Του Marcus Shera
Λέγεται ότι στη ζωή σημασία έχει το ταξίδι και όχι ο προορισμός. Δεν ξέρω αν αληθεύει αυτό, αλλά το ταξίδι αποκτά υπερβατικές διαστάσεις όταν επισκέπτεται κανείς το αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο στη Μόσχα. Πρόσφατα είχα τη χαρά να επισκεφθώ το φημισμένο αυτό αεροδρόμιο ο ίδιος. Τον Ιούλιο που μας πέρασε, πέταξα στη Μόσχα από το αεροδρόμιο Dulles για να συναντήσω εκεί την οικογένειά μου, που θα έφταναν από το αεροδρόμιο JFK αργότερα την ίδια μέρα. Τελικός μας προορισμός ήταν το Ερεβάν στην Αρμενία, όπου ένας μακρινός μου ξάδερφος θα παντρευόταν.
Σοβιετική εμπορική ταυτότητα
Το πρώτο πράγμα που μου τράβηξε την προσοχή ήταν οι έντονα κόκκινες στολές των αεροσυνοδών της Αεροφλότ, που θυμίζουν σε κάθε επιβάτη πως χρησιμοποιεί την ίδια αεροπορική εταιρία που ταξίδευε στους αιθέρες τους κομμουνιστές, καθώς κάθε θέση ακόμη και σήμερα φέρει ραμμένο το χαρακτηριστικό σφυροδρέπανο.
Το καλό εμπορικό σήμα είναι απ' ό,τι φαίνεται ανθεκτικό. Η Αεροφλότ ήταν η αεροπορική εταιρία της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι την κατάρρευση της τελευταίας, όταν η ρωσική κυβέρνηση απορρόφησε πλήρως την εταιρία. Κατακερματίστηκε σε εκατοντάδες μικρότερες εταιρίες και χαρακτηριζόταν από “ταλαιπωρία, χάος, απρόβλεπτα δρομολόγια, κενά στην ασφάλεια και γενική αβεβαιότητα ως προς την ασφάλεια των επιβατών”. Το 1994, το κράτος πούλησε το 49% των μετοχών του στους υπαλλήλους της εταιρίας, ιδιωτικοποιώντας την εν μέρει ενώ παράλληλα παρέμεινε ο μεγαλύτερος μέτοχος. Το 2007 η Αεροφλότ ξαναέγινε κερδοφόρα και διεθνώς ανταγωνιστική. Στο τέλος της πτήσης μου όλοι χειροκροτούσαν.
Όταν φτάσαμε στο αεροδρόμιο, πάτησα στο έδαφος και μπήκα σε ένα λεωφορείο. Μόνο αφού αυτό ξεκίνησε να κινείται συνειδητοποίησα ότι δεν ήξερα πού πηγαίνω, ούτε αν θέλω να με πάει εκεί, αλλά παρ' όλα αυτά πήγαινα μαζί με το λεωφορείο (κάτι παρόμοιο με την κατάσταση που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της Ρωσίας το 1917). Το κύριο κτήριο του αεροδρομίου του Σερεμέτιεβο σύντομα φάνηκε μπροστά μου.
Η φιλοσοφία του σχεδιασμού του μου φάνηκε πως είχε έναν διπλό στόχο: να φοβίζει τους διπλωμάτες του ΝΑΤΟ, και να κάνει το ίδιο και στους Σοβιετικούς πολίτες. Στρίβοντας στη γωνία, η μαγεία αυτή χάθηκε καθώς φάνηκε μπροστά μας το ξενοδοχείο Radisson Blu Airport με τα έντονα μπλε του φώτα από νέον. Το ξενοδοχείο αυτό είναι ψηλότερο από το προηγούμενο εκφοβιστικό κτίριο, που σήμερα λειτουργεί ως γραφεία της Αεροφλότ και μουσείο ιστορίας του αεροδρομίου.
Εξερευνώντας το ρωσικό αεροδρόμιο
Το λεωφορείο μου έφτασε στο τερματικό για τις διεθνείς συνδεόμενες πτήσεις (ευτυχώς). Μετά από μια μακρά αναμονή στην ουρά (ή τον όχλο) για τα διαβατήρια, περάσαμε από τον έλεγχο ασφάλειας - μια παραδόξως σύντομη εμπειρία - και αφεθήκαμε στο διεθνές τερματικό. Αμέσως με βομβάρδισε η αντανάκλαση από μπουκάλια και μπουκαλάκια αρωμάτων, ποτών και πίκλας κάθε είδους. Καθώς η πύλη της πτήσης μου δεν είχε ακόμη ανακοινωθεί και είχα 10 ώρες να ξοδέψω, έκανα μια εξερεύνηση.
Ο πρώτος μου στόχος ήταν να συνδεθώ μέσω wi-fi για να έχω επαφή με το σπίτι μου. Στη σελίδα της σύνδεσης μου ζητήθηκε, βάσει της νομοθεσίας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, να δώσω τα στοιχεία μου προκειμένου να αποκτήσω πρόσβαση στο διαδίκτυο. Για να ολοκληρώσω τη διαδικασία έδωσα τον αριθμό του διαβατηρίου μου και έψαξα το κοντινότερο γραφείο πληροφοριών. Σύντομα ανακάλυψα ότι αυτό βρισκόταν στο επόμενο τερματικό.
Ακόμη και μετά τον έντονο αυτό περίπατο, βρήκα το γραφείο άδειο από κάθε σημείο ζωής, μέχρι που ένας υπάλληλος επέστρεψε σ' αυτό με τα βατόμουρά του μετα το διάλειμμά του. Προσπάθησε να εγκρίνει την πρόσβασή μου τρεις φορές χωρίς όμως αποτέλεσμα. Σοκαρίστηκα. Τότε είδα να ανάβει ένα κόκκινο λαμπάκι στο πίσω μέρος του κεφαλιού του. Πήρε το λάπτοπ μου και έγραψε κάποιους ψεύτικους αριθμούς για το διαβατήριό μου καθώς και το όνομα “Ιγκνάτ Βασίλιεφ”. Το κόλπο έπιασε.
Κεντρικός σχεδιασμός και οικονομικοί υπολογισμοί
Στη συνέχεια της εξερεύνησής μου, παρατήρησα ότι ο κλάδος της εστίασης και του φαστ φουντ ανθεί. Βρήκα τρία Burger King και δύο TGI Friday. Τα αμερικανικά προϊόντα έχουν μεγάλη ζήτηση. Αυτό όμως που είδα στη συνέχεια θα σας συγκλονίσει: Είδα μια γυναίκα που δούλευε σε ένα κατάστημα να κάνει το βαρετό έργο της εισαγωγής των στοιχείων πωλήσεων σε ένα λογιστικό φύλλο. Τι το εκπληκτικό σ' αυτό; Η καταγραφή του κέρδους και της ζημιάς, ο γνώμονας της ελεύθερης επιχειρηματικότητας, είναι πλέον διαθέσιμη στους Ρώσους.
Σε ένα κομβικό άρθρο του με τίτλο “Economic Calculation in the Socialist Commonwealth” (Ο οικονομικός υπολογισμός στη σοβιετική κοινοπολιτεία), ο Λούντβιχ φον Μίζες υποστηρίζει ότι ο σοσιαλιστικός σοσιαλισμός από πλευράς ενός σοσιαλιστή κεντρικού σχεδιαστή είναι όχι μόνο δύσκολος εν τη απουσία τιμών, αλλά και ανέφικτος. Ένας κεντρικός σχεδιαστής δεν μπορεί να ξεχωρίσει ένα υποσύνολο οικονομικώς εφικτών σχεδίων από ένα μεγαλύτερο σύνολο τεχνολογικώς εφικτών σχεδίων. Αντίστοιχη είναι η αντιπαραβολή των πολυάσχολων και γεμάτων καφετεριών και μικροκαταστημέων με τον τρόπο που η κυβέρνηση διέλυσε την Αεροφλότ ή με το πώς λειτουργεί η γραφειοκρατία του αεροδρομίου.
Ανεξάρτητα από το οικονομικό σύστημα υπό το οποίο ζει κανείς, η σπανιότητα συνεχίζει να υπάρχει, και οι επιλογές γίνονται αναγκαστικά στα όρια. Ο σοσιαλισμός ανταλλάσσει τις τιμές και τη γνώση που αυτές περιέχουν για τις πολιτικές, την γραφειοκρατία και την εποπτεία. Ένα μέρος της παλαιάς νοοτροπίας επιβιώνει ακόμη στη Ρωσία, όμως στο μεταξύ τα μικρά καταστήματα θα συνεχίζουν να αποδίδουν πολύ καλύτερα απ' ό,τι ο διογκωμένος και παρακμάζων κεντρικός σχεδιασμός.
--
Ο Marcus Shera σπουδάζει οικονομικά στο George Mason University. Γράφει για θέματα οικονομικών και φιλοσοφίας στο theeconplayground.com.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Σεπτεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
