Του Marton Gera*
Ενώ τα πανεπιστήμια προετοιμάζονται για διαδικτυακή ή υβριδική εκπαίδευση, πρέπει πέρα από τα πλεονεκτήματα, να εξετάσουμε και τα αδύναμα σημεία αυτής της προσέγγισης.
Τους τελευταίους λίγους μήνες, η ζωή στα πανεπιστήμια έχει αλλάξει δραματικά και χωρίς κανείς να το είχε σχεδιάσει. Οι διαλέξεις και τα μαθήματα μετακινήθηκαν στο διαδίκτυο, το Zoom έγινε η νέα αίθουσα διδασκαλίας και σεμιναρίων, και οι φοιτητές απέκτησαν μια γεύση του πώς είναι να εξετάζονται διαδικτυακά.
Καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ελέγξουν την πανδημία κλείνοντας σύνορα και χώρες, οι διεθνείς φοιτητές στις Ηνωμένες Πολιτείες για παράδειγμα είχαν να αντιμετωπίσουν κλειστές εστίες και το γεγονός ότι μπορεί να αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τη χώρα από την οποία προσπαθούν να αποκτήσουν ένα πτυχίο.
Η νέα κανονικότητα;
Καθώς μεγάλα πανεπιστήμια σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως το Κέμπριτζ ή το California State University ανακοινώνουν ότι θα συνεχίσουν τη διαδικτυακή εκπαίδευση τουλάχιστον μέχρι και το επόμενο χειμερινό εξάμηνο, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση πιθανότατα πρόκειται να αλλάξει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Μπορεί βεβαίως κάποιος να υποστηρίξει ότι οι τελευταίοι τέσσερις μήνες ήταν απλώς δοκιμαστικοί καθώς τα πανεπιστήμια χρειάστηκε να αντιδράσουν πολύ γρήγορα και συνεπώς τόσο οι φοιτητές όσο και ο καθηγητές αντιμετώπισαν δυσκολίες, για να το πούμε με τρόπο. Δεν ανέκυψαν μόνο διοικητικά ζητήματα ή προβλήματα συγκέντρωσης, αλλά οι φοιτητές ξεκάθαρα αγχώθηκαν για φαινομενικά απλά αλλά σημαντικά προβλήματα όπως η σύνδεση στο διαδίκτυο ή η ιδιωτικότητά της (την οποία συνήθως χρειαζόταν να εγκαταλείψουν συνδεόμενοι σε ένα διαδικτυακό μάθημα).
Ακόμη, τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι οι φοιτητές αντιμετώπισαν ένα γενικότερο πρόβλημα: περίπου το 75% των φοιτητών στις ΗΠΑ δηλώνουν απογοητευμένοι από τη διαδικτυακή εκπαίδευση που έλαβαν τους τελευταίους μήνες.
Μολονότι τα πάντα φαίνονται σήμερα αβέβαια, οι διοικήσεις των πανεπιστημίων, τα εξεταστικά συμβούλια και οι συντονιστές των εκπαιδευτικών προγραμμάτων έχουν χρόνο, έστω και ένα μόνο καλοκαίρι, για να προετοιμαστούν για ένα εντελώς νέο είδος εκπαίδευσης και για να επιλύσουν αυτού του είδους τα προβλήματα.
Δεν είναι σίγουρο όμως ότι όλα τα προβλήματα μπορούν να επιλυθούν. Τα πανεπιστήμια απλώς δεν μπορούν να παρέχουν ευρυζωνική σύνδεση στο διαδίκτυο σε φοιτητές από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος, μονολότι αυτό φαίνεται αναγκαίο για τη διαδικτυακή εκπαίδευση.
Μπορεί τα πανεπιστήμια να οργανώσουν διάφορα διαδικτυακά μαθήματα κατά τη διάρκεια της μέρας, αλλά και πάλι θα υπάρχουν πάντα φοιτητές σε κάποια μέρη του κόσμου που θα χρειάζεται να ξενυχτήσουν γι’ αυτά λόγω της διαφοράς ώρας. Υπάρχουν όμως και άλλες πτυχές της πανεπιστημιακής εμπειρίας που κινδυνεύουν από την πανδημία του κορονοϊού.
Το πρώτο θύμα: οι μεγάλες διαλέξεις
Οι μεγάλης κλίμακας διαλέξεις, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της παλαιού τύπου πανεπιστημιακής διδασκαλίας αποτελούν στόχο κριτικής για αρκετό καιρό τώρα: αντιπροσωπεύουν τον παλιομοδίτικο και παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας ενώ περιορίζουν τις δυνατότητες για συζήτηση και επιχειρηματολογία.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν εδώ και αιώνες, και καθώς βάζουμε σε μια αίθουσα φοιτητές από πολύ διαφορετικά υπόβαθρα, οι διαλέξεις συμβάλλουν στην προαγωγή της συμπεριληπτικότητας - απ’ όπου και να προέρχονται οι φοιτητές που παρακολουθούν μια διάλεξη, όποια κι αν είναι η εκπαίδευση που είχαν λάβει προηγουμένως, όλοι έχουν την ίδια ευκαιρία να μάθουν από κάποιον που στέκεται μπροστά τους.
Φαίνεται όμως ότι αυτές οι διαλέξεις δεν θα επανέλθουν σύντομα: ακόμη και τα πανεπιστήμια που προετοιμάζονται για μια υβριδική εκπαίδευση, σχεδιάζουν να βάλουν στην άκρη τις διαλέξεις και στοχεύουν σε επί τόπου εκπαίδευση μέσω μικρής κλίμακας φροντιστηριακών μαθημάτων.
Σε πολλά πανεπιστήμια πάντως, ακόμη και αυτά τα μαθήματα θα παραμείνουν διαδικτυακά, πράγμα που θα έχει δραματικές συνέπειες.
Είναι αλήθεια πως το Zoom παρέχει μια (εικονική) αίθουσα για συζητήσεις και επιχειρηματολογία, ή για τη ροή ιδεών που αποτελεί ένα ουσιώδες μέρος των σεμιναρίων. Δεν παρέχει χώρο όμως για πολλές πτυχές που συνδέονται με αυτά τα σεμινάρια: εκεί, οι μαθητές - ξανά με διαφορετικά υπόβαθρα και γνώσεις - κάθονται μαζί και ακούν ο ένας τον άλλο, μοιράζονται τις οπτικές τους και συμμετέχουν σε κάτι που θα μπορούσε κανείς να ονομάσει συλλογική σκέψη.
Πρόκειται για μια φύσει ελεύθερη εμπειρία - μια πλατφόρμα για την ανταλλαγή ιδεών, όπου οι φοιτητές υποτίθεται ότι αλληλεπιδρούν, εξετάζοντας όλες τις απόψεις. Αυτό δεν συμβαίνει βεβαίως πάντα, αλλά γενικά μιλώντας, μια τέτοια εμπειρία συμβάλλει στην ενίσχυση της κοινωνικής κινητικότητας: για παράδειγμα, ένας φοιτητής με χαμηλό εισόδημα και ένας άλλος με υψηλό έχουν την ίδια ευκαιρία να συμβάλουν στη ροή των ιδεών.
Σύμφωνα με τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα, αυτό μπορεί να μη συμβεί με την εκτός πανεπιστημιακού χώρου εκπαίδευση, καθώς οι φοιτητές χωρίς προνόμια από δυσκολότερο υπόβαθρο και με οικονομικές δυσκολίες είναι πολύ πιθανότερο να μείνουν πίσω ή ακόμη και να τα παρατήσουν.
Ακόμη όμως και όσοι θα παραμείνουν, θα έχουν μια διαφορετική εμπειρία: δεν θα κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο, είναι πιθανότερο να χάσουν τη συγκέντρωσή τους, και πολλοί μπορεί να συναισθανθούν τις κοινωνικές τους διαφορές: κάποιοι θα παρακολουθούν βολικά το σεμινάριο με γρήγορο WiFi και το δικό τους δωμάτιο εργασίας, ενώ κάποιοι άλλοι θα δυσκολεύονται να βρουν ένα ήσυχο μέρος και μια ικανοποιητική σύνδεση.
Και η κινητικότητα;
Ενώ υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των πανεπιστημίων, η μεγάλη τους πλειονότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους διεθνείς φοιτητές που έρχονται από το εξωτερικό και συνήθως καταβάλλουν υψηλότερα δίδακτρα. Αυτό όμως λειτουργεί και αντίστροφα: η κινητικότητα στην ανώτατη εκπαίδευση είναι επωφελής για τους ξένους φοιτητές καθώς τους δίνει την ευκαιρία να επιδιώξουν ένα πτυχίο σε ένα ίδρυμα υψηλού κύρους. Αυτή η διαδικασία καθιστά την ανώτατη εκπαίδευση πιο διεθνή και συμπεριληπτική.
Καθώς τα πανεπιστήμια προετοιμάζονται για μια υβριδική ή εξ αποστάσεως εκπαίδευση, οι φοιτητές θα σκεφτούν διπλά αν θέλουν όντως να μετακομίσουν στο εξωτερικό εν μέσω αυτής της αβεβαιότητας. Η κυβέρνηση Τραμπ σχεδίασε να υποχρεώσει τους ξένους φοιτητές να παρακολουθήσουν τουλάχιστον ένα διά ζώσης μάθημα το επόμενο εξάμηνο ειδάλλως να υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τις ΗΠΑ.
Εντέλει το σχέδιο αυτό εγκαταλήφθηκε, αυτό όμως συνέβη μόνο γιατί τα πανεπιστήμια άρχισαν να υποβάλλουν αγωγές εναντίον της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.
Στην Ολλανδία για παράδειγμα, μια νέα έρευνα κατέδειξε ότι το 36% των δυνητικών ξένων φοιτητών αισθάνονται αβέβαιοι ως προς την προοπτική μετάβασης στις ΗΠΑ λόγω του κορονοϊού.
Αν τα πανεπιστήμια χάσουν έναν μεγάλο αριθμό ξένων φοιτητών (σενάριο που φαίνεται πολύ πιθανό σήμερα), αυτό θα οδηγήσει σε ένα λιγότερο συμπεριληπτικό και περισσότερο κλειστό εκπαιδευτικό σύστημα. Δεν θα υπάρχει τότε μόλις ένα θύμα, αλλά τουλάχιστον τρία: τα πανεπιστήμια, οι τοπικές οικονομίες, και οι φοιτητές.
Φτηνότερη εκπαίδευση;
Ενώ μας θλίβουν οι πιθανές απώλειες του συστήματος ανώτατης εκπαίδευσης, είναι επίσης σημαντικό να συνειδητοποιούμε και τα οφέλη που μπορούν να αποκομίσουν τα πανεπιστήμια. Ψηφιοποιώντας την εκπαίδευση που παρέχουν, ακόμη και τα κορυφαία πανεπιστήμια
μπορούν να προσφέρουν μια πλήρως εξ αποστάσεως εκπαίδευση που θα έχει ως αποτέλεσμα χαμηλότερα δίδακτρα και περισσότερες ευκαιρίες οι ταλαντούχοι αλλά με χαμηλά εισοδήματα φοιτητές από ολόκληρο τον κόσμο να μπορούν να αποκτήσουν ένα πτυχίο από ένα πανεπιστήμιο κύρους.
Ενώ ο κορονοϊός υποχρεώνει τα πανεπιστήμια να αναλάβουν τέτοιες πρωτοβουλίες, αυτό είναι κάτι που θα μπορούσαν να είχαν κάνει και πριν την πανδημία.
Είναι σαφές ότι για τη σημερινή κατάσταση δεν φταίνε καθόλου τα πανεπιστήμια. Και το να υποχρεώνονται να επιστρέψουν στην κανονικότητα εκεί όπου οι καμπύλες δεν είναι ακόμη σε πορεία ισοπέδωσης είναι κάτι το απλώς ανεύθυνο.
Μακροπρόθεσμα όμως, τα πανεπιστήμια πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι η παραδοσιακή, διά ζώσης εκπαίδευση δεν είναι κάτι από το οποίο μπορούν να απαλλαγούν τόσο εύκολα. Με απλά λόγια, οι ζημιές θα γίνουν άμεσα ορατές αν η διά ζώσης διδασκαλία και όλες οι σχετιζόμενες με αυτήν εμπειρίες εξαφανιστούν.
*Ο Marton Gera σπουδάζει κοινωνιολογία στο πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και κάνει την πρακτική του στο Rebuplikon Institute στη Βουδαπέστη.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Αυγούστου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
