Της Kerry McDonald *
Ιδιαίτερα αυτές τις μέρες του χρόνου, η μεγάλη ποικιλομορφία των ατομικών προτιμήσεων και ενδιαφερόντων των ανθρώπων καθίσταται απολύτως σαφής. Η χριστουγεννιάτικες λίστες των παιδιών μου καταδεικνύουν αυτή την ποικιλία: Η Μόλλυ (13 ετών) θέλει ένα ταψί για ντόνατς για να τροφοδοτήσει το πάθος της για ζαχαροπλαστική, ο Τζακ (11) θέλει κάτι τεχνολογικό, η Αμπι (9) θέλει σύνεργα ζωγραφικής και ο Σαμ (6) θέλει λέγκο και χνουδωτά ζωάκια. Πώς θα ικανοποιήσουν τα ξωτικά του Άη Βασίλη όλες αυτές τις διαφορετικές προτιμήσεις; Αυτό ακριβώς είναι το θαύμα της αγοράς.
Ο ιδρυτής του FEE, Leonard Read, έγραψε γι' αυτό το θαύμα στο κλασικό του δοκίμιο του 1958 με τίτλο «Εγώ το μολύβι». Γράφοντας έξυπνα από την οπτική γωνία του μολυβιού, ο Read εξηγεί ότι κάτι το επιφανειακά τόσο απλό όπως το μολύβι είναι ένα εκπληκτικό ανθρώπινο δημιούργημα που περιλαμβάνει αμέτρητες αποκεντρωμένες, αυθόρμητες δράσεις που προκαλούνται και διευκολύνονται από μια ελεύθερη, παγκόσμια αγορά. Ο φιλόσοφος Άνταμ Σμιθ τον 18ο αιώνα περιέγραψε αυτή την ασχεδιάστη διαδικασία της κοινωνικής συνεργασίας ως το «αόρατο χέρι» που οδηγεί σε συλλογική πρόοδο και αφθονία όταν κάθε άτομο επιδιώκει τα συμφέροντά του. Ο Read γράφει:
«Εγώ το μολύβι, όσο κι αν φαίνομαι απλό, αξίζω τον θαυμασμό σας, και θα προσπαθήσω να δικαιολογήσω αυτόν τον ισχυρισμό. Αν μάλιστα μπορέσετε να με καταλάβετε -όχι, είναι υπερβολικό να το ζητήσω αυτό από τον οποιονδήποτε- αν μπορέσετε να συνειδητοποιήσετε το θαύμα που συμβολίζω, μπορείτε να συμβάλετε στη διάσωση της ελευθερίας που δυστυχώς χάνει σήμερα η ανθρωπότητα. Έχω να σας διδάξω ένα βαθύ μάθημα. Και μπορώ να το διδάξω καλύτερα απ' ό,τι ένα αεροπλάνο ή ένα πλυντήριο πιάτων ακριβώς διότι φαίνομαι κάτι το τόσο απλό.
Απλό; Και όμως, κανείς επί της γης δεν ξέρει πώς να κατασκευάσει από μόνος του».
Δεν υπάρχει κανείς κεντρικός σχεδιαστής ή εγκέφαλος, όπως λέει ο Read που να μπορεί να κατασκευάσει είναι απλό μολύβι. Αντιθέτως, υπάρχουν οι υλοτόμοι του κέδρου από τα βορειοδυτικά των ΗΠΑ και οι αμέτρητες δράσεις που συμβάλλουν στο έργο τους, όπως η κατασκευή των πριονιών και των μηχανημάτων, την καλλιέργεια της κάνναβης για τα σχοινιά τους, ακόμη και τα φλιτζάνια του καφέ που πίνουν. Όλες αυτές οι αυθόρμητες δράσεις συμβάλλουν στην παραγωγή ενός απλού μολυβιού -κι αυτό, μόνο για το ξύλο του. Στη συνέχεια ο Read περιγράφει τον γραφίτη από τη Σρι Λάνκα, το κερί από το Μεξικό, τους μεταλλωρύχους του κασσίτερου και του χαλκού για το μικρό μεταλλικό κομμάτι που συνδέει τη γόμα, η οποία φτιάχνεται από φυτικό έλαιο από τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες.
Ο Read καταλήγει:
«Δεν υπάρχει κανένα άτομο σε όλα αυτά τα εκατομμύρια, συμπεριλαμβανομένου και του προέδρου της εταιρείας μολυβιών που να συμβάλλει περισσότερο από ένα απειροελάχιστο κομμάτι τεχνογνωσίας. Από αυτή την οπτική, η μόνη διαφορά ανάμεσα στον ορύκτη γραφίτη στην Κεϋλάνη και τον υλοτόμο στο Όρεγκον αφορά το είδος της τεχνογνωσίας… Το κίνητρό τους δεν είναι η κατασκευή μου. Ίσως είναι κάτι σαν κι αυτό: Καθένας από αυτά τα εκατομμύρια ανθρώπων βλέπει ότι έτσι μπορεί να ανταλλάξει την απειροελάχιστη τεχνογνωσία του με τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειάζεται ή επιθυμεί. Εγώ μπορεί να είμαι ανάμεσα σε αυτά - ή και όχι».
Ακόμη πιο βαθύ από την κατεσπαρμένη και ασχεδίαστη δημιουργία του απλού μολυβιού είναι, όπως εξηγεί ο Read, το γεγονός ότι αυτή επιτυγχάνεται χωρίς εξαναγκασμό μέσω της ιδιαίτερα ανθρώπινης δράσης της ειρηνικής, εθελούσιας συναλλαγής. Ο Read γράφει:
«Αν κανείς συνειδητοποιεί ότι αυτές οι τεχνογνωσίες θα διαταχθούν φυσικά και αυτόματα σε δημιουργικά και παραγωγικά σχήματα που απαντούν στις ανθρώπινες ανάγκες και απαιτήσεις - δηλαδή, χωρίς κρατικό ή άλλου είδους εξαναγκαστικό σχεδιασμό - τότε θα διαθέτει ένα απολύτως αναγκαίο συστατικό της ελευθερίας: την πίστη στους ελεύθερους ανθρώπους. Η ελευθερία είναι αδύνατη χωρίς αυτή την πίστη».
Υπάρχουν πολλά θαύματα που γιορτάζουμε αυτή την εποχή του χρόνου, αλλά ένα από αυτά που δεν θα πρέπει να ξεχνάμε είναι το θαύμα της αγοράς και της δυνατότητας της ελεύθερης, εθελούσιας συναλλαγής να απελευθερώνει την ανθρώπινη δημιουργικότητα και επινοητικότητα. Ας κρατήσουμε στις καρδιές μας τα λόγια του Read:
«Ας επιτρέψουμε σε αυτές τις δημιουργικές τεχνογνωσίες να ρέουν ελεύθερα. Ας έχουμε πίστη στο ότι οι ελεύθεροι άνδρες και οι ελεύθερες γυναίκες θα ανταποκριθούν στο Αόρατο Χέρι. Αυτή η πίστη θα επιβεβαιωθεί. Εγώ το μολύβι, όσο απλό κι αν φαίνομαι, προσφέρω το θαύμα της δημιουργίας μου ως απόδειξη του ότι αυτή η πίστη είναι πρακτική, όσο κι ο ήλιος, η βροχή, ένα δέντρο κέδρου και η εύφορη γη».
Καλές γιορτές!
--
* H Kerry McDonald είναι στέλεχος του τμήματος επικοινωνίας του FEE και συγγραφέας του βιβλίου Unschooled: Raising Curious, Well-Educated Children Outside the Conventional Classroom (Chicago Review Press, 2019). Είναι επίσης εντεταλμένη ερευνήτρια στο Cato Institute και αρθρογραφεί συχνά στο Forbes.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Δεκεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
