Του Βαγγέλη Ανδρέου*
Βρισκόμαστε στον Βυθό του Μπικίνι. Ο Καλαμάρης προσπαθεί να μαζέψει άτομα για να σχηματίσει μία μπάντα? ωστόσο, κανένας τους δεν έχει ιδέα από μουσική κι όταν τους ρωτά ο Καλαμάρης πόσοι έχουν παίξει κάποιο μουσικό όργανο στο παρελθόν, ο Πάτρικ σηκώνει το χέρι του και ρωτάει: "Η μαγιονέζα θεωρείται μουσικό όργανο";
Σας θυμίζει κάτι αυτή η ιστορία; Προσωπικά, κάπως έτσι βρίσκω να είναι κάθε συζήτηση με έναν αριστερό. Δε θέλω να πω σε καμία περίπτωση ότι οι αριστεροί είναι ανόητοι όπως ο Πάτρικ, αλλά όταν η συζήτηση πηγαίνει στις πολιτικές ιδέες και τους εξηγείς τις αξίες του κλασικού φιλελευθερισμού, η ερώτηση που συνεχώς κάνουν είναι: δηλαδή είσαι νεοφιλελεύθερος;
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει νοηματοδοτηθεί ποικιλοτρόπως τις προηγούμενες δεκαετίες, ανάλογα με την περίοδο. Πρωτοεμφανίστηκε ως όρος μεταξύ των Ευρωπαίων διανοητών για να περιγράψει τον “τρίτο δρόμο” ανάμεσα στην ελεύθερη αγορά και τον σοσιαλιστικό σχεδιασμό, αλλά έγινε πιο γνωστός ως όρος που περιγράφει την επανεμφάνιση των ιδεών του κλασικού φιλελευθερισμού στην οικονομία τη δεκαετία του 1980.
Παρ' όλα αυτά ο νεοφιλελευθερισμός δεν ήταν ποτέ μια πολιτική ιδεολογία. Ήταν μία αποτύπωση οικονομικών πολιτικών που βασίστηκαν κυρίως στη μονεταριστική σχολή σκέψης. Δεν υπήρξε ποτέ κάποια περιεκτική νεοφιλελεύθερη πολιτική φιλοσοφία, όπως δεν υπήρξαν ποτέ ''νεοφιλελεύθεροι'' πολιτικοί φιλόσοφοι. Διανοούμενοι όπως ο Μίλτον Φρίντμαν, ο Φρίντριχ Χάγιεκ ή ο Μάρεϊ Ρόθμπαρντ συχνά χαρακτηρίζονται “νεοφιλελεύθεροι'' παρά τις διαφορετικές σχολές σκέψης από τις οποίες προέρχονται και τις μεγάλες διαφορές που έχουν μεταξύ τους.
Βέβαια, για κάποιον που δεν κατανοεί το νόμο προσφοράς και ζήτησης και θεωρεί ότι το κέρδος παράγεται αποκλειστικά μέσα από την εκμετάλλευση της εργασίας, οι μονεταριστές, οι αυστριακοί και οι παλεο-φιλελεύθεροι τσουβαλιάζονται ως “νεοφιλελεύθεροι”. Ωστόσο, αρκετοί ακαδημαϊκοί χρησιμοποιούν καλή τη πίστει το νεοφιλελευθερισμό για να περιγράψουν την χωρίς περιορισμούς ελεύθερη αγορά ή για να περιγράψουν μια σχολή σκέψη στις διεθνείς σχέσεις.
Το πρόβλημα είναι ότι σήμερα σχεδόν κανένας δεν αυτοαποκαλείται ως νεοφιλελεύθερος, κάτι το οποίο έχει κάνει το νεοφιλελευθερισμό όρο που χρησιμοποιούν μονάχα οι αριστεροί όταν θέλουν να επιτεθούν στις ιδέες του οικονομικού φιλελευθερισμού. Αυτοί υποστηρίζουν ότι ο νεοφιλελευθερισμός υποσκάπτει με κάποιο τρόπο τη δημοκρατία και συχνά τον συνδέουν με την άκρα δεξιά. Έχω εξηγήσει σε ένα άλλο άρθρο γιατί όλοι αυτοί οι ισχυρισμοί είναι ανοησίες.
Μία μελέτη από τον Taylor Boas και τον Jordan Gans-Morse έδειξε ότι από 148 άρθρα εφημερίδων, δημοσιευμένα από το 1990 έως το 2004 που χρησιμοποιούν τον όρο νεοφιλελευθερισμός, σχεδόν κανένα δεν αναφέρεται σε αυτόν ως κάτι θετικό. Πιο συγκεκριμένα, το 45% των χρήσεων αναφέρεται στον όρο με ουδέτερο τρόπο, ενώ το άλλο 45% αναφέρεται σε αυτόν ως κάτι αρνητικό. Μόνο το 3% των χρήσεων του όρου παρουσιάζει το νεοφιλελευθερισμό σαν κάτι θετικό.
Όταν όμως πολλοί επικρίνουν κάτι και δεν υπάρχει κανείς εκεί έξω για να το υπερασπιστεί, το παιχνίδι έχει τελειώσει χωρίς καν να αρχίσει. Οι επικριτές του νεοφιλελευθερισμού έχουν έτσι καταφέρει να φτιάξουν έναν νεφελώδη όρο και τον χρησιμοποιούν για να επιτεθούν σε κάτι που δεν υπάρχει. Όπως έχει πει ο Αριστείδης Χατζής, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σκιάχτρο που χρησιμοποιείται όταν δεν υπάρχουν ουσιαστικά επιχειρήματα έναντι του φιλελευθερισμού.
Φανταστείτε αν ο Καλαμάρης δεν ήταν εκεί για να απαντήσει στην ερώτηση του Πάτρικ. Μπορεί ο ίδιος ακόμη να πίστευε ότι η μαγιονέζα είναι μουσικό όργανο. Αυτοί οι οποίοι προσπαθούν στο όνομα του νεοφιλελευθερισμού να διαδώσουν ψέματα για την ελεύθερη αγορά και τα αποτελέσματά της είναι ακριβώς αυτό που αντιπροσωπεύει ο Πάτρικ.
Ο “νεοφιλελευθερισμός” είναι ένα σκιάχτρο, κι όπως κάθε σκιάχτρο μοιάζει με κάτι αληθινό, και ο μόνος λόγος που υπάρχει είναι για να τρομάζει τον κόσμο.
--
*Ο Βαγγέλης Ανδρέου σπουδάζει πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και οικονομικά στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας. Είναι τοπικός συντονιστής των European Students for Liberty και υπεύθυνος έκδοσης του Speakfrealy.today.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Μαΐου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Speakfrealy.today και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
