Του Dalibor Rohac
Όχι, δεν μιλώ για τον λόγο του Προέδρου Trump, ούτε για την επίσκεψη του Δούκα και της Δούκισσας του Κέιμπριτζ. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες κάτι πολύ πιο δραματικό βρίσκεται σε εξέλιξη σε μια χώρα που θεωρείται από τους στενότερους φίλους των ΗΠΑ και παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τις πιο εντυπωσιακά παραδείγματα πετυχημένης μετάβασης από τον κομμουνισμό.
Η πολωνική κυβέρνηση του Κόμματος του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) προωθεί μέσω του κοινοβουλίου μια ευρεία μεταρρύθμιση της δικαστικής εξουσίας. Με την έγκριση αυτής της μεταρρύθμισης από τη Γερουσία, οι αλλαγές θα δώσουν στους πολιτικούς έναν βαθμό ελέγχου επί της δικαστικής εξουσίας που η Πολωνία έχει να δει από τις μέρες του κομμουνισμού.
Διαμαρτυρίες εναντίον του νόμου για το ανώτατο δικαστήριο έξω από το πολωνικό κοινοβουλίου στη Βαρσοβία, στις 21 Ιουλίου 2017. Agencja Gazeta/ Slawomir Kaminski μέσω του REUTERS
Η μεταρρύθμιση έχει τρία επιμέρους στοιχεία. Πρώτον, έναν νόμο για το Εθνικό Δικαστικό Συμβούλιο (KRS), το οποίο διορίζει τους δικαστές και αποφασίζει ως προς τις προαγωγές τους, ο οποίος πρόκειται να τερματίσει τη θητεία των περισσότερων από τα μέλη του και να δώσει στο κοινοβούλιο την εξουσία να τα ορίζει άμεσα (εκτός από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, τον επικεφαλής του Ανώτατου Δικαστηρίου και τον επικεφαλής του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου). Μέχρι σήμερα τα μέλη του KRS είναι έμπειροι νομικοί που επιλέγονται από επαγγελματικές ενώσεις.
Δεύτερον, έναν νέο νόμο που θα δώσει στον Υπουργό Δικαιοσύνης την εξουσία να απομακρύνει όλους τους επικεφαλής των κατώτερων δικαστηρίων μέσα σε έξι μήνες από την ψήφισή του και να διορίσει νέους χωρίς να απαιτείται να συμβουλευτεί το KRS. Τέλος, έναν νέο νόμο για το Ανώτατο Δικαστήριο - το ύπατο δικαστήριο της χώρας - που θα προβλέπει τη συνταξιοδότηση όλων των δικαστών του, εκτός από αυτούς που θα οριστούν από τη σημερινή κυβέρνηση.
Το PiS δικαιολογεί αυτές τις αλλαγές υποστηρίζοντας ότι το δικαστικό σύστημα είναι διεφθαρμένο, έχει πολιτικό χαρακτήρα λόγω των ορισμών δικαστών από την προηγούμενη κυβέρνηση της Πλατφόρμας Πολιτών (PO), και κυριαρχείται από μια στενή κλίκα παλιών κομμουνιστών δικαστών. Η κριτική αυτού του είδους είναι συνήθης στις μετα-κομμουνιστικές χώρες. Η Πολωνία όμως, σε σύγκριση με το τι συμβαίνει στην ευρύτερη περιοχή της, εδώ και καιρό τα πηγαίνει καλά, πετυχαίνοντας καλύτερες επιδόσεις απ' ό,τι οι περισσότεροι γείτονές της στην Κεντρική Ευρώπη σε δείκτες όπως αυτός για τη Νομοκρατία και τον Έλεγχο της Διαφθοράς που συντάσσει η Παγκόσμια Τράπεζα. Όσο για την κυριαρχία των δικαστηρίων από τους κομμουνιστές, η μέση ηλικία ενός δικαστή στην Πολωνία είναι τα 38 έτη.
Ακόμη όμως και αν η σημερινή κατάσταση της δικαστικής εξουσίας στην Πολωνία δεν είναι ικανοποιητική, η παροχή επεκτατικών εξουσιών στους πολιτικούς επί των δικαστηρίων δεν συνιστά λύση. Ακόμη, είναι δύσκολο να δει κανείς τη μεταρρύθμιση αυτή ως μια εφάπαξ κίνηση, αφού η κυβέρνηση του PiS ουσιαστικά μπλόκαρε τη διαδικασία συνταγματικού ελέγχου από το Συνταγματικό Δικαστήριο αμέσως μετά την εκλογή της το φθινόπωρο του 2015.
Το νέο αυτό νομοσχέδιο κατέβασε χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους των πόλεων της Πολωνίας. Στη Βαρσοβία 50.000 Πολωνοί διαμαρτυρήθηκαν το βράδυ της Πέμπτης, την ώρα που συζητιόταν το νομοσχέδιο για τον Ανώτατο Δικαστήριο σε μια επιτροπή της Γερουσίας. Ο Donald Tusk, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας με το κεντροδεξιό κόμμα ΡΟ, δήλωσε ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές μεταφέρουν πολιτικά την Πολωνία “τόσο στον χρόνο όσο και στο χώρο, προς τα πίσω και προς τα ανατολικά”. Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ με τη σειρά του “ανησυχεί για την συνεχιζόμενη επιδίωξη από την πολωνική κυβέρνηση μιας νομοθεσίας που φαίνεται να περιορίζει τη δικαστική εξουσία και να αποδυναμώνει δυνητικά τη νομοκρατία στην Πολωνία”.
Οι προτεινόμενες αλλαγές φαίνονται υπερβολικές ακόμη και για τον Πρόεδρο Duda, έναν κατά τα άλλα πιστό στο κόμμα του πολιτικό, ο οποίος ανακοίνωσε ότι θα ασκήσει βέτο στη μεταρρύθμιση του KRS αν οι ορισμοί δικαστών πρόκειται να γίνονται με απλή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και όχι με πλειοψηφία των τριών πέμπτων. Η διαφορά όμως αυτή θα είναι απλώς διακοσμητική. Μολονότι το PiS δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, εύκολα θα μπορέσει να συνεργαστεί με ένα από τα μικρότερα κόμματα (όπως το λαϊκιστικό Kukiz'15) καθώς και με ανεξάρτητους βουλευτές για να διορίσει κατά βούληση ένα μεγάλο αριθμό μελών στο Συμβούλιο.
Λόγω της σταθερής προσήλωσης της Πολωνίας στην ατλαντική συμμαχία και λόγω της ανοιχτής περιφρόνησης των ευρωπαϊκών θεσμών από το PiS, πολλοί Αμερικανοί συντηρητικοί εδώ και καιρό αναγνωρίζουν στη σημερινή κυβέρνηση το πλεονέκτημα της αμφιβολίας. Δεν υπάρχει όμως τρόπος να ωραιοποιηθούν αυτές οι τελευταίες κινήσεις της. Η κυβέρνηση του PiS διαλύει τους βασικούς συνταγματικούς μηχανισμούς που ελέγχουν την κυβερνητική εξουσία. Αν πετύχει, το αποτέλεσμα θα είναι τραγικό - τόσο για τους συντηρητικούς, όσο και εκείνους που εκτιμούν την ελευθερία και το περιορισμένο κράτος.
--
Ο Dalibor Rohac είναι ερευνητής στο American Enterprise Institute (AEI) όπου μελετά τις ευρωπαϊκές πολιτικές και οικονομικές τάσεις.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Ιουλίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute (AEI) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
