Του Syed Kamall
Το 2020 συμπληρώνονται 65 χρόνια από την ίδρυση του Institute of Economic Affairs που συχνά θεωρείται ο παππούς των δεξαμενών σκέψης για την ελεύθερη αγορά και τον κλασικό φιλελευθερισμό.
Ο κλασικός φιλελευθερισμός δεν έχει κάποια κομματική πολιτική εστία, αλλά ίχνη του μπορούν να εντοπιστούν σε όλα τα μεγάλα κόμματα. Έτσι, ανά τα χρόνια έχουμε προσλάβει στελέχη και έχουμε καλωσορίσει υποστηρικτές και από τα τρία μεγάλα βρετανικά πολιτικά κόμματα (καθώς φυσικά και ανθρώπους που δεν υποστηρίζουν κανένα από αυτά). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι “ο κλασικός φιλελευθερισμός δεν είναι μια καθηλωμένη ιδεολογία, αλλά ένα φάσμα απόψεων επί των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών ζητημάτων, που θεμελιώνεται σε μια πίστη στην ελευθερία και σε μια αποστροφή έναντι του καταναγκασμού ενός ατόμου από κάποιο άλλο”, όπως έχει εξηγήσει ο συγγραφέας του ΙΕΑ, Eamonn Butler.
Καθώς ξεκινάμε μια νέα χρονιά και μια νέα δεκαετία και αφήνουμε πίσω μας τις δοκιμασίες της προεκλογικής εκστρατείας για την αναμέτρηση του Δεκεμβρίου, τι άραγε μπορούν οι κλασικοί φιλελεύθεροι να περιμένουν από τα μεγάλα βρετανικά πολιτικά κόμματα το 2020 και πού μπορεί να χρειαστεί να τα αμφισβητήσουν;
Οι Συντηρητικοί
Τα τελευταία χρόνια, πολλοί κλασικοί φιλελεύθεροι βλέπουν τους Συντηρητικούς ως το λιγότερο εχθρικό προς την ελευθερία κόμμα. Οι πρόσφατη όμως προεκλογική εκστρατεία άφησε πολλούς με την ανησυχία ότι η νέα πλειοψηφία των Συντηρητικών οικοδομήθηκε στη βάση μιας πλατφόρμας που περιλαμβάνει περισσότερο δανεισμό και δαπάνες, ουσιαστικά υποσχόμενη να εφαρμόσει τον σοσιαλισμό καλύτερα από τους σοσιαλιστές. Από την οπτική της δημόσιας επιλογής, οι κλασικοί φιλελεύθεροι θα ανησυχούν για τον πειρασμό να εφαρμοστούν αντιφιλελεύθερες πολιτικές προκειμένου να διατηρηθεί η συμμαχία με τους πρώην υποστηρικτές των Εργατικών. Για παράδειγμα, οι προεκλογικές δεσμεύσεις για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας μπορεί εύκολα να οδηγήσουν σε μια συνθήκη διάβρωσης και των ατομικών ελευθεριών.
Το διάστημα που ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον ήταν δήμαρχος του Λονδίνου, θεωρούταν ένας κοινωνικά φιλελεύθερος δήμαρχος. Για παράδειγμα, υποστήριξε δημοσίως την αμνήστευση των παράνομων μεταναστών. Η χρήση όμως της γλώσσας απ’ αυτόν, πριν και έκτοτε, όταν για παράδειγμα ως δημοσιογράφος περιέγραψε τους νέους Αφρικανούς ως “piccaninnies” και είπε ότι έχουν “χαμόγελα καρπουζιού”, ή όταν ως βουλευτής συνέκρινε τις μουσουλμάνες που φορούν πέπλο με ταχυδρομικά κουτιά - μολονότι επιχειρηματολόγησε εναντίον της απαγόρευσης της ενδυμασίας αυτής - αποκαλύπτει επίσης ένα λαϊκιστικό αίσθημα που στοχεύει στο οποιοδήποτε εκάστοτε ακροατήριό του, αντί για μια συνέπεια λόγου.
Οι κλασικοί φιλελεύθεροι που πιστεύουν ότι το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στην ελευθερία τους να καταναλώνουν ό,τι επιθυμούν, θα καλωσορίσουν τη ρητορική απόρριψη των “φόρων της ζάχαρης” από τον Μπόρις Τζόνσον, αλλά θα αναρωτιούνται αν ο λιγότερο φιλελεύθερος υπουργός υγείας της κυβέρνησής του θα επιχειρήσει να διατηρήσει τον φόρο αυτόν.
Φιλελεύθεροι Δημοκράτες
Καταπονημένοι και πληγωμένοι από τα χρόνια της κυβερνητικής συμμαχίας μετά τις εκλογές του 2017 οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες είχαν την ευκαιρία να ανασυγκροτηθούν. Απέναντι στην πρωθυπουργία της Τερέζα Μέι - που χαρακτηρίστηκε από μια αυταρχική ατζέντα σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και μια δυσπιστία έναντι των αλλοδαπών - είχαν την ευκαιρία να προσελκύσουν υποστηρικτές από τους Συντηρητικούς με ένα μείγμα οικονομικού και κοινωνικού φιλελευθερισμού, ιδίως στα ζητήματα των ατομικών ελευθεριών. Το Brexit ομως φάνηκε να τους τύφλωσε.
Πράγματι, όταν συζήτησα αυτό το χάσμα στον πολιτικό διάλογο με έναν πρώην Φιλελεύθερο Δημοκράτη του “Orange Book”, απάντησε ότι θα συνεχίσει να αντιμάχεται το brexit με όλες του τις δυνάμεις για την υπόλοιπη ζωή του. Είχα μια παρόμοια συζήτηση με έναν Σουηδό φιλελεύθερο ευρωβουλευτή που μου είπε ότι ενώ συμφωνούμε ως προς τον οικονομικό και τον κοινωνικό φιλελευθερισμό, αν ποτέ χρειαζόταν να επιλέξει ανάμεσα στην Ευρώπη και τον φιλελευθερισμό, θα επέλεγε την Ευρώπη.
Το προεκλογικό μανιφέστο του κόμματος περιείχε κάποιες γνήσια φιλελεύθερες. Το να εκχωρείται στους γνήσιους αιτούντες άσυλο το δικαίωμα στην εργασία θα αφαιρέσει ένα κατά πολλούς τεχνητό εμπόδιο στην ενσωμάτωση. Η αφαίρεση μέρους του βάρους που επωμίζονται οι φορολογούμενοι, η προώθηση υπεύθυνων πολιτικών ασύλου και η παροχή βοήθειας στους αιτούντες άσυλο ως προς την εύρεση εργασίας είναι μια πολιτική που πολλοί κλασικοί φιλελεύθεροι θα αποδέχονταν θετικά.
Οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες πρότειναν επίσης μια νόμιμη, ρυθμισμένη αγορά για την κάνναβη. Πρόκειται για μια ευπρόσδεκτη πρόταση για πολλούς κλασικούς φιλελεύθερους και κάτι που συγγραφείς του ΙΕΑ υποστηρίζουν εδώ και πολλά χρόνια - και τελευταία στο κείμενο εργασίας Joint Venture. Μια τέτοια πολιτική θα αντιμετώπιζε τους ενήλικες ως ενήλικες, επιτρέποντάς τους να παίρνουν ενημερωμένες αποφάσεις ως προς την κατανάλωση κάνναβης, και αφαιρώντας τις ποινές για προσωπική χρήση. Ως προεκλογική δέσμευση μπορεί να μην είχε ιδιαίτερο αποτέλεσμα, αλλά στις εκλογές για την ανάδειξη του Δημάρχου του Λονδίνου το 2020 με την Siobhan Benita - υποψήφια του κόμματος και δημόσια υποστηρίκτρια της πολιτικής αυτής, η ιδέα αυτή μπορεί να ακουστεί κι άλλο.
Τώρα που το brexit έχει τελικά αποφασιστεί και η πορεία του ταξιδιού είναι ξεκάθαρη, οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες έχουν μπροστά τους ένα αβέβαιο 2020, όμως οι ευκαιρίες για να οικοδομήσουν μια κλασικά φιλελεύθερη ατζέντα για μετά το brexit υπάρχουν και μπορούν να αξιοποιηθούν.
Εργατικοί
Κάθε φιλελεύθερη δημοκρατία χρειάζεται μια ισχυρή αντιπολίτευση για να κρατά υπόλογη την κυβέρνηση. Έτσι, πολλοί δημοκράτες θα ανησυχούν για την πρόσφατη αποτυχία του Εργατικού Κόμματος να το κάνει αυτό. Δείτε τα αποτελέσματα όλων των εθνικών εκλογών από το 1974 και θα εντοπίσετε ένα ξεκάθαρο μοτίβο: Συντηρητικοί, Συντηρητικοί, Συντηρητικοί, Συντηρητικοί, Μπλερ, Μπλερ, Μπλερ. Συντηρητικοί/Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, Συντηρητικοί, Συντηρητικοί, Συντηρητικοί, Συντηρητικοί.
Ο Τόνι Μπλερ ήταν ο μόνος που κατάφερε να ανακόψει την κυριαρχία των Συντηρητικών. Όπως εξήγησε ένας πρώην ειδικός σύμβουλος των Εργατικών υπό τον Μπλερ, το μυστικό της εκλογικής τους επιτυχίας ήταν ότι κατανόησαν πως για να πετύχουν το σοσιαλιστικό ιδανικό των υψηλότερων κρατικών δαπανών, χρειάζονταν τον καπιταλισμό για να δημιουργηθεί πλούτος που θα παρήγαγε το φορολογητέο εισόδημα προς αναδιανομή. Πράγματι, ο Πήτερ Μάντελσον είχε κάποτε πει το περίφημο “Είμαστε πολύ χαλαροί απέναντι στο να γίνονται κάποιοι πάμπλουτοι, αρκεί να πληρώνουν τους φόρους τους”.
Αν το Εργατικό Κόμμα μπορούσε να εγκαταλείψει την ατζέντα των τελευταίων ετών της αντίθεσης στη δημιουργία πλούτου και ίσως να θυμηθεί την πλούσια ιστορία του με τις οργανώσεις αυτοβοήθειας, τους συνεταιρισμούς και τις εργατικές ενώσεις που εξαφανίστηκαν κάτω από το βάρος του ολοένα και μεγαλύτερου κράτους πρόνοιας, θα μπορούσε να γίνει ελκυστικό στους κλασικούς φιλελεύθερους. Ακόμη, οι Εργατικοί θα μπορούσαν να είναι στην πρώτη γραμμή της αμφισβήτησης των μεγάλων επιχειρήσεων και των μεγάλων τραπεζών που έχουν ωφεληθεί από τον παρεοκρατικό καπιταλισμό εις βάρος των μικρότερων επιχειρήσεων, καθώς και της αμφισβήτησης των Συντηρητικών στο πεδίο των ατομικών ελευθεριών.
Τα στελέχη του ΙΕΑ υποστηρίζουμε πολλά διαφορετικά πολιτικά κόμματα ή και κανένα, αλλά ως κλασικοί φιλελεύθεροι ελπίζουμε ότι οι ιδέες και τα ιδανικά της ελευθερίας θα ανθίσουν σε όλες τις πλευρές. Το έργο μας έχει ως στόχο τη βελτίωση της κατανόησης των θεμελιωδών θεσμών μιας ελεύθερης κοινωνίας αναλύοντας και εξηγώντας τον ρόλο των αγορών και των μη κρατικών οργανισμών στην επίλυση οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Σ’ αυτή την κατεύθυνση με χαρά θα συνεργαστούμε με όλα τα πολιτικά κόμματα, ή και με κανένα.
Το 2020, ελπίζουμε ότι οι Συντηρητικοί θα επιδιώξουν να ενισχύσουν την οικονομική ελευθερία και θα αντισταθούν στις τάσεις αυταρχισμού και μεγαλύτερων δαπανών που χαρακτηρίζουν κάποιους από τους ομολόγους τους.
Ελπίζουμε ότι οι κλασικές φιλελεύθερες φωνές στους Φιλελεύθερους Δημοκράτες θα ενισχυθούν και ότι το κόμμα θα διατυπώσει πολιτικές ελεύθερης αγοράς για τη χώρα καθώς αυτή θα κινείται πέρα από το brexit.
Ελπίζουμε ότι τα μέλη και οι υποστηρικτές του Εργατικού Κόμματος που παραμένουν πιστοί στην αναδιανομή του πλούτου θα την επιδιώκουν αναγνωρίζοντας τον ρόλο της αγοράς, τη σημασία ενός υγιούς ιδιωτικού τομέα για την προαγωγή της οικονομίας και την πεποίθηση ότι ενώ το κράτος μπορεί να κάνει το καλό, υπάρχουν πολλοί μη κρατικοί οργανισμοί που βοηθούν όσους βρίσκονται σε ανάγκη.
Στον Βορρά, ελπίζουμε ακόμη ότι το SNP θα ανακαλύψει κάποια στιγμή την πλούσια παρακαταθήκη ιδεών του Σκωτσέζικου Διαφωτισμού ώστε να δημιουργήσει μια λιγότερο κρατικοκεντρική οικονομία που θα βασίζεται λιγότερο στη χρηματοδότηση από τους φορολογούμενους και περισσότερο στην επιχειρηματικότητα.
Το αν κάτι από όλα αυτά πραγματοποιηθεί το 2020 θα αποδειχθεί στην πράξη. Στο ΙΕΑ, θα συνεχίσουμε να πιέζουμε για ιδέες και πολιτικές που μπορούν να ενισχύσουν τους θεμελιώδεις θεσμούς μιας ελεύθερης κοινωνίας και ελπίζουμε να συνεργαστούμε με πολιτικούς από οποιοδήποτε κόμμα που υποστηρίζουν ομοίως αυτές τις αρχές.
--
O Syed Kamall είναι διευθυντής εκπαίδευσης και έρευνας στο ΙΕΑ και καθηγητής διεθνών σχέσεων και πολιτικής στο St Mary's University, Twickenham. Κατά το διάστημα 2005-2019 διετέλεσε ευρωβουλευτής με τους Συντηρητικούς. Υπήρξε επικεφαλής της πολιτικής ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Ιανουαρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
