*Γράφει ο Kristian Niemietz
Οι συνάδελφοί μας στο Ινστιτούτο Fraser στον Καναδά, σε συνεργασία με το Foundation for Teaching Economic στις ΗΠΑ, το Institute of Public Affairs in Australia στην Αυστραλία και εμάς στο IEA, δημοσίευσαν μια έκθεση με τίτλο Perspectives on Capitalism and Socialism: Polling Results from Canada, the United States, Australia, and the United Kingdom (Θεωρήσεις του Καπιταλισμού και του Σοσιαλισμού: Αποτελέσματα έρευνας γνώμης από τον Καναδά, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο).
Είναι μια ογκώδης έκθεση, μάλλον βιβλίο παρά άρθρο, που καλύπτει πολύ έδαφος. Δεν θα προσπαθήσω να τη συνοψίσω εδώ, γιατί θα την αδικούσα. Αυτό που θα κάνω είναι να διαλέξω απλώς ένα από τα θέματα της, το οποίο αφορά μια ζήτημα που εδώ και αρκετό καιρό με απασχολεί.
Γνωρίζουμε εδώ και πολλά χρόνια ότι οι νέοι και οι μεσήλικες στο Ηνωμένο Βασίλειο τείνουν να έχουν πολύ θετικές απόψεις για τον σοσιαλισμό. Αυτό είναι ένα εύρημα που επιβεβαιώνεται με συνέπεια από διάφορες έρευνες και δεν εξαρτάται από το πώς ακριβώς διατυπώνεται η ερώτηση.
Αλλά αυτό δεν μας λέει τι ακριβώς εννοούν αυτοί οι άνθρωποι όταν λένε «σοσιαλισμός».
Ανταγωνιστικές χρήσεις του «σοσιαλισμού»
Στη Βρετανία, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις ανταγωνιστικές χρήσεις του όρου:
- Ο κλασικός ορισμός είναι ότι «σοσιαλισμός» σημαίνει συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, διανομής και συναλλαγής. Αυτός είναι ο τρόπος που χρησιμοποιούσαν τον όρο ο Μαρξ και ο Ένγκελς και παραμένει ο λεξικολογικός ορισμός του μέχρι σήμερα. Επίσης, είναι ο ορισμός που χρησιμοποιούν οι κεφαλές του σημερινού μετα-Κορμπυνικού κινήματος του «Millennial Socialism».
- Πολλοί συγχέουν τον «σοσιαλισμό» με τη σοσιαλδημοκρατία, δηλαδή μια καπιταλιστική οικονομία με ένα γενναιόδωρο κράτος πρόνοιας και εκτεταμένη παροχή δημόσιων υπηρεσιών. Αυτή η παρεξήγηση ενοχλεί τους πραγματικούς σοσιαλιστές, μερικοί από τους οποίους προσπαθούν να καταστήσουν σαφές ότι δεν εννοούν αυτό. Αλλά όσες φορές και να το εξηγήσουν, κάποιος θα βρεθεί που θα απαντήσει «Ναι, αλλά τι γίνεται με τη Σουηδία;»
- Τέλος, κάποιοι χρησιμοποιούν τον «σοσιαλισμό» για να περιγράψουν ένα σύνολο αξιών, συμπεριφορών και ίσως αντανακλαστικών σπασμωδικών κινήσεων, παρά ένα οικονομικό σύστημα. Αυτό μπορεί να έχει θετικό περιεχόμενο (το να είσαι συμπονετικός, το να μοιράζεσαι και να νοιάζεσαι) ή αρνητικό (το να είσαι ζηλιάρης και τεμπέλης, να θέλεις τα χρήματα άλλων ανθρώπων χωρίς να χρειάζεται να εργαστείς για αυτά).
Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν και οι τρεις (και πιθανώς περισσότερες) χρήσεις του όρου, αλλά μέχρι στιγμής δεν είχαμε μια αριθμητική ανάλυση. Η έκθεση του Fraser δεν λύνει πλήρως αυτό το πρόβλημα, αλλά περιορίζει σημαντικά τα πράγματα.
Σοσιαλισμός = κομμουνισμός;
Το κάνει αυτό με δύο τρόπους.
Πρώτον, απλώς αντικαθιστά τον άμορφο όρο «σοσιαλισμός» με τον πιο ωμό όρο «κομμουνισμός» και μετά επαναλαμβάνει την ίδια ερώτηση, για να ελέγξει πώς αυτό αλλάζει τα αποτελέσματα.
Δεν αποτελεί έκπληξη πως αυτή η αλλαγή οδηγεί σε μείωση της υποστήριξης σε όλες τις χώρες και τις ηλικιακές ομάδες – αλλά με σημαντικές διαφορές στο βαθμό. Σε ορισμένες υποομάδες, η υποστήριξη για τον «σοσιαλισμό» σχεδόν εξατμίζεται όταν αυτός αποκαλείται «κομμουνισμός». Αλλά δεν παράγεται το ίδιο αποτέλεσμα στους νεαρούς και μεσήλικες Βρετανούς. Ο όρος «κομμουνισμός» είναι σαφώς πιο αμφιλεγόμενος από τον όρο «σοσιαλισμός», αλλά ένας στους τέσσερις Βρετανούς Zoomers και ένας στους τρεις Βρετανούς Millennials εξακολουθούν να λένε ότι «το ιδανικό οικονομικό σύστημα για το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ο κομμουνισμός». Μπορεί να μην είναι πλειοψηφία, αλλά εξακολουθεί να είναι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων.
Σοσιαλισμός = κρατική οικονομία;
Δεύτερον, οι δημοσκόποι ρωτούν επίσης τους ερωτηθέντες πιο άμεσα τι εννοούν με τον όρο «σοσιαλισμός». Τους παρουσιάζουν τρεις πιθανές περιγραφές και τους ρωτούν αν πιστεύουν ή όχι ότι αυτές χαρακτηρίζουν επακριβώς τον «σοσιαλισμό». (Είναι περιγραφές και όχι ορισμοί: διατυπώνονται ως «Ο σοσιαλισμός περιλαμβάνει…» αντί για «Ο σοσιαλισμός είναι…».)
Μία από τις επιλογές είναι μια απλοποιημένη εκδοχή του λεξιλογικού ορισμού: ο σοσιαλισμός «περιλαμβάνει την κυβέρνηση να αναλαμβάνει τον έλεγχο των εταιρειών και των βιομηχανιών για να ελέγξει την οικονομία». Στο σύνολο του βρετανικού πληθυσμού, το 39% συμφωνεί ότι αυτό περιγράφει με ακρίβεια τον σοσιαλισμό, ενώ το 31% διαφωνεί. Έτσι, ενώ υπάρχει μια καθαρή αποδοχή του ορισμού των λεξικών (υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που τον αποδέχονται παρά άνθρωποι που τον απορρίπτουν), σαφώς αυτή δεν είναι συντριπτική.
Ωστόσο, αν δούμε συγκεκριμένα τους αυτοπροσδιοριζόμενους υποστηρικτές του σοσιαλισμού (δηλαδή, τους ανθρώπους που συμφωνούν ότι ο σοσιαλισμός είναι «το ιδανικό οικονομικό σύστημα»), οι αριθμοί φαίνονται πολύ διαφορετικοί. Σε αυτή την υποομάδα, το 56% συμφωνεί με τον κλασικό ορισμό, ενώ μόνο το 20% τον απορρίπτει.
Αυτό είναι, εν μέρει, μια δημογραφική επίδραση: οι νεότεροι Βρετανοί, που είναι πολύ πιο πιθανό να είναι φιλοσοσιαλιστές από τους μεγαλύτερους, είναι επίσης πολύ πιο πιθανό να αποδέχονται τον κλασικό μαρξιστικό ορισμό από τους δεύτερους. Μεταξύ των Millennials και των Zoomers, το 46% αποδέχεται τον μαρξιστικό ορισμό του σοσιαλισμού, ενώ το υποδιπλάσιο ποσοστό (23%) τον απορρίπτουν. Μεταξύ των Baby Boomers, τα νούμερα είναι 35% έναντι 38%.
Ποσοστό των Βρετανών Millennials και Zoomers που συμφωνούν με τις αυτές τις δηλώσεις
Ένας αντίστροφος Μακαρθισμός
Αυτό σημαίνει ότι έχουμε τώρα κάτι που θα μπορούσε κανείς να περιγράψει ως μια αντίστροφη μακαρθική κατάσταση.
Μια μακαρθική κατάσταση θα ήταν αυτή όπου ο όρος «σοσιαλισμός» σημαίνει κάτι πιο ριζοσπαστικό για τους αντιπάλους του παρά για τους υποστηρικτές του, οδηγώντας σε παρεξηγήσεις. Οι υποστηρικτές πιστεύουν ότι λένε «Θέλουμε να γίνουμε σαν τη Σουηδία», αλλά οι αντίπαλοί τους σκέφτονται «Α, όχι! Θέλουν να είμαστε σαν την Κούβα!».
Στη Βρετανία ισχύει το αντίθετο σήμερα. Έχουμε την αντίστροφη παρεξήγηση, γιατί ο όρος «σοσιαλισμός» σημαίνει κάτι πιο ριζοσπαστικό για τους υποστηρικτές του από ό,τι για τους αντιπάλους του. Οι πολέμιοι του σοσιαλισμού (κυρίως Boomers και, σε μικρότερο βαθμό, Gen-X-ers) αντιτίθενται επειδή πιστεύουν ότι σημαίνει «Κακομαθημένοι νέοι θέλουν δωρεάν πράγματα εις βάρος μου, χωρίς να χρειάζεται να εργαστούν για αυτά». Με άλλα λόγια, πιστεύουν ότι ο σοσιαλισμός είναι κακός, αλλά πιστεύουν ότι είναι απλώς κακός εντός του φυσιολογικού εύρους. Ωστόσο, πολλοί νέοι και μεσήλικες σοσιαλιστές στο Ηνωμένο Βασίλειο – πιθανώς περίπου οι μισοί από αυτούς – εννοούν στην πραγματικότητα την κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και όχι απλώς «δωρεάν πράγματα».
Εάν ο Μακαρθισμός οδηγεί σε υπερβολικές αντιδράσεις ενάντια σε μια αντιληπτή απειλή του σοσιαλισμού, η παρούσα κατάσταση οδηγεί σε μια «υποαντίδραση».
Συμπέρασμα
Ο τρόπος με τον οποίο κατανοείται συνήθως ο όρος «σοσιαλισμός» ποικίλλει σημαντικά σε ολόκληρη την Αγγλόσφαιρα. Ο Καναδάς είναι πιο μακριά από τον κλασικό μαρξιστικό ορισμό, το Ηνωμένο Βασίλειο είναι πιο κοντά, με τις ΗΠΑ και την Αυστραλία κάπου ενδιάμεσα. Εντός των χωρών, οι Millennials και οι Zoomers είναι συνήθως πιο κοντά σε αυτόν τον ορισμό, ενώ οι Boomers είναι πιο μακριά, με τη Generation X κάπου ενδιάμεσα. Οι αυτοαποκαλούμενοι υποστηρικτές του σοσιαλισμού είναι πιο πιθανό να τον αποδέχονται απ’ ό,τι οι αντίπαλοι ή οι αναποφάστιστοι.
Η πλειονότητα των νεαρών και μεσήλικων Βρετανών δεν είναι πραγματικοί «σοσιαλιστές», ακόμα κι αν λένε πως είναι, και δεν πρόκειται σύντομα να δούμε μια Πετρούπολη στον Τάμεση. Αλλά σίγουρα υπάρχουν πολύ περισσότεροι σοσιαλιστές Millennials/Zoomers από ό,τι υπάρχουν συντηρητικοί Millennials/Zoomers, πόσο μάλλον ελευθεριακοί Millennials/Zoomers. Έτσι, το να διαφωνούμε για το αν οι σοσιαλιστές είναι αρκετά επιδραστικοί ώστε να ξοδεύουμε χρόνο και προσπάθεια για να αντικρούσουμε τα επιχειρήματά τους είναι λίγο άκυρο. Δεν ξέρω πόσο επιδραστικοί είναι ακριβώς, αλλά ξέρω ότι είναι πολύ περισσότερο από εμάς.
*Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής ζητημάτων Πολιτικής Οικονομίας στο Institute of Economic Affairs.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Φεβρουαρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
