Της Kerry McDonald
Όσο κι αν, δικαίως, καταγγέλλουμε τη διατήρηση της εργοστασιακού τύπου μαζικής εκπαίδευσης, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτό το κατάλοιπο της Βιομηχανικής Εποχής ήταν στην εποχή του ιδιαίτερα καινοτόμο.
Το σχολείο της Βιομηχανικής Εποχής
Στα μάτια μας σήμερα, η διαρκής έμφαση στην τυποποίηση, την τάξη και την πειθαρχία σε ό,τι αφορά την κρατική παιδεία φαίνεται στην καλύτερη περίπτωση ένας αναχρονισμός σε σχέση με τη ραγδαία μεταβαλλόμενη οικονομία. Για τους μεταρρυθμιστές της εκπαίδευσης του 19ου αιώνα όμως, αυτές οι ιδέες ήταν νέες και οδηγούσαν στη μετάβαση του πολιτισμού από την αγροτική παραγωγή στη βιομηχανική. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι τα σχολεία προηγούμενων εποχών αντανακλούσαν αυτές τις τότε καινοτόμες πρακτικές. Ο ιστορικός του πανεπιστημίου Brown, Carl Kaestle γράφει στο βιβλίο του Pillars of the Republic (Πυλώνες της δημοκρατίας):
“Έτσι, τα σχολεία έγιναν κατά κάποιον τρόπο σαν εργοστάσια, αλλά όχι επειδή αναγκαία μιμούνταν τα εργοστάσια ή προετοίμαζαν τα παιδιά να δουλέψουν σ' αυτά. Αντίθετα, τόσο το εργατικό δυναμικό όσο και τα σχολεία, αλλά και άλλοι θεσμοί του 19ου αιώνα, αντανακλούσαν τις ίδιες αξίες της αποτελεσματικότητας, της χειραγώγησης και της αριστείας”.
Τα σχολεία δεν προσπάθησαν λοιπόν να μιμηθούν τα εργοστάσια, αλλά να εφαρμόσουν τις τότε ιδιαίτερα νεωτερικές και επαναστατικές τεχνικές που έκαναν τα εργοστάσια και παρόμοιους θεσμούς τόσο πετυχημένους. Με άλλα λόγια, η εργοστασιακού χαρακτήρα σχολική εκπαίδευση του 19ου αιώνα θεωρούταν καινοτόμα. Ο David Tyack, ιστορικός της εκπαίδευσης στο Στάνφορντ, εξηγεί το πώς οι εκπαιδευτικοί του 19ου αιώνα εμπνεύστηκαν από την οικονομική και βιομηχναική πρόοδο της εποχής. Όπως γράφει στο βιβλίο του The One Best System (Το καλύτερο σύστημα):
“Τους εντυπωσίαζε η τάξη και η αποτελεσματικότητα της νέας τεχνολογίας και των μορφών οργάνωσης που έβλεπαν να οργανώνονται. Ο καταμερισμός της εργασίας στα εργοστάσια, η ακρίβεια του σιδηροδρόμου, η αλυσίδα διοίκησης και ο συντονισμός στις σύγχρονες επιχειρήσεις - όλα αυτά προκαλούσαν θαυμασμό και ενθουσιασμό στους άνδρες και τις γυναίκες που ήθελαν να οργανώσουν πιο συστηματικά τα σχολεία”.
Με άλλα λόγια, ίσως θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε αυτούς τους εκπαιδευτικούς του 19ου αιώνα με μεγαλύτερη επιείκεια. Ενώ σήμερα είναι ξεκάθαρο σε μας ότι η εργοστασιακού τύπου σχολική εκπαίδευση δεν ανταποκρίνεται στις σύγχρονες οικονομικές μας ανάγκες, αυτή αντανακλούσε τις καινοτομίες της Βιομηχανικής Εποχής.
Η εποχή της καινοτομίας
Σήμερα, καθώς εγκαταλείπουμε τη Βιομηχανική Εποχή και μπαίνουμε στην Εποχή της Καινοτομίας, οι εκπαιδευτικοί και οι κοινωνικοί μεταρρυθμιστές θα πρέπει ξανά να στραφούν στις νέες ιδέες, τις πρωτοποριακές πρακτικές και τις άλλες παραμέτρους της σύγχρονης οικονομικής επιτυχίας για να μεταμορφώσουν την εκπαίδευση και τα σχολεία.
Κάποιοι εκπαιδευτικοί το κάνουν ήδη αυτό. Ο Michael Strong, αντλώντας από τις δεκαετίες της εργασίας του ως μεταρρυθμιστής της εκπαίδευσης και επιχειρηματίας, έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο λυκείων στις ΗΠΑ σχεδιασμένο ώστε να αντανακλά τις ανάγκες και τις δυνατότητες της οικονομίας της καινοτομίας. Η Ακαδημία Σκέψης και Παραγωγικότητας (Academy of Thought and Industry) έχει σήμερα εγκαταστάσεις στο Ώστιν και το Σαν Φρανκίσκο, με νέες εγκαταστάσεις να ανοίγουν σύντομα στη Νέα Υόρκη, με φιλόδοξα σχέδια επέκτασης. Αυτά τα λύκεια συνδυάζουν την μαθητοκεντρική φιλοσοφία της μοντεσσοριανής εκπαίδευσης, όπου ο Στρονγκ αφιέρωσε μεγάλο μέρος της σταδιοδρομίας του, με μια τολμηρή έμφαση στην επιχειρηματικότητα, τη συνεργασία, την διανοητική ενάργεια και τις αναγκαίες δεξιότητες επιτυχίας στην οικονομία του 21ου αιώνα.
“Ενθαρρύνουμε όλους τους μαθητές μας να σκέφτονται επιχειρηματικά, ανεξάρτητα του αν θα δημιουργήσουν μια επιχείρηση ή όχι” λέει ο Στρονγκ, συγγραφέας του Be the Solution: How Entrepreneurs and Conscious Capitalists Can Solve All the World's Problems (Να είσαι η λύση: Πώς οι επιχειρηματίες και οι ευσυνείδητοι καπιταλιστές μπορούν να επιλύσουν όλα τα προβλήματα του κόσμου).
Μια μεγάλη πηγή έμπνευσης του Στρονγκ στην προσπάθειά του να δημιουργήσει αυτά τα καινοτόμα λύκεια είναι η ανάγκη, όπως την αντιλαμβάνεται, να βάλει περισσότερα νέα παιδιά έξω από τα συμβατικά σχολεία. “Αισθάνομαι την επιτακτική ανάγκη να δημιουργήσω εναλλακτικές” λέει ο Στρονγκ. “Το σημερινό σύστημα είναι υπερβολικά ιεραρχικό και εκπαιδεύει τους δασκάλους να λειτουργούν ιεραρχικά. Αυτό προξενεί πραγματική ζημιά στους εφήβους, με τα ποσοστά των αυτοκτονιών να αυξάνονται”.
Η κερδοσκοπική εκπαίδευση του μέλλοντος
Τα σχολεία της Ακαδημίας Σκέψης και Παραγωγικότητας, που απευθύνονται σε μαθητές ηλικίας 12 ετών και άνω, είναι κερδοσκοπικά και στηρίζονται από επιχειρηματικά κεφάλαια της Higher Ground Education, μιας νεοφυιούς εταιρείας που έχει ιδρύσει ένα δίκτυο μοντεσσοριανών σχολείων σε ολόκληρη τη χώρα.
Ο Στρονγκ πιστεύει ότι το κερδοσκοπικό μοντέλο για τις σχολικές εναλλακτικές έχει σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση της μεγάλης κλίμακας εκπαιδευτικής αλλαγής. “Ο μόνος λόγος να ιδρύσεις ένα μη κερδοσκοπικό σχολείο είναι αν έχεις δωρητές” εξηγεί. “Κάθε φορά που κάτι είναι επικερδές, αυτό του επιτρέπει να κλιμακωθεί. Ο λόγος που σήμερα, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε 100 χρόνια πριν, έχουμε παντοπωλεία χαμηλού κόστους, είναι επειδή είναι επικερδές να φέρνει κάποιος τρόφιμα σε εκατομμύρια ανθρώπους”.
Ο Στρονγκ πιστεύει ότι τα φιλοσοφικά θεμέλια των σχολείων του - η πνευματική πρωτοβουλία και η επιχειρηματική αυτονομία - αντανακλούν τη σύγχρονη οικονομία και κουλτούρα. Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της επιχειρηματικής νοοτροπίας, και η ενθάρρυνση των μαθητών να αποκτήσουν τον έλεγχο της ζωής και της επαγγελματικής τους δράσης είναι αναγκαίες ποιότητες για την επιτυχία στην εποχή της καινοτομίας. Αν η βιομηχανική εποχή του 19ου αιώνα αναγνώριζε αξία στην τάξη και την τυποποίηση, η οικονομία του 21ου αιώνα αναγνωρίζει αξία στην πρωτοτυπία και τη φαντασία.
Καθώς ο Στρονγκ επεκτείνει την αλυσίδα των σχολείων του σε περισσότερες πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα, βρίσκει ότι η βασική του πρόκληση έχει να κάνει με το επίμονο σύστημα πεποιθήσεων που χαρακτηρίζει το εργοστασιακού τύπου σχολείο. Η προσέλκυση και η εκπαίδευση δασκάλων ώστε να εγκαταλείψουν τις ριζωμένες ιδέες τους για το πώς είναι η εκπαίδευση και να υιοθετήσουν έναν διαφορετικό τρόπο να αλληλεπιδρούν με τους νέους ανθρώπους υπήρξε ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση.
“Οι δάσκαλοι έχουν εκπαιδευτεί να αντιμετωπίζουν αφ' υψηλού τα παιδιά, και αν θέλουμε να σεβόμαστε την πρωτοβουλία των μαθητών δεν πρέπει να το κάνουμε αυτό. Αυτή η διαδικασία εκμάθησης παίρνει πολύ χρόνο” λέει ο Στρονγκ. “Το να σεβόμαστε τα παιδιά είναι για μας το πιο σημαντικό πράγμα, και είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα όταν προσλαμβάνουμε παραδοσιακούς δασκάλους”.
Η εργοστασιακού τύπου σχολική εκπαίδευση ήταν πρωτοπόρα πριν από ενάμιση αιώνα, αλλά δεν αντανακλά τις ανάγκες, τις καινοτομίες και τις καλύτερες πρακτικές της σύγχρονης οικονομίας. Η επένδυση σε μαθητοκεντρικές σχολικές εναλλακτικές που δίνουν έμφαση στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και την προσωπική πρωτοβουλία θα διασφαλίσει τόσο την οικονομική ευημερία όσο και την ατομική ανάπτυξη σ' αυτή τη νέα εποχή της προόδου και της επινοητικότητας.
--
Η Kerry McDonald είναι σπουδάσει οικονομικά στο Bowdoin και έχει μεταπτυχιακό στην εκπαιδευτική πολιτική από το Χάρβαρντ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
