουσιαστικά αδύνατο” στα βρετανικά οικογενειακά αγροκτήματα “να ανταγωνίζονται με τεράστιους όγκους εισαγωγών από το νότιο ημισφαίριο που παράγονται με πολύ διαφορετικό τρόπο”.
Με άλλα λόγια, πρέπει να επιδοτούμε αγρότες που δεν μπορούν να ανταγωνιστούν εισαγόμενα προϊόντα που παράγονται σε χώρες με συγκριτικό πλεονέκτημα στον πρωτογενή τομέα, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι οι βρετανικές οικογένειες θα πληρώνουν υψηλότερες τιμές για τα τρόφιμά τους. Πρόκειται για ένα τέλειο παράδειγμα της ιεράρχησης των συμφερόντων μιας μικρής ομάδας παραγωγών πάνω από τα συμφέροντα της κοινωνίας συνολικά.
Οι αντίπαλοι του ελεύθερου εμπορίου συχνά απαντούν ότι ο ξένος ανταγωνισμός είναι κάπως “άδικος”. Το NFU ισχυρίζεται - χωρίς ιδιαίτερη τεκμηρίωση - ότι οι Βρετανοί αγρότες πρέπει να παράγουν προϊόντα με υψηλότερες προδιαγραφές απ’ ό,τι οι ομόλογοί τους στην Αυστραλία ή τη Νέα Ζηλανδία. Αν όμως αυτό ισχύει όντως, τότε οι καταναλωτές πρέπει να είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν αν θα πληρώσουν επιπλέον χρήματα για τα ανώτερης ποιότητας βρετανικά προϊόντα.
Ακόμη κι αν υποθέσουμε (χάριν της συζήτησης) ότι οι προδιαγραφές φροντίδας των ζώων είναι πολύ χαμηλότερες στην Αυστραλία ή τη Νέα Ζηλανδία και συνεπώς απαράδεκτες, η σωστή απάντηση πολιτικής δεν θα ήταν στην περίπτωση αυτή η πλήρης απαγόρευση των εισαγωγών αντί για τους δασμούς; Αυτό σίγουρα ισχύει σε κάθε περίπτωση αγαθών που μπορεί να βλάψουν τους καταναλωτές.
Η σκληρή πραγματικότητα μπορεί απλώς να είναι ότι η αγροτική παραγωγή στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία είναι πιο παραγωγική λόγω παραγόντων που αφορούν οικονομίες κλίμακος ή ευνοϊκότερες καιρικές συνθήκες.
Μπορεί μάλιστα να είναι και καλύτερο για το περιβάλλον να εισάγουμε τρόφιμα από την άλλη άκρη του κόσμου - όπου χρειάζεται λιγότερη ενέργεια και λιγότερα αγροχημικά για την παραγωγή τους - απ’ ό,τι να βασιζόμαστε στις μικρές οικογενειακές φάρμες στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ας ανακεφαλαιώσουμε γρήγορα τα επιχειρήματα υπέρ του ελεύθερου εμπορίου. Ο Άνταμ Σμιθ υπογράμμισε τα οφέλη της εξειδίκευσης. Δεν έχει νόημα ένα άτομο να προσπαθεί να είναι αυτάρκες στα πάντα. Γιατί λοιπόν η κυβέρνηση να κάνει σε όλους δυσκολότερη την εισαγωγή κάποιου αγαθού ή υπηρεσίας από κάποιον άλλο που μπορεί να παράγει πολύ φθηνότερα;
Ο Ντέιβιντ Ρικάρντο προχώρησε αυτή την ιδέα περαιτέρω, καταδεικνύοντας ότι δεν είναι καν αναγκαίο μια χώρα να έχει κάποιο απόλυτο (ή ανταγωνιστικό) πλεονέκτημα προκειμένου να επωφελείται από το εμπόριο. Αντιθέτως, απλώς εκεί να εστιάσει σε όσα κάνει καλύτερα σε σχέση με τις διαθέσιμές της εναλλακτικές.
Ο Τζων Στούαρτ Μιλλ ανέπτυξε το επιχείρημα ότι το ελεύθερο εμπόριο επιτρέπει στις χώρες να είναι πιο αποτελεσματικές σε οτιδήποτε κάνουν. Με άλλα λόγια, το ελεύθερο εμπόριο ενισχύει την παραγωγικότητα. Τα σχετικά παραδείγματα περιλαμβάνουν τη δυνατότητα εισαγωγής καλύτερων μηχανημάτων και εξοπλισμών, την ευρύτερη διάδοση της γνώσης, και την πρόσθετη ανταγωνιστική πίεση στους εγχώριους παραγωγούς.
Όλα αυτά τα επιχειρήματα ισχύουν για την αγροτική παραγωγή όσο και για οποιονδήποτε άλλο κλάδο - και τα οφέλη προκύπτουν κυρίως από τις εισαγωγές, παρά από τις εξαγωγές.
Γιατί λοιπόν ο προστατευτισμός παραμένει τόσο δημοφιλής; Παρά τα πολυάριθμα παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο που καταδεικνύουν τα οφέλη μιας πιο ανοιχτής οικονομίας, πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να υποστηρίζουν ότι πρέπει να σωθούμε από τη “φρίκη” του ελεύθερου εμπορίου.
Αυτό εν μέρει οφείλεται στο ότι τα εμπόδια στο εμπόριο συνήθως προσφέρουν ένα μεγάλο όφελος σε έναν μικρό αριθμό ανθρώπων που βρίσκουν ευκολότερο το να διαμορφώσουν ομάδες πίεσης (όπως η NFU) και να επιδιώξουν τη συμπάθεια του κοινού. Είναι δύσκολο οι πολιτικοί να αντιστέκονται στις πιέσεις “να γίνει κάτι” για να προστατευτούν οι αγρότες ή οι εργάτες μετάλλου.
Τα οφέλη από το ελεύθερο εμπόριο, μολονότι μεγαλύτερα, συνήθως είναι λιγότερο ορατά και πιο ομαλά κατανεμημένα. Κανείς δεν φαίνεται να μιλά εξ ονόματος των καταναλωτών. Τα συμφέροντά τους μάλιστα σχεδόν δεν αναφέρθηκαν σε κανένα από τα ρεπορτάζ των εμπορικών διαπραγματεύσεων Ηνωμένου Βασιλείου και Αυστραλίας.
Αντιθέτως, η εξάλειψη των δασμών στις εισαγωγές τροφίμων θεωρείται ευρέως ως μια “παραχώρηση” που μπορεί να χρειάζεται να κάνει το Ηνωμένο Βασίλειο προκειμένου να αποκτήσει πρόσβαση στις αγορές της Αυστραλίας, αντί ως (όπως θα έπρεπε να είναι) μια νίκη για τους Βρετανούς καταναλωτές.
Ακόμη, υπάρχουν πολλά αίολα επιχειρήματα που ακόμη απηχούν στο κοινό. Ιδίως, συχνά υποστηρίζεται ότι οι δασμοί είναι αναγκαίοι για την προστασία των θέσεων εργασίας. Είναι αλήθεια ότι το ελεύθερο εμπόριο μπορεί να “καταστρέψει” κάποιες θέσεις εργασίας σε συγκεκριμένους κλάδους. Όμως το ελεύθερο εμπόριο δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας στους τομείς εκείνους όπου οι χώρες διαθέτουν όντως ένα γνήσιο πλεονέκτημα. Οι θέσεις αυτές επίσης είναι πιθανότερο να πληρώνονται καλύτερα και να είναι πιο ασφαλείς.
Δεδομένου του ότι το ελεύθερο εμπόριο ενισχύει τη συνολική ευημερία, πρέπει να είναι πιθανό ακόμη και αν αποζημιωθούν οι πληττόμενοι το πρόσημο να παραμένει θετικό. Και αν αν υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο στις μικρές οικογενειακές φάρμες, όπως η συνεισφορά τους στη διαχείριση του περιβάλλοντος εκτός των πόλεων, τότε μπορούν και πρέπει να πληρωθούν ειδικά γι’ αυτό.
Επιπλέον, οι χαμηλότερες τιμές δεν βοηθούν απλώς τους καταναλωτές. Τα χρήματα που εξοικονομούνται από την αγορά φθηνότερων εισαγόμενων προϊόντων είναι χρήματα που μπορούν να δαπανηθούν για την αγορά άλλων αγαθών και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που παράγονται εγχωρίως. Οι εξοικονομήσεις του κόστους από τις φθηνότερες εισαγωγές ωφελούν επίσης και άλλες επιχειρήσεις άμεσα. Για παράδειγμα, οι χαμηλότερες τιμές των τροφίμων είναι κάτι καλό για τον τομέα της φιλοξενίας, και ο φτηνότερος χάλυβας βοηθά τη βιομηχανία.
Επίσης, η σημασία της “τροφικής ασφάλειας” υπερτονίζεται σημαντικά. Δύσκολα μπορεί να δει κανείς τις περιστάσεις εκείνες όπου το Ηνωμένο Βασίλειο θα αντιμετώπιζε μια υπαρξιακή κρίση λόγω ελλείψεων σε αρνίσια παϊδάκια. Σε κάθε περίπτωση όμως, το να μπορούμε να προμηθευόμαστε τρόφιμα από ένα ευρύ φάσμα παραγωγών σε ολόκληρο τον κόσμο είναι κάτι που θα μειώσει το βαθμό που η Βρετανία είναι ευάλωτη σε τέτοια σοκ.
Το συμπέρασμα είναι ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να ξεκινήσει από τη θέση ότι ο βέλτιστος δασμός σε όλες τις εισαγωγές - συμπεριλαμβανομένων και τροφίμων - είναι το μηδέν. Αν αυτό σημαίνει να μειώσουμε μονομερώς τα εμπόδια στο εμπόριο, ας είναι κι έτσι.
--
*Ο Julian Jessop είναι οικονομολόγος στο Institute of Economic Affairs.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Μαΐου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
