Της Annie Holmquist
Αισθάνεστε ποτέ καταβεβλημένοι από το χάος και τον θόρυβο που φαίνεται να αποτελούν σήμερα συνήθη κομμάτια της ζωής μας;
Αν ναι, δεν είστε μόνοι. Το οτιδήποτε, από ένα τυχαίο σχόλιο στο Twitter μέχρι την ορκωμοσία ενός δικαστή στο Ανώτατο Δικαστήριο και μέχρι τις εκλογές, φαίνεται να βάζει αντιμέτωπες τάξεις, φύλα ή πολιτικά κόμματα. Φαίνεται σαν να έχουμε μετατρέψει κάθε στιγμή που είμαστε ξύπνιοι σε μια συνεχή ροή αίσθησης θύματος και εξέγερσης έναντι κάθε μορφής σταθερότητας.
Ένα παλιό συναίσθημα
Ενώ όμως αυτό το θορυβώδες χάος φαίνεται να έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, στην πραγματικότητα δεν είναι κάτι το καινούργιο. Το θυμήθηκα αυτό διαβάζοντας τον δεύτερο τόμο του Αρχιπελάγους Γκουλάγκ του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν.
Μολονότι ο Σολζενίτσιν είχε παρασημοφορηθεί ως αξιωματούχος του ρωσικού στρατού, φυλακίστηκε προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για επικριτικά σχόλια που έκανε κατ’ ιδίαν για τον Ιωσήφ Στάλιν. Τα χρόνια που πέρασε στη φυλακή δεν ήταν καθόλου ευχάριστα, αλλά όπως γράφει στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, του έδωσαν μια ξεκάθαρη εικόνα για την πραγματική ανθρώπινη φύση:
«Μου δόθηκε να μεταφέρω από τα χρόνια μου στη φυλακή στη γυρμένη πλάτη μου, που έσπασε σχεδόν από το φορτίο της, αυτή τη θεμελιώδη εμπειρία: πώς ένα ανθρώπινο ον γίνεται κακό και πώς καλό. Στη μέθη των επιτυχιών της νιότης μου ένιωθα πως είμαι αλάνθαστος, και γι’ αυτό ήμουν σκληρός. Στην αδηφαγία της εξουσίας ήμουν δολοφόνος και καταπιεστής. Στις χειρότερες στιγμές μου ήμουν πεπεισμένος ότι έκανα το καλό, και είχα στη διάθεσή μου συστηματικά επιχειρήματα προς τούτο. Και μόνο όταν ξάπλωσα στο σαπισμένο άχυρο της φυλακής αισθάνθηκα τα πρώτα σκιρτήματα του καλού. Σταδιακά μου αποκαλύφθηκε ότι η γραμμή που χωρίζει το καλό και το κακό δεν διατρέχει κράτη ή τάξεις, ούτε πολιτικά κόμματα - αλλά περνά μέσα από την κάθε ανθρώπινη καρδιά - και μέσα από όλες τις ανθρώπινες καρδιές. Η γραμμή αυτή μετακινείται. Ταλαντώνεται μέσα μας όσο περνάνε τα χρόνια. Και ακόμη και στις καρδιές που έχει κυριαρχήσει το κακό, διατηρείται ένα μικρό προγεφύρωμα καλού. Και ακόμη και στις καλύτερες καρδιές διατηρείται μια μικρή γωνιά όπου το κακό δεν έχει ξεριζωθεί».
Και στη συνέχεια ο Σολζενίτσιν, λέει:
«Έκτοτε έφτασα να καταλάβω την αλήθεια όλων των θρησκειών του κόσμου: Παλεύουν με το κακό που βρίσκεται εντός του ανθρώπου (εντός του κάθε ανθρώπου). Είναι αδύνατο να βγει πλήρως το κακό από τον κόσμο, αλλά είναι δυνατό να περιοριστεί εντός του κάθε ανθρώπου».
Αυτή η συνειδητοποίηση οδήγησε τον Σολζενίτσιν να αναγνωρίσει το πρόβλημα με τις επαναστάσεις, δηλαδή ότι «καταστρέφουν μόνο τους σύγχρονους με αυτές φορείς του κακού… και στη συνέχεια παίρνουν ως κληρονομιά τους το ίδιο το κακό και το μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο».
Μια αναζωογονητική προσέγγιση στο «αίσθημα του θύματος»
Αυτό που με εντυπωσιάζει περισσότερο σ’ αυτές τις λέξεις είναι ότι ο Σολζενίτσιν είχε κάθε δικαίωμα να αισθάνεται «θύμα». Οι συχνές διώξεις εναντίον του μάλιστα του έδιναν μεγαλύτερες αξιώσεις στο να αισθάνεται θύμα απ’ ό,τι στα “θύματα” του σύγχρονου πολιτισμού.
Κι όμως, ο Σολζενίτσιν αρνήθηκε να διεκδικήσει αυτή την ιδιότητα του θύματος. Αρνήθηκε να αποδώσει τα δεινά στον κόσμο που τον βασάνιζαν στη φυλή, την τάξη, το φύλο ή το πολιτικό κόμμα. Αντιθέτως, εξέτασε εξαντλητικά τη δική του καρδιά και αναγνώρισε ότι κι ο ίδιος ευθυνόταν για το πρόβλημα της κακίας στον κόσμο όσο και οι διώκτες του.
Αναρωτιέμαι πόσο μεγάλο μέρος του θορύβου και της σύγχυσης στον σημερινό μας κόσμο θα επιλυόταν αν ο καθένας μας έκανε αυτό που έκανε και ο Σολζενίτσιν. Αντί να επιρρίπτουμε τα προβλήματα και το χάος του κόσμου μας σε εκείνους που ανήκουν στο αντίπαλο πολιτικό κόμμα, ή σε εκείνους που δεν συμφωνούν με τις απόψεις μας για τα ζητήματα φυλής ή φύλου, και μετά να αυτοχαρακτηριζόμαστε θύματα, δεν θα ήταν καλύτερα να αναγνωρίζαμε πρώτα το μέρος που μας αντιστοιχεί στο ότι ο κόσμος μας και οι ίδιοι γίναμε αυτό που είμαστε;
Αν το κάναμε αυτό, τότε ίσως, όπως και ο Σολζενίτσιν θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τις διώξεις που υφιστάμεθα «ευλογία».
«Ευλογημένη να είσαι φυλακή που βρέθηκες στη ζωή μου!» - Αλεξάντρ Σολζενίτσιν
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο Intellectual Takeout.
--
H Annie Holmquist είναι βοηθός ερευνήτρια στο Intellectual Takeout.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
