Του Steven Horwitz
Η πρόοδος της ανθρωπότητας είναι η ιστορία της συνεχούς μείωσης του συναλλακτικού κόστους.
Για μένα, αυτή η πρόταση συλλαμβάνει την ουσία της εξόδου της ανθρωπότητας από αιώνες φτώχειας και άγνοιας προς τον πιο διαφωτισμένο και υλικά άνετο κόσμο του 21ου αιώνα. Πρόκειται για μια απλή πρόταση, αλλά πρέπει να αποκαλύψουμε τις ιδέες που περιέχονται σ' αυτήν για να δούμε πόσο πραγματικά ισχυρό είναι το επιχείρημά της.
Η ανθρώπινη πρόοδος και το να αποκτούμε αυτά που θέλουμε
Για να κατανοήσουμε αυτό το επιχείρημα, χρειάζεται να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να καταλάβουμε τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι βλέπουν τον πλούτο. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τους καλούς οικονομολόγους, ο πλούτος αναφέρεται στα πράγματα στα οποία εμείς αναγνωρίζουμε αξία, και η αύξηση του πλούτου σημαίνει απλά ότι οι άνθρωποι αποκτούν περισσότερα πράγματα στα οποία οι ίδιοι αναγνωρίζουν αξία. Αυτός ο ορισμός, συνεπής με τον υποκειμενισμό των σύγχρονων οικονομικών, δεν προσδιορίζει τι εκτιμούν, ή τι θα έπρεπε να εκτιμούν, οι άνθρωποι. Το τι εκτιμούμε είναι στο χέρι μας, είτε πρόκειται για υλικά αγαθά, είτε για πράγματα όπως η ηρεμία μας, η αγάπη, ένα επάγγελμα που μας γεμίζει, ή οτιδήποτε άλλο που προτιμούμε περισσότερο ή λιγότερο.
Πώς λοιπόν αποκτούμε τα πράγματα που εκτιμούμε; Την τεράστια πλειονότητα αυτών των πραγμάτων την αποκτούμε μέσω συναλλαγών. Σίγουρα, αυτός είναι ο τρόπος που αποκτούμε τα περισσότερα από τα υλικά αγαθά που εκτιμούμε. Αλλά πράγματα όπως η ηρεμία μας, μπορούμε να τα αγοράσουμε πληρώνοντας για μια κατοικία σε μια ήσυχη γειτονιά, ή μέσο μη χρηματικής συναλλαγής με τους ανθρώπους με τους οποίους ζούμε. Ένα επάγγελμα που μας γεμίζει το αποκτάμε μέσω της συναλλαγής. Το αν το ίδιο συμβαίνει και για την αγάπη είναι ζήτημα ερμηνείας, αλλά τουλάχιστον θα πρέπει να συναναστραφούμε με άλλους ανθρώπους για να φτάσουμε να τους αγαπήσουμε είτε ως φίλους είτε ως ερωτικούς συντρόφους. Αυτού του είδους οι συναναστροφή είναι επίσης μια μορφή συναλλαγής, μολονότι συνήθως δεν αφορά χρήματα.
Αν λοιπόν μπορούμε να αποκτάμε τα πράγματα που εκτιμούμε μέσω της συναλλαγής, και να γινόμαστε έτσι πλουσιότεροι, θα πρέπει να αναζητούμε τρόπους για να κάνουμε ευκολότερη τη συναλλαγή στους ανθρώπους. Κι έτσι ερχόμαστε στα συναλλακτικά κόστη. Για τους οικονομολόγους, αυτός ο όρος αφορά στα “κόστη της διαρρύθμισης των συμβολαίων και των συμφωνιών - των εμπορικών με την ευρύτερη έννοια σχέσεων - μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών”. Αυτό μπορεί να σημαίνει τα κόστη για οτιδήποτε, από το να βρούμε κάποιον εμπορικό συνεταίρο, μέχρι τη διαπραγμάτευση των όρων του εμπορίου και την εφαρμογή τους. Όσο μεγαλύτερα είναι τα συναλλακτικά κόστη, τόσο δυσκολότερη είναι η συμμετοχή στις συναλλαγές που δημιουργούν πλούτο.
Μ' αυτήν ακριβώς την έννοια, η πρόοδος της ανθρωπότητας υπήρξε το αποτέλεσμα της συνεχούς μείωσης του συναλλακτικού κόστους. Οτιδήποτε μας επιτρέπει να συναλλασόμαστε ευκολότερα, με την ευρύτερη δυνατή έννοια της λέξης “συναλλαγή”, θα μας βοηθήσει να γίνουμε πλουσιότεροι. Στη μακρά ιστορική θεώρηση, σκεφτείτε την ανάπτυξη της προφορικής και της γραπτής γλώσσας, καθώς και της τυπογραφίας ως εξελίξεις που μείωσαν τα συναλλακτικά κόστη. Η δυνατότητα να επικοινωνούμε με άλλους ανθρώπους μας διευκολύνει κατά πολύ να συναναστραφούμε μαζί τους και να κερδίσουμε από τις προφορικές και γραπτές συναλλαγές μας.
Ή σκεφτείτε την σπουδαία ανακάλυψη που μείωσε τα οικονομικά κόστη συναλλαγής, το χρήματα. Όταν λέμε ότι το πρόβλημα με την ανταλλακτική οικονομία είναι ότι δεν μπορούμε να βρούμε κάποιον που και θα έχει αυτό που θέλουμε, αλλά και θα θέλει αυτό που εμείς έχουμε, διατυπώνουμε μια αξίωση υψηλού κόστους συναλλαγής. Το χρήμα, ως γενικώς αποδεκτό μέσο συναλλαγής, διασφαλίσει στους αγοραστές ότι ο πολιτικής πάντα θα θέλει αυτό που έχουν, και διασφαλίζει στους πωλητές ότι η άλλη πλευρά θα έχει αυτό που θέλουν. Μειώνει δραματικά τα κόστη της οικονομικής συναλλαγής, προωθώντας έτσι περισσότερο το εμπόριο και την αύξηση του πλούτου.
Μπορεί κανείς να επισημάνει πολλούς και ποικίλους άλλους οικονομικούς και κοινωνικούς θεσμούς που μειώνουν τα κόστη της συμμετοχής στη συναλλαγή. Οι κύριοι θεσμοί μιας φιλελεύθερης κοινωνίας που το πετυχαίνουν αυτό είναι τα σαφώς ορισμένα και καλά εφαρμοζόμενα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, η νομοκρατία, και η σταθερότητα του νομίσματος. Η αγορά συνολικά, και ιδίως οι τιμές της αγοράς, μειώνουν επίσης τα συναλλακτικά κόστη.
Κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, τεχνολογία και L.O.V.E.
Πάρα πολλοί κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς μειώνουν τα συναλλακτικά κόστη διευκολύνοντας την ομαλότερη και πιο προβλέψιμη κοινωνική αλληλόδραση. Μπορεί μάλιστα κανείς να δει την υιοθέτηση των “αστικών αρετών”, όπως τις ονομάζει η Deirdre McCloskey ως έναν τρόπο για να κάνουμε το εμπόριο ευκολότερο και συνεπώς συνηθέστερο, μειώνοντας την ηθική κατάκριση του εμπορίου και της επιδίωξης του κέρδους.
Βεβαίως, η εξέλιξη που μείωσε περισσότερο τα κόστη συναλλαγής τα τελευταία 25 χρόνια ήταν το διαδίκτυο και οι σχετιζόμενες με αυτό τεχνολογίες, ιδίως τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Στο πιο πεζό επίπεδο, είμαστε όσοι θυμόμαστε πόσο δύσκολο ήταν πριν από 35 χρόνια στο πανεπιστήμιο να συντονίσουμε τα σχέδιά μας για φαγητό στο πλαίσιο της παρέας μας. Για να το πετύχουμε, χρειάζονταν πολλά τηλεφωνήματα και πηγαινέλα σε άλλους κοιτώνες και μηνύματα σε πίνακες ανακοινώσεων. Σήμερα, ένα ομαδικό μήνυμα από το τηλέφωνο, το κάνει αυτό πολύ απλούστερο. Η τεχνολογία μειώνει τα συναλλακτικά κόστη της ανθρώπινης συναναστροφής και αλληλόδρασης.
Κι αν νομίζετε ότι αυτό δεν έχει επιπτώσεις στα αισθηματικά, σκεφτείτε το πώς ιστοσελίδες όπως η eharmony.com ή η match.com, για να μην αναφερθώ σε εφαρμογές όπως η Tinder έχουν μειώσει τα συναλλακτικά κόστη του να βρει κανείς κάθε είδους συντροφικότητα, από αποκλειστικά σεξουαλικού χαρακτήρα συναντήσεις, μέχρι ρομαντικές σχέσεις που εξελίσσονται σε σχέσεις για μια ζωή. Ήδη από το 2010, τα ζευγάρια που “γνωρίστηκαν στο διαδίκτυο” ήταν λιγότερα μόνο από τα ζευγάρια που γνωρίστηκαν “μέσω φίλων”. Δεν αποκλείεται αυτή η αλλαγή στον τρόπο που γνωρίζονται οι άνθρωποι να είναι μία από τις αιτίες της αργής μείωσης του ποσοστού των διαζυγίων. Η μείωση του κόστους συναλλαγής της διαδικασίας εύρεσης του κατάλληλου συντρόφου είναι ένας τρόπος για να το πετύχουμε αυτό.
Πέρα από τις ερωτικές σχέσεις, το διαδίκτυο μας έδωσε τη δυνατότητα να κάνουμε καινούργιους φίλους σε όλο τον κόσμο μέσω ιστοσελίδων γενικού ενδιαφέροντος όπως το Facebook και στενότερες διαδικτυακές κοινότητες που μας επιτρέπουν να χρησιμοποιήσουμε ένα κοινό ενδιαφέρον ή χόμπι ως μέσο για την παγκοσμιοποίηση των φιλικών μας σχέσεων. Δεν έχω αμφιβολία ότι, χάρη στο Facebook, αν ποτέ αποκλειόμουν σε σχεδόν οποιαδήποτε χώρα του πλανήτη, θα μπορούσα να βρω κάποιον φιλελεύθερο ή φίλο του συγκροτήματος Rush που ξέρω από το διαδίκτυο για να να με βοηθήσει. Αυτό είναι ένα εκπληκτικό ανθρώπινο επίτευγμα το οποίο, όπως και τα υπόλοιπα παραδείγματα που ανέφερα, προσθέτει στον πλούτο μας.
Και να προσθέσουμε σ' αυτά τα υλικότερα παραδείγματα - όπως τα ψώνια από το διαδίκτυο, το Uber, το AirBnB και τα υπόλοιπα παραδείγματα της “συμμετοχικής οικονομίας”, τη δυνατότητα της Google να μας δίνει άμεσα πληροφορίες, και τη δυνατότητά μας να έχουμε πρόσβαση σ' αυτήν μέσω μιας συσκευής που χωρά στην τσέπη μας - και η δύναμη του διαδικτύου να μειώνει τα κόστη γίνεται ξεκάθαρη.
Η επίλυση των προβλημάτων
Αναλογιστείτε το πώς όλα αυτά τα κομμάτια του παζλ ενώθηκαν για μένα αυτή την εβδομάδα. Το Wi-Fi του σπιτιού μου (που από μόνο του αποτελεί έναν τεράστιο συντελεστή μείωσης του κόστους) δεν έφτανε στην τηλεόραση μου που συνδέεται στο διαδίκτυο, την οποία έχω στο υπόγειο. Πήγα στο Facebook και ζήτησα συμβουλές για να λύσω το πρόβλημα, όπως προτάσεις για συγκεκριμένες συσκευές. Έψαξα λίγο και ο ίδιος στο διαδίκτυο για να μάθω περισσότερα για τις επιλογές μου. Έλαβα πάνω από είκοσι απαντήσεις, ανάμεσα στις οποίες και μια συγκεκριμένη πρόταση για ένα προϊόν από έναν φίλο μου. Πάτησα τον σύνδεσμο που μου έστειλε για την Amazon, παρήγγειλα τη συσκευή και την πλήρωσα με ένα επιπλέον κλικ. Μου πήρε συνολικά δύο λεπτά. Η συσκευή παραδόθηκε στην πόρτα μου μέσα σε 24 ώρες, και το πρόβλημά μου λύθηκε.
Η δυνατότητα να αξιοποιήσω εξειδικευμένες συμβουλές και εμπειρία μέσω του Facebook είναι πλούτος από δημιουργείται από τη μείωση του κόστους συναλλαγής. Η δυνατότητα να βρω και να αγοράσω τη συσκευή που χρειάζομαι μέσα σε λίγα λεπτά είναι το αποτέλεσμα της μείωσης του κόστους συναλλαγής. Το ίδιο και η παράδοση μέσα σε μια μέρα, και η δυνατότητα να ψάξω τις επιλογές μου στο διαδίκτυο.
Είναι πολύ εύκολο να τα θεωρήσουμε όλα αυτά δεδομένα όταν συνδεόμαστε μέσω των έξυπνων κινητών μας με όλους τους φίλους, του συγγενείς μας και όλες τις βιβλιοθήκες του κόσμου (για να μην αναφερθώ στα ατελείωτα βίντεο με γάτες). Πρέπει λοιπόν να σταματάμε πού και πού για να αντιλαμβανόμαστε το πόσο εκπληκτικά είναι όλα αυτά. Κι αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για τους “ψηφιακά γηγενείς”, τους νέους ανθρώπους που δεν γνώρισαν έναν κόσμο που δεν είχε όλα αυτά τα πράγματα.
Παραφράζοντας τον Hayek, το να αφηνόμαστε να μας εκπλήσσει το θαύμα της νεοτερικότητας κάνει καλό και στις ψυχές μας ιδιαίτερα σε μια συγκυρία που τα νέα είναι γεμάτα από τον πόνο των ανθρώπων τόσο εξαιτίας στοιχείων της φύσης, όσο και εξαιτίας άλλων ανθρώπων. Οι άνθρωποι συνεχίζουμε να πράττουμε εγκλήματα και, παρά τις καλύτερες προσπάθειές μας, ακόμη δεν μπορούμε να ελέγξουμε την οργή της φύσης (μολονότι ο πλούτος μας μάς επιτρέπει να ελαχιστοποιήσουμε τη ζημιά της). Στην μεγαλύτερη εικόνα όμως, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε ένα επίπεδο πλούτου και άνεσης που δεν φαντάζονταν καν οι κοντινότεροι πρόγονοί μας. Η ικανότητά μας να δημιουργούμε τρόπους μείωσης του συναλλακτικού κόστους υπήρξε ίσως ο βασικός συντελεστής αυτής της προόδου.
--
Ο Steven Horwitz είναι κατέχει την έδρα Schnatter Ελεύθερης Επιχειρηματικότητας στο Τμήμα Οικονομικών του Ball State University, όπου είναι επίσης Ερευνητής στο John H. Schnatter Institute for Entrepreneurship and Free Enterprise. Είναι συγγραφέας του βιβλίου Hayek''s Modern Family: Classical Liberalism and the Evolution of Social Institutions, διακεκριμένος ερευνητής στο FEE καθώς και μέλος του δικτύου στελεχών του.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά στις 9 Οκτωβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
