Γράφει ο Dan Sanchez*
Είναι διάσημη η φράση της αμερικανικής Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας ότι «όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι». Χάρη εν μέρει σε αυτήν την γεμάτη κύρος έγκριση, η «ισότητα» έχει γίνει ένα ευρέως διαδεδομένο κοινωνικό ιδεώδες.
Αυτό όμως που προωθούν οι περισσότεροι σύγχρονοι εξισωτές απέχει πολύ από το είδος της ισότητας στο οποίο αναφέρονταν οι συντάκτες της Διακήρυξης.
Πολλοί σήμερα επικαλούνται την «ισότητα» για να αρνηθούν την οποιαδήποτε διαφοροποίηση στις ιδιότητες μεταξύ των ατόμων ή στις προκύπτουσες ποιοτικές τάσεις μεταξύ συνόλων παρόμοιων ατόμων. Καταδικάζουν την όποια αναγνώριση των διαφορών στις δεξιότητες, τις ικανότητες, τον χαρακτήρα και τα επιτεύγματα ως προσβολή της έννοιας της ισότητας.
Πολλοί ζητούν επίσης «ισότητα αποτελεσμάτων». Θεωρούν την ανισότητα των αποτελεσμάτων —του πλούτου, του εισοδήματος, των υπηρεσιών, της μεταχείρισης από ιδιώτες κ.λπ.— ως αιτία ηθικής αγανάκτησης που πρέπει να διορθωθεί.
Αυτό μερικές φορές βασίζεται στην εννοιολόγηση της «ισότητας» ως «άρνηση της ποικιλομορφίας των ποιοτήτων» που συζητήθηκε παραπάνω. Το επιχείρημα είναι ότι, εφόσον όλοι είναι «ίσοι» ως προς τις ιδιότητές τους, η οποιαδήποτε ανισότητα στα αποτελέσματα αναγκαστικά είναι συνέπεια αδικίας και μισαλλοδοξίας.
Εναλλακτικά, η «ισότητα του αποτελέσματος» αναδεικνύεται σε εκείνη τη μορφή της «ισότητας» που έχει τη μεγαλύτερη σημασία, και επομένως αποτελεί ιδανικό καθαυτή.
Οι συντάκτες όμως της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας δεν εννοούσαν τίποτα από αυτά όταν διακήρυτταν ότι «όλοι οι άνθρωποι έχουν πλαστεί ίσοι». Αυτό που εννοούσαν, είναι αυτό που εννοούσε και ο Άγγλος πολιτικός φιλόσοφος Τζον Λοκ όταν διατύπωσε τον ίδιο ισχυρισμό στις Δύο Πραγματείες περί Κυβερνήσεως. Μπορεί κανείς να το συμπεράνει αυτό από το καλά τεκμηριωμένο ιστορικό γεγονός ότι οι ιδρυτές των ΗΠΑ εκτιμούσαν ιδιαίτερα την πολιτική φιλοσοφία του Λοκ και από το κείμενο και το συγκείμενο της ίδιας της Διακήρυξης.
Η αναφορά στην ισότητα εμφανίζεται στην αρχή ενός συλλογισμού που χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει στον αμερικανικό λαό την αποτίναξη της βρετανικής κυβέρνησης. Και αυτός ο συλλογισμός αντανακλά τον συλλογισμό που χρησιμοποίησε ο Λοκ για να δικαιολογήσει το δικαίωμα του οποιουδήποτε λαού να απορρίπτει την οποιαδήποτε τυραννική κυβέρνηση.
Ως εκ τούτου, ο συλλογισμός του Λοκ υπέρ του δικαιώματος για επανάσταση ξεκινά επίσης με μια επίκληση στην ισότητα.
Ο Λοκ έγραψε ότι όλοι οι άνθρωποι «γεννιούνται με όλα τα ίδια πλεονεκτήματα της φύσης και τη χρήση των ίδιων ικανοτήτων». Δεν ισχυρίστηκε ότι είναι το ίδιο το επίπεδο των ικανοτήτων ή δυνατοτήτων μας, αλλά απλώς το είδος των ικανοτήτων που χρησιμοποιούμε. Για παράδειγμα, ως άνθρωποι, διαθέτουμε όλοι την ικανότητα της λογικής. Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε όλοι το ίδιο λογικοί.
Από την προκείμενη ότι όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται/γεννιούνται ίσοι με αυτή τη συγκεκριμένη έννοια, ο Λοκ εξήγαγε το συμπέρασμα ότι «πρέπει επίσης να είναι ίσοι μεταξύ τους χωρίς υποταγή του ενός στον άλλο…»
Ο Λοκ ονόμασε αυτή την αρχή «την εκ φύσεως ισότητα των ανθρώπων». Αντίκειται στην ανθρώπινη φύση κάποιος να υποτάσσει κάποιον άλλον άνθρωπο. Και ο Λοκ διευκρίνισε τι εννοούσε με τον όρο «υποταγή» όταν έγραφε ότι «καθώς είναι όλοι ίσοι και ανεξάρτητοι, κανείς δεν πρέπει να βλάπτει τον άλλον ως προς τη ζωή, την υγεία, την ελευθερία ή τα υπάρχοντά του…»
Έτσι, από τη φυσική ισότητα των ανθρώπων, ο Λοκ εξήγαγε δικαιώματα: δηλαδή το απαραβίαστο του προσώπου και της περιουσίας ενός ατόμου.
Και από τα δικαιώματα, ο Locke εξήγαγε την ιδέα ότι οι νόμιμες κυβερνήσεις θεσμοθετούνται από τους ανθρώπους «για την αμοιβαία διαφύλαξη της ζωής, των ελευθεριών και των περιουσιών τους».
Και από τη θεωρία του περί νόμιμης διακυβέρνησης, ο Λοκ εξήγαγε το δικαίωμα του λαού να παρακούει και να απορρίπτει τις οποιεσδήποτε κυβερνήσεις που «προσπαθούν να αρπάξουν οι ίδιες ή να θέσουν στα χέρια του οποιουδήποτε άλλου την Απόλυτη Εξουσία επί των Ζωών, των Ελευθεριών και των Περιουσιών των ανθρώπων» και να καταστούν έτσι τυραννικές και παράνομες.
Εν ολίγοις, ο Locke οδήγησε τον συλλογισμό του από την ισότητα στα δικαιώματα, και από εκεί διαδοχικά στη νόμιμη κυβέρνηση, στην τυραννία και στην επανάσταση. Και μπορείτε να δείτε αυτήν ακριβώς τη λογική στη φιλοσοφική αιτιολόγηση της Διακήρυξης σε ό,τι αφορά την απόρριψη της δεσποτικής βρετανικής κυβέρνησης (η έμφαση προστέθηκε):
«Θεωρούμε ότι αυτές οι αλήθειες είναι αυτονόητες, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι, ότι είναι προικισμένοι από τον Δημιουργό τους με ορισμένα αναπαλλοτρίωτα Δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι και η Ζωή, η Ελευθερία και η επιδίωξη της Ευτυχίας· ότι για τη διασφάλιση αυτών των δικαιωμάτων οι κυβερνήσεις θεσπίζονται μεταξύ των ανθρώπων, αντλώντας τις δίκαιες εξουσίες τους από τη συναίνεση των κυβερνώμενων· ότι κάθε φορά που η οποιαδήποτε Μορφή Διακυβέρνησης γίνεται καταστροφική για αυτούς τους σκοπούς, είναι Δικαίωμα του Λαού να την αλλάξει ή να την καταργήσει και να θεσπίσει νέα Κυβέρνηση, θέτοντας τα θεμέλιά της σε τέτοιες αρχές και οργανώνοντας τις εξουσίες της με τέτοια μορφή, ώστε να φαίνονται πιο πιθανό να υπηρετήσουν την Ασφάλεια και την Ευτυχία τους».
Είναι μάλλον απίθανο οι συντάκτες της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας να ακολούθησαν τόσο στενά τη λογική συλλογιστική του Λοκ που ξεκινά από την «ισότητα» και να εννόησαν κάτι εντελώς διαφορετικό με τον όρο «ισότητα». Και ο Λοκ δεν εννοιολογούσε την «ισότητα» με τη σύγχρονη έννοια του εξισωτισμού.
Άρα, μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι οι ιδρυτές των ΗΠΑ δεν ήταν εξισωτιστές πρόδρομοι των σημερινών αριστερών. Είναι πολύ πιο πιθανό ότι συμφωνούσαν με τον Βολταίρο, έναν ακόμη θιασώτη του Λοκ, ο οποίος έγραψε, όπως αναφέρει ο Will Durant στο The Story of Philosophy:
«Αυτοί που λένε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι εκφράζουν τη μεγαλύτερη αλήθεια αν εννοούν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν μια ίσο δικαίωμα στην ελευθερία, στην κατοχή των αγαθών τους και στην προστασία των νόμων. Η ισότητα όμως είναι ταυτόχρονα το πιο φυσικό και το πιο χιμαιρικό πράγμα στον κόσμο: είναι φυσική όταν περιορίζεται στα δικαιώματα, και αφύσικη όταν προσπαθεί να ισοπεδώσει αγαθά και δυνάμεις».--
*Ο Dan Sanchez είναι διευθυντής περιεχομένου και εκτελεστικός υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Απριλίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
