Του Kevin Corcoran
Τα περισσότερα σύγχρονα παραμύθια έχουν πολύ παραπλανητικό τέλος. Υπάρχει μια φράση με την οποία τελειώνουν σχεδόν όλα τους - και πιθανότατα μπορείτε ήδη να μαντέψετε τι σκέφτομαι: «Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!» (And they all lived happily ever after!).
Τι είναι παραπλανητικό σε αυτό; Η φράση αυτή υπονοεί ότι στη ζωή υπάρχει κάποιο είδος τελικής κατάστασης που μπορεί να κανείς να φτάσει και ονομάζεται «happily ever after», όπου η κλασική αναζήτηση της ευτυχίας έχει πια ολοκληρωθεί. Παίξτε σωστά τα χαρτιά σας και θα φτάσετε στην κατάσταση του «happily ever after», όπου η συνεχής ικανοποίηση από τη ζωή σας είναι διασφαλισμένη. Φυσικά, στον πραγματικό κόσμο, τα πράγματα δεν λειτουργούν έτσι. Το κυνήγι της ευτυχίας είναι αυτό που ο φιλόσοφος Kieran Setiya αποκαλεί ατελική (atelic) δραστηριότητα στη συνομιλία του με τον Russ Roberts στο EconTalk. Οι δραστηριότητες Οι τελικές (telic) δραστηριότητες μπορούν να ολοκληρωθούν και είναι χρονικά περιορισμένες - για παράδειγμα, το να προγραμματίσετε διακοπές με φίλους. Μια ατελική δραστηριότητα είναι αυτή που έχει ανοιχτό τέλος, δεν έχει χρονικά όρια και δεν έχει καθορισμένο σημείο ολοκλήρωσης – η φιλία θα ήταν ένα παράδειγμα. Οι φιλίες μπορεί να τελειώσουν για διάφορους λόγους, αλλά δεν υπάρχει στην πράξη ένα λογικό σημείο όπου μπορεί κανείς να πει, "Έχουμε πλέον πλήρως ολοκληρώσει τη δραστηριότητα της φιλίας!" Οι φιλίες είναι διαρκείς, συνεχείς διαδικασίες. Το ίδιο και η ευτυχία.
Αν η ευτυχία ήταν μια τελική δραστηριότητα, μια δραστηριότητα που θα μπορούσε να ολοκληρωθεί μόλις φτάναμε σε ένα συγκεκριμένο τελικό σημείο, θα σταματούσαμε να κάνουμε σχεδόν τα πάντα. Ο Λούντβιχ φον Μίζες είχε δίκιο όταν υποστήριζε ότι όλη η ανθρώπινη δραστηριότητα καθοδηγείται τελικά από κάποιου είδους ανεπάρκεια ή δυσαρέσκεια. Ενεργούμε επειδή αναμένουμε ότι θα δημιουργήσουμε ένα νέο σύνολο περιστάσεων που προτιμούμε περισσότερο για να αντικαταστήσουμε τις τρέχουσες συνθήκες που προτιμάμε λιγότερο. Μια ζωή όπου η πλήρης ικανοποίηση θα επιτυγχανόταν πλήρως και μόνιμα θα ήταν μια ζωή όπου τίποτε στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει πια. Ένα τέτοιο τέλος κάποιου παραμυθιού θα ήταν πολύ ζοφερό (grim). (Ναι, σκοπίμως κάνω αυτό το λογοπαίγνιο και είμαι ικανοποιημένος με τον εαυτό μου που το σκέφτηκα.)
Αν το έργο του Μίζες υπονομεύει την ιδέα του «happily ever after», υπάρχουν μερικοί άλλοι Αυστριακοί οικονομολόγοι που υπονομεύουν ακόμη δύο παραμύθια που μπορεί κανείς να εντοπίσει στα κυρίαρχα οικονομικά. Έχω κατά νου τον Friedrich Hayek για τον «τέλειο ανταγωνισμό» και τον Israel Kirzner για την «ισορροπία της αγοράς».
Ο Hayek επεσήμανε ότι στα κυρίαρχα μοντέλα του τέλειου ανταγωνισμού, δεν υπάρχει στην πράξη κανένας ανταγωνισμός. Για παράδειγμα, όταν σκέφτομαι το πώς οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους, ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έρχεται στο μυαλό είναι ο ανταγωνισμός των τιμών, όπου προσπαθώ να κερδίσω ένα πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστών μου προσφέροντας χαμηλότερες τιμές από αυτούς. Αλλά στο απόλυτα ανταγωνιστικό μοντέλο, κάθε επιχείρηση είναι «λήπτρια τιμών» – δηλαδή, δεν έχουν επιλογές σχετικά με την τιμή που ορίζουν και όλοι ορίζουν την ίδια τιμή με όλους τους άλλους. Οι τιμές είναι φυσικά μόνο ένας τρόπος για να ανταγωνιστούν οι εταιρείες μεταξύ τους, αλλά το μεγαλύτερο επιχείρημα είναι ότι ο ανταγωνισμός είναι μια ενεργή και συνεχής διαδικασία και ότι στα μοντέλα του τέλειου ανταγωνισμού δεν λαμβάνει χώρα αυτή η διαδικασία.
Ο Kirzner διατυπώνει ένα αντίστοιχο επιχείρημα ως προς την ισορροπία της αγοράς και τη διαδικασία της αγοράς στο βιβλίο του Competition and Enterpreneurship (Ανταγωνισμός και Επιχειρηματικότητα). Ο Kirzner επιχειρεί να περιγράψει μια θεωρία της διαδικασίας της αγοράς που βρίσκεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη ιδέα της ισορροπίας της αγοράς. Κεντρικό στοιχείο στη θεωρία του για τη διαδικασία της αγοράς είναι ο επιχειρηματίας και η εγρήγορσή του έναντι των ευκαιριών. Οι επιχειρηματίες που ανταποκρίνονται στις ευκαιρίες συμβάλλουν στην παροχή πληροφοριών και στην ανταγωνιστική πίεση που οδηγεί την οικονομική διαδικασία προς τα εμπρός. Αλλά αυτό το είδος της δραστηριότητας δεν υπάρχει στην ανάλυση ισορροπίας. Όπως σημειώνει ο Kirzner:
«Εάν αυτή η ανταγωνιστική διαδικασία ολοκληρωνόταν και τελείωνε εκεί – με άλλα λόγια, εάν όλες οι αποφάσεις γίνονταν πλήρως συνεπαγόμενες μεταξύ τους – ο κάθε συμμετέχων δεν θα βρισκόταν πλέον υπό την πίεση να βελτιώσει τις ευκαιρίες που προσφέρει επί του παρόντος στην αγορά… Αυτή η κατάσταση ισορροπίας της αγοράς είναι σίγουρα μια συνθήκη στην οποία ο ανταγωνισμός δεν είναι πλέον μια ενεργή δύναμη. Η παύση της διαδικασίας της αγοράς που έχουμε ήδη δει ως χαρακτηριστικό της κατάστασης ισορροπίας είναι η παύση μιας διαδικασίας ανταγωνισμού».
Σε αγορές με τέλειο ανταγωνισμό, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένας ανταγωνισμός και σε αγορές που έχουν φτάσει σε σημείο γενικής ισορροπίας, δεν διεξάγεται καμία διαδικασία αγοράς. Τίποτα δεν συμβαίνει πια σε έναν τέτοιο κόσμο – όλα είναι σταθερά και στατικά.
Φυσικά, στον πραγματικό κόσμο, οι αγορές δεν είναι ποτέ πλήρως ανταγωνιστικές, ούτε βρίσκονται ποτέ σε κατάσταση ισορροπίας. Αλλά όπως είναι λάθος να βλέπει κανείς την ικανοποίηση από τη ζωή μέσα από το πρίσμα της επίτευξης μιας κατάστασης «happily ever after», είναι επίσης λάθος να κρίνουμε το οικονομικό σύστημα από το πόσο πολύ μοιάζει με τις πλήρως ανταγωνιστικές αγορές σε κατάσταση γενικής ισορροπίας. Σύμφωνα με πολλές κυρίαρχες οικονομικές θεωρίες, αν μια αγορά υπολείπεται του τέλειου ανταγωνισμού ή βρίσκεται εκτός κατάστασης ισορροπίας, αυτό είναι ένα σημάδι ότι υπάρχει πρόβλημα με αυτή, που ίσως απαιτεί μια λύση που πρέπει να επιβληθεί από το κράτος. Αλλά τα σοφότερα μυαλά συνειδητοποιούν ότι οι αγορές που δεν είναι απόλυτα ανταγωνιστικές ή σε κατάσταση τέλειας ισορροπίας δεν είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί – είναι το νόημα του να έχουμε αγορές εξαρχής.
--
Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Μαρτίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
