Του Daniel Buck
Αν ο Δρόμος προς τη δουλεία είναι το υποδειγματικό πολεμικό έργο για το πώς αναπτύσσεται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, το V for Vendetta είναι το αντίστοιχο μιας ταινίας που βασίζεται σε ένα βιβλίο κόμικ. Αφηγείται την ιστορία ενός μασκοφόρου επαναστάτη που αντιμάχεται μια τυραννική κυβέρνηση.
Πίσω από τα δραματικά θεατρικά στοιχεία και τον ελκυστικό ήρωα, η ταινία αφηγείται την ιστορία του πώς σχηματίζονται ολοκληρωτικά καθεστώτα σε μέχρι πρότινος ελεύθερες και λειτουργικές δημοκρατίες. Στην ταινία, κρατικοί αξιωματούχοι κατασκευάζουν ένα βιολογικό όπλο και υποδαυλίζουν τη σύγκρουση για να δικαιολογήσουν μια αστραπιαία κατάληψη της εξουσίας στο όνομα υποτίθεται των συμφερόντων του λαού. Στην ταινία, μια θεωρία διακυβέρνησης διαφαίνεται στις δράσεις του καθεστώτος παρουσιάζοντας το κράτος ως την καλύτερη επιλογή για τη διόρθωση των όποιων δεινών.
Μια κατασκευασμένη κρίση
Στις αρχικές σκηνές του V for Vendetta, ο εκδικητής τοποθετεί εκρηκτικά και καταστρέφει ένα εξέχον κτίριο στο μητροπολιτικό Λονδίνο. Μετά την έκρηξη, ο ύπατος καγκελάριος συγκαλεί μία σύσκεψη υψηλόβαθμων κρατικών αξιωματούχων. Μηχανεύεται ένα ψέμα το οποίο και διαδίδει στον πληθυσμό, με την ελπίδα ότι θα καταπραΰνει τους φόβους των ανθρώπων και θα διαφυλάξει την εμπιστοσύνη τους. Τα μέσα πρέπει να παρουσιάσουν την έκρηξη ως μια σκόπιμη δράση του κράτους, και ταυτόχρονα να προειδοποιήσουν τον πληθυσμό σχετικά με τους κινδύνους που συνεπάγεται “η προσκόλληση στα θεμέλια ενός παρελθόντος παρακμής”.
Σύμφωνα με τον Δρόμο προς τη δουλεία, η κατάβαση στην τυραννία συμβαίνει καθώς τα άτομα παραδίδουν τα δικαιώματά τους σταδιακά μέσα στον χρόνο, συχνά με απάθεια, και το κράτος μεταμορφώνεται αντιστοίχως. Εντέλει, ένα διεφθαρμένο άτομο αναλαμβάνει επικεφαλής ενός υπερδιογκωμένου κράτους και μπορεί να κυβερνά με απόλυτη εξουσία. Αντιθέτως, στο V for Vendetta η εξέλιξη είναι άμεση. Στον δυστοπικό αυτό κόσμο, κρατικοί φορείς και διεφθαρμένοι γιατροί συνεργάζονται για να προκαλέσουν μια επιδημία ώστε να δημιουργήσουν κρίση στη χώρα. Καθώς οι πολίτες καταλαμβάνονται από φόβο, κανείς δεν αμφισβητεί την αστυνομία όταν επιβάλλει απαγόρευση κυκλοφορίας, όταν άνθρωποι εξαφανίζονται μέσα στη νύχτα, και κάθε πηγή πληροφόρησης περιέρχεται στον έλεγχο των αρχών.
Το κράτος ως «προστάτης»
Όπως στη Βρετανία της ταινίας, έτσι και η σημερινή Αμερική αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Οι πολιτικοί συνιστούν το κράτος ως τη λύση στη δική μας κρίση: ένα δημόσιο σύστημα που θα εγγυάται υπηρεσίες υγείας σε όλους, οι ρυθμίσεις που μπορούν να εγγυηθούν καθαρό νερό και αέρα, και ο μόνοδρομος των (περισσότερων) ρυθμίσεων που μπορούν να περιορίσουν τη βία με όπλα. Σε κάθε περίπτωση, ενόψει κάθε κρίσης, είναι ευθύνη του κράτους -και όχι των ατόμων ή των θεσμών, να διορθώσει κάθε δεινό.
Δεν χρησιμοποιείται εδώ κάποιο βιολογικό όπλο για να δικαιολογήσει τη μαζική συγκέντρωση εξουσίας, αλλά παρουσιάζονται διάφορα ζητήματα για να προκαλέσουν τον φόβο. Πολιτικοί όπως η Αλεξάντρια Οκάζιο-Κόρτεζ προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή θα φέρει το τέλος του κόσμου. Τα μέσα ενημέρωσης περιγράφουν μια “επιδημία βίας με όπλα” που απαιτεί τολμηρές πολιτικές δράσεις -παρά την σταθερή μείωση της. Αν αυτά τα δεδομένα ήταν αληθινά, αν ο κόσμος αντιμετώπιζε ένα αποκαλυπτικό τσουνάμι σε 12 χρόνια, μπορεί και να ήταν εύλογο να προσαρμοζόταν κάθε κτίριο στις ΗΠΑ στην κατεύθυνση της πράσινης ενέργεια. Αν η βία με όπλα ήταν όντως μια επιδημία, τότε ίσως αυτό να δικαιολογούσε για κάποιους την κατάργηση της δεύτερης τροπολογίας του Συντάγματος των ΗΠΑ, όπως κάποιοι υποστηρίζουν.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η Αμερική έχει δει υπερβολικά πολλές χώρες να βυθίζονται στην τυραννία, και οι θεσμοί της παραμένουν υπερβολικά ισχυροί για να κινδυνεύει να πάρει τον δρόμο προς τη δουλεία βάσει τόσο ανίσχυρων δεδομένων, όπως συνέβη στη Βρετανία του V for Vendetta. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, ο δρόμος που θα ακολουθήσει η Αμερική θα είναι πιθανότατα αυτός που περιγράφει ο C.S. Lewis - “ο σταδιακός - η ήπια πλαγιά, στρωμένη με γρασίδι, χωρίς απότομες στροφές, χωρίς σημάδια, χωρίς πινακίδες”.
Πολλαπλές ερμηνείες
Σε πρώτη ματιά, ο μέσος θεατής μπορεί να θεωρήσει τις σχέσεις μεταξύ του #resistance και του Τραμπ ως την πιο ακριβή αναλογία με το V for Vendetta. Ως ένα βαθμό, αυτή η ανάλυση είναι έγκυρη. Η λαϊκιστική χροιά του Τραμπ και η αποστροφή του έναντι της μετανάστευσης αντανακλούν τη ρητορική του αντιήρωα της ταινίας, του ύπατου καγκελάριου Adam Sutler. Ο εκδικητής ήρωας της ταινίας όμως είναι ένας ένθερμος αναρχικός και αυτή η συχνά παραγνωρισμένη λεπτομέρεια οδηγεί στην πραγματική σύγκριση της ταινίας.
Ενώ μπορεί κανείς να βρει προσωπικές ομοιότητες μεταξύ του Τραμπ και του Σάτλερ, τον καλύτερο παραλληλισμό τον προσφέρουν οι συγκεντρωτικές τάσεις της αριστεράς και η φιλοσοφία της σχετικά με το κράτος.
Βλέπουμε στο V for Vendetta ότι οι κυβερνώντες λίγο ενδιαφέρονται για τον οποιονδήποτε ιστορικό θεσμό που έφερε τη χώρα στην ευημερία, υπονοώντας μάλιστα ότι οι θεσμοί αυτοί είναι εγγενώς ανήθικοι. Αυτό αντανακλά τη σημερινή δυσαρέσκεια της αριστεράς έναντι της δυτικής κοινωνίας. Αγάλματα ηγετών του παρελθόντος απομακρύνονται και βανδανίζονται. Ο Χριστόφορος Κολόμβος υφίσταται κάθε χρόνο ύβρεις την ημέρα που φέρει το όνομά του. Ο κανόνας της δυτικής λογοτεχνίας καταγγέλλεται ως ρατσιστικός και απομακρύνεται από το σχολικό πρόγραμμα. Τα άτομα και ο πολιτισμός που δημιούργησαν την ιδιαιτερότητα της Αμερικής δεν θεωρούνται πλέον ιδανικά άξια σεβασμού, αλλά καταπιεστικά συστήματα που πρέπει να αποδομηθούν. Η εκκλησία, οι φορείς της φιλανθρωπίας και η ελεύθερη επιχειρηματικότητα δεν θεωρούνται ως λύσεις για τα δεινά της ανθρωπότητας, αλλά αιτίες τους.
Καθεμιά από αυτές τις ομοιότητες -η κρίση, το κράτος ως προστάτης, και η δυσφήμηση των ιδιωτικών θεσμών- αποκαλύπτει μια θεωρία του κράτους και της κοινωνίας που χαρακτηρίζει εμβληματικά την αμερικανική αριστερά. Για κάθε ζήτημα, το κράτος προβάλλεται ως το μέσο επίλυσης. Από τις θέσεις εργασίας μέχρι τα σχολεία, τις υπηρεσίες υγείας και το περιβάλλον, μόνο οι θεσμοί και σε μερικές περιπτώσεις ο άμεσος έλεγχος -όχι η καινοτομία και η προσωπική επιλογή- υποτίθεται ότι παρέχουν τα μέσα για την αντιμετώπιση των προκλήσεών μας.
Στον Δρόμο προς τη δουλεία, ο Φρίντριχ Χάγιεκ προειδοποιεί πως ένα ολοένα και πιο συγκεντρωτικό κράτος οδηγεί μόνο στην τυραννία. Το V for Vendetta λοιπόν, είναι μια πειστική προειδοποίηση εναντίον αυτής της τάσης.
Η δυσαρέσκεια έναντι των παραδοσιακών θεσμών
Σε μια ομιλία του προς τον λαό, ο πρωταγωνιστής του V for Vendetta λέει ότι “η δικαιοσύνη και η ελευθερία δεν είναι μόνο λέξεις - είναι προοπτικές”.
Αντίθετα με τις αρχές στο V for Vendetta, ο λαός και οι κυβερνώντες μας χρειάζονται τρία πράγματα για να αντιμετωπίσουν τα τρία στοιχεία που θα μπορούσαν να ονομαστούν “προοπτική συγκεντρωτισμού”: μια ακριβή κρίση επί των ζητημάτων, μια κατανόηση του ότι η καλύτερη πορεία δράσης πιθανότατα δεν είναι ο κρατικός παρεμβατισμός και τέλος, η αναζήτηση λύσεων στα άτομα και τους θεσμούς που έχουν όντως αποδώσει για τη χώρα.
Η λύση δεν είναι η αντίδραση, αλλά μια ευρεία απόρριψη της προοπτικής του συγκεντρωτισμού που απειλεί να φέρει την Αμερική κοντύτερα στον δυστοπικό κόσμο του V for Vendetta.
--
Ο Daniel Buck είναι εκπαιδευτικός στο Ουισκόνσιν και αρθρογράφος στην ιστοσελίδα Lone Conservative.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Απριλίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
