Tου Luis Pablo de la Horra*
Στον οποιονδήποτε οικονομικό κλάδο μπορεί κανείς να βρει δύο είδη ειδικών: αυτούς που είναι ανίκανοι να εξηγήσουν με απλό τρόπο περίπλοκες ιδέες, και αυτούς που μπορούν να κάνουν το δύσκολο να φαίνεται εύκολο. Φέτος συμπληρώνονται 25 χρόνια από το θάνατο του Henry Hazlitt, ενός από τους λίγους οικονομολόγους που ανήκουν στη δεύτερη ομάδα.
O Hazlitt γεννήθηκε στη Φιλαδέλφεια το 1894 και εργάστηκε ως δημοσιογράφος στα σημαντικότερα έντυπα, εφημερίδες και περιοδικά της χώρας, ξεκινώντας από την Wall Street Journal ως τυπογράφος το 1914. Κατά τη δεκαετία του 1920, έγραψε για διάφορα έντυπα μέσα, μεταξύ των οποίων η New York Evening Post και η Nation στην οποία ήταν διευθυντής του λογοτεχνικού τμήματος.
Το 1934, ο Hazlitt έγινε κύριος αρθρογράφος στους New York Times όπου απέκτησε φήμη γράφοντας για οικονομικά θέματα από την οπτική των ελεύθερων αγορών. Η έντονη αντίθεσή του στη Συμφωνία του Bretton Woods είχε ως αποτέλεσμα την απόλυσή του μετά από 12 επιτυχημένα χρόνια εργασίας στη σημαντικότερη εφημερίδα της Νέας Υόρκης. Παρ' όλα αυτά παρέμεινε αφοσιωμένος στο συγγραφικό του πάθος μέχρι τον θάνατό του το 1993.
Παρά το γεγονός ότι δεν είχε τυπική πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ο Hazlitt έδειξε βαθύ ενδιαφέρον στο πεδίο των οικονομικών που τον οδήγησε στο να συγγράψει διάφορα σχετικά βιβλία. Το 1946 δημοσίευσε ένα από τα καλύτερα εισαγωγικά κείμενα στα οικονομικά που γράφτηκε ποτέ: το Οικονομικά σε ένα μάθημα.
Ακολουθώντας τα βήματα του Γάλλου οικονομολόγου του 19ου αιώνα Frederic Bastiat, ο Hazlitt επεσήμανε ότι οι κοντόφθαλμες οικονομικές πολιτικές που στοχεύουν στην ικανοποίηση των αιτημάτων συγκεκριμένων ομάδων αναπόφευκτα καταλήγουν να μειώνουν την ευημερία της πλειονότητας του πληθυσμού. Όπως γράφει: «Η τέχνη των οικονομικών συνίσταται στο να βλέπει κανείς όχι μόνο το άμεσο αλλά και τα πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα κάθε δράσης ή πολιτικής? συνίσταται στην ιχνηλάτηση των συνεπειών αυτής της πολιτικής όχι μόνο σε μία ομάδα, αλλά σε όλες».
Τα Οικονομικά σε ένα μάθημα καταρρίπτουν εντυπωσιακά δημοφιλείς οικονομικές πλάνες βαθιά ριζωμένες στον πολιτικό διάλογο της εποχής του βιβλίου. Μέσα από μια πολύ προσβάσιμη γλώσσα που απευθύνεται στο γενικό κοινό, ο Hazlitt εξετάζει, ανατέμνει και καταρρίπτει 22 οικονομικούς σοφισμούς όπως την ιδέα ότι η τεχνολογική πρόοδος πλήττει την απασχόληση ή τον μύθο ότι τα πλαφόν τιμών ωφελούν τους καταναλωτές. Όλες οι πλάνες που εξετάζονται στο βιβλίο αυτό υπάρχουν ακόμη στον σημερινό πολιτικό διάλογο. Κάποιες απ' αυτές όμως έχουν ξεχωριστή σημασία λόγω των συνεπειών τους στη μακροπρόθεσμη ευημερία των κοινωνιών. Ακολουθούν τρεις από αυτές:
1. Η πλάνη του προστατευτισμού
Τουλάχιστον από την εποχή του Adam Smith, είναι ευρέως γνωστό το γεγονός ότι το ελεύθερο εμπόριο είναι ένα από τα κλειδιά της ευημερίας. Το αίτημα όμως για την επιβολή δασμών επανέρχεται συνεχώς το δημόσιο διάλογο. Μέσα σε λίγες σελίδες, ο Hazlitt παρουσιάζει με συνοπτικό αλλά περιεκτικό τρόπο τις αρνητικές συνέπειες των δασμών στους πραγματικούς μισθούς, τους καταναλωτές και την παραγωγικότητα. Σύμφωνα με τον Hazlitt, αυτή η πλάνη πηγάζει από την εστίαση αποκλειστικά στα βραχυπρόθεσμα οφέλη των δασμών προς συγκεκριμένες ομάδες και την αδιαφορία για τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους στην οικονομία συνολικά.
2. Η πλάνη του κατώτατου μισθού
Ο μύθος ότι οι κατώτερες οικονομικά τάξεις ωφελούνται από τους νόμους κατώτατου μισθού είναι ακόμη μια πεποίθηση με βαθιές ρίζες στη συλλογική φαντασία του κοινού, που απέχει υπερβολικά από την αλήθεια. Όταν το κράτος θεσπίζει έναν νόμο που απαγορεύει τους εργοδότες να πληρώνουν τους εργαζομένους λιγότερα από, για παράδειγμα, 15 δολάρια την ώρα, όλοι οι εργαζόμενοι των οποίων η οριακή παραγωγικότητα δεν φτάνει σ' αυτόν τον αριθμό καταδικάζονται στην ανεργία. Όπως εξηγεί ο Hazlitt: «Δεν μπορεί κανείς να κάνει κάποιον να αξίζει μια συγκεκριμένη αμοιβή καθιστώντας παράνομο στον οποιονδήποτε να του προσφέρει λιγότερα χρήματα. Έτσι, απλώς του στερείται το δικαίωμα να κερδίσει το ποσό που οι ικανότητες και η κατάστασή του τού επιτρέπουν να κερδίσει».
3. Τα εργατικά συνδικάτα αυξάνουν τους μισθούς και το επίπεδο διαβίωσης
Ακόμη μια ευρέως διαδεδομένη πλάνη αφορά τον ρόλο που έχουν τα εργατικά συνδικάτα στον καθορισμό των πραγματικών μισθών. Σύμφωνα με τη διαδεδομένη άποψη, τα συνδικάτα παίζουν ουσιώδη ρόλο στον καθορισμό του συνολικού επιπέδου των μισθών σε μια οικονομία. Με άλλα λόγια, η αμοιβή των περισσότερων εργαζομένων θα ήταν μικρότερη αν δεν υπήρχαν τα συνδικάτα.
Είναι αλήθεια πώς τα συνδικάτα μπορούν να ωθήσουν τους μισθούς σε επίπεδα άνω της παραγωγικότητας σε κάποιον συγκεκριμένο κλάδο βραχυπρόθεσμα. Η αύξηση όμως του κόστους εργασίας πιθανότατα θα περάσει στους καταναλωτές με τη μορφή υψηλότερων τιμών, που με τη σειρά τους θα μειώσουν τον όγκο των κερδών του κλάδου συνολικά. Αυτό θα οδηγήσει σε χαμηλότερους μισθούς και εντέλει σε ανεργία. Έτσι, τα συνδικάτα δεν μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα των μισθών μακροπρόθεσμα.
Σύμφωνα με τον Hazlitt, η πλάνη οφείλεται στην παραγνώριση της μόνης πηγής της μακροπρόθεσμης αύξησης των πραγματικών μισθών - της εξέλιξης της εργατικής παραγωγικότητας λόγω «της συσσώρευσης κεφαλαίου και της τεράστιας τεχνολογικής ανάπτυξης που αυτή καθιστά εφικτή».
Σε μια εποχή που ο προστατευτισμός και οι νόμοι περί κατώτατου μισθού βρίσκονται στο προσκήνιο της πολιτικής διαμάχης, οι ιδέες του Henry Hazlitt θα πρέπει να αξιοποιηθούν ως μέσω καταπολέμησης των θεμελιωδών οικονομικών πλανών του καιρού μας, οι οποίες δυστυχώς δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα από την έκδοση του Οικονομικά σε ένα μάθημα.
Ο Hazlitt μας έμαθε ότι στα οικονομικά η διαίσθηση παραπλανά και η επιχειρηματολογία που ξεπερνά το προφανές είναι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει κανείς βαθιά κατανόηση των μακροπρόθεσμων συνεπειών των οικονομικών πολιτικών.
--
* Ο Luis Pablo De La Horra είναι συντάκτης του Foundation for Economic Education, του Institute of Economic Affairs και του Speakfreely.today.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Μαρτίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
