Του Mark J. Perry
Ήταν μια σημαντική επέτειος. Κάθε χρόνο, στις 31 Ιουλίου τιμάμε τη γέννηση του Μίλτον Φρίντμαν - γεννήθηκε σαν σήμερα το 1912 και φέτος θα συμπλήρωνε 108 έτη. Δυστυχώς απεβίωσε στις 16 Νοεμβρίου του 2006, σε ηλικία 94 ετών. Σε ένα κύριο άρθρο της, η Wall Street Journal μετά τον θάνατο του καθηγητή Φρίντμαν του απέδωσε τον ίδιο φόρο τιμής που ο Μίλτον είχε χρησιμοποιήσει όταν απεβίωσε ο Ρόναλντ Ρήγκαν, αναφέροντας “λίγοι άνθρωποι στην ανθρώπινη ιστορία έχουν συμβάλει περισσότερο στην επίτευξη της ανθρώπινης ελευθερίας”. Τιμώντας την παρακαταθήκη του και την επέτειο της γέννησής του αυτή την εβδομάδα, παραθέτω 20 από τα αγαπημένα μου αποφθέγματά του, και ένα μπόνους βίντεο:
- Δεν υπάρχει τίποτα μονιμότερο από ένα προσωρινό κρατικό πρόγραμμα.
- Πολλοί άνθρωποι με αγαθές προθέσεις υποστηρίζουν τη νομοθέτηση κατώτατων μισθών πιστεύοντας εσφαλμένα ότι έτσι βοηθούν τους φτωχούς. Αυτοί οι άνθρωποι συγχέουν τα επίπεδα των μισθών με το εισόδημα από μισθό. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί ένα νέος άνθρωπος είναι σε καλύτερη θέση όταν είναι άνεργος με 15 δολάρια την ώρα απ’ ό,τι όταν εργάζεται με 7,25 δολάρια (επικαιροποιημένοι αριθμοί). Η αύξηση του νομοθετημένου κατώτατου μισθού είναι ένα μνημείο επιφανειακής σκέψης.
- Πρώτα απ’ όλα, το κράτος δεν έχει καμία ευθύνη έναντι των φτωχών. Οι άνθρωποι έχουν ευθύνη. Αυτό το κτίριο δεν έχει ευθύνη. Ευθύνη έχουμε εσείς κι εγώ. Οι άνθρωποι έχουν ευθύνη. Δεύτερον, το ερώτημα είναι πώς εμείς ως άνθρωποι μπορούμε να ανταποκριθούμε στην ευθύνη μας έναντι των συνανθρώπων μας αποτελεσματικότερα. Αυτό είναι το πρόβλημα. Σε ό,τι αφορά την φτώχεια, ποτέ δεν υπήρξε κάποιος αποτελεσματικότερος μηχανισμός για την εξάλειψή της απ’ ό,τι το σύστημα της ελεύθερης επιχειρηματικότητας και η ελεύθερη αγορά. Η περίοδος όπου σημειώθηκε η μεγαλύτερη βελτίωση των συνθηκών ζωής του καθημερινού ανθρώπου είναι ο 19ος και οι αρχές του 20ου αιώνα.
- Στο πεδίο του διεθνούς εμπορίου, η συζήτηση αφορά σχεδόν πάντα το πώς πρέπει να εξάγουμε, και θεωρείται καλός ένας κλάδος που παράγει εξαγώγιμα προϊόντα και κακό το να αγοράζουμε από το εξωτερικό και να εισάγουμε. Αυτό όμως είναι ανάποδο. Αυτά που στέλνουμε στο εξωτερικό δεν μπορούμε να τα φάμε, δεν μπορούμε να τα φορέσουμε, δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε στα σπίτια μας. Από την άλλη πλευρά, τα αγαθά και οι υπηρεσίες που εισάγουμε, μας προσφέρουν τηλεοράσεις που μπορούμε να παρακολουθήσουμε, αυτοκίνητα που μπορούμε να οδηγήσουμε, κάθε είδους ωραία πράγματα να χρησιμοποιήσουμε. Όταν οι άνθρωποι μιλούν για ένα ευνοϊκό εμπορικό ισοζύγιο, τι ακριβώς εννοούν; Εννοούν ότι εξάγουμε περισσότερα απ’ όσα εισάγουμε. Από την σκοπιά όμως της οικονομικής μας ευημερίας και του επιπέδου διαβίωσής μας, αυτό το ισοζύγιο δεν είναι ευνοϊκό. Σημαίνει ότι στέλνουμε περισσότερα αγαθά και παίρνουμε πίσω ως αντάλλαγμα λιγότερα. Ο καθένας από σας στο νοικοκυριό του δεν πέφτει σ’ αυτό το λάθος. Δεν βλέπετε ως ευνοϊκό ισοζύγιο όταν χρειάζεται να στείλετε έξω περισσότερα αγαθά για να πάρετε ως αντάλλαγμα λιγότερα. Ευνοϊκό είναι όταν μπορείτε να πάρετε περισσότερα στέλνετε λιγότερα.
- Υπάρχει μία και μόνη κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων - να χρησιμοποιούν τους πόρους τους και να αναλαμβάνουν δράσεις που είναι σχεδιασμένες για να αυξήσουν τα κέρδη τους τηρώντας τους κανόνες του παιχνιδιού, δηλαδή, να συμμετέχουν στον ανοιχτό και τον ελεύθερο ανταγωνισμό χωρίς να καταφεύγουν στην απάτη.
- Είμαι υπέρ της νομιμοποίησης των ναρκωτικών. Σύμφωνα με το δικό μου αξιακό σύστημα, αν κάποιοι θέλουν να αυτοκτονήσουν, έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν. Η μεγαλύτερη ζημιά που προκαλείται από τα ναρκωτικά οφείλεται στο γεγονός ότι είναι παράνομα.
- Κανείς δεν δαπανά τα χρήματα κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο τα δικά του. Κανείς δεν χρησιμοποιεί τους πόρους κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο τους δικούς του. Αν θέλετε λοιπόν αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα, αν θέλετε η γνώση να αξιοποιείται σωστά, θα πρέπει να το κάνετε αυτό μέσω της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
- Η κρατική λύση ενός προβλήματος είναι συνήθως εξίσου κακή με το πρόβλημα.
- Η Μεγάλη Ύφεση, όπως και οι περισσότερες άλλες περίοδοι μεγάλης ανεργίας, ήταν το προϊόν κρατικής κακοδιαχείρισης και όχι κάποιας εγγενούς αστάθειας της ιδιωτικής οικονομίας.
- Το μεγάλο ποσοστό ανεργίας μεταξύ εφήβων, και ιδίως μαύρων εφήβων, είναι ταυτόχρονα σκανδαλώδες και μια σοβαρή πηγή κοινωνικής αναταραχής. Είναι όμως σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα των νόμων περί κατώτατου μισθού. Θεωρούμε τους νόμους αυτούς έναν από τους περισσότερο, αν όχι τον περισσότερο, εναντίον των μαύρων νόμο στη νομοθεσία μας.
- Η βιομηχανική πρόοδος, η βελτίωση των μηχανών, όλα τα σπουδαία θαύματα της σύγχρονης εποχής έχουν σχετικά μικρή σημασία για τους πλουσίους. Οι πλούσιοι στην αρχαία Ελλάδα ελάχιστα θα ωφελούνταν από τη σύγχρονη αποχέτευση: οι υπηρέτες που έτρεχαν αντικαθιστούσαν το τρεχούμενο νερό. Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο; Οι πατρίκιοι της Ρώμης μπορούσαν να απολαμβάνουν τους καλύτερους μουσικούς και ηθοποιούς στο σπίτι τους, μπορούσαν να έχουν τους καλύτερους ηθοποιούς να μένουν στο σπίτι τους. Τα έτοιμα ενδύματα, τα σούπερ μάρκετ - όλα αυτά και πολλές ακόμη σύγχρονες εξελίξεις θα προσέθεταν λίγα πράγματα στη ζωή τους. Τα μεγάλα επιτεύγματα του δυτικού καπιταλισμού είχαν κυρίως απήχηση και όφελος στον καθημερινό άνθρωπο. Αυτά τα επιτεύγματα κατέστησαν διαθέσιμες στις μάζες ευκολίες και ανέσεις που ήταν προηγούμενος τα αποκλειστικά προνόμια των πλουσίων και των ισχυρών.
- Ο Πρόεδρος Κένεντι είπε “Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα - ρώτα τι μπορείς να κάνεις εσύ για τη χώρα σου”. Κανένα από τα δύο μέρη αυτής της πρότασης δεν εκφράζει μια σχέση ανάμεσα στον πολίτη και το κράτος του που να αρμόζει στα ιδανικά των ελεύθερων ανθρώπων σε μια ελεύθερη κοινωνία. Το “τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα” υπονοεί ότι το κράτος είναι ο πάτρωνας, και ο πολίτης ο κηδεμονευόμενος. Το “τι μπορείς εσύ να κάνεις για τη χώρα σου” υποθέτει ότι το κράτος είναι ο κύριος, και ο πολίτης ο υπηρέτης.
- Αν κοιτάξετε τον πόλεμο εναντίον των ναρκωτικών από μια καθαρά οικονομική σκοπιά, ο ρόλος του κράτους είναι να προστατεύει τα καρτέλ των ναρκωτικών. Αυτό είναι κυριολεκτικά αληθές.
- Το “δίκαιο” το κρίνει ο καθένας, το “ελεύθερο” είναι ετυμηγορία της αγοράς. Η λέξη “ελεύθερος” χρησιμοποιείται τρεις φορές στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και μία φορά στην Πρώτη Πρωτολογία του Συντάγματος, μαζί με την “ελευθερία”. Η λέξη “δίκαιος” (fair) δεν χρησιμοποιείται σε κανένα από τα ιδρυτικά μας κείμενα.
- Αυτό στο οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι αντιτίθενται όταν αντιτίθενται στην ελεύθερη αγορά είναι το γεγονός ότι τους είναι πολύ δύσκολο να της δώσουν το σχήμα που αυτοί θέλουν. Η αγορά δίνει στους ανθρώπους αυτό που οι ίδιοι θέλουν και όχι αυτό που άλλοι άνθρωποι νομίζουν ότι θα πρέπει να θέλουν. Στη βάση πολλών κριτικών της οικονομίας της αγοράς βρίσκεται στην πραγματικότητα μια απουσία πίστης στην ίδια την ελευθερία.
- Τα μεγάλα επιτεύγματα του πολιτισμού δεν προήλθαν από κρατικά γραφεία. Ο Αϊνστάιν δεν διατύπωσε τη θεωρία του κατόπιν εντολής κάποιου γραφειοκράτη. Ο Χένρι Φορντ δεν επέφερε την επανάσταση της αυτοκινητοβιομηχανίας μ’ αυτόν τον τρόπο. Στις μόνες περιπτώσεις όπου οι μάζες ξέφυγαν από την φτώχεια και την εξαθλίωση, οι μόνες περιπτώσεις στην καταγεγραμμένη ιστορία είναι εκεί όπου υπήρχε καπιταλισμός και σε μεγάλο βαθμό ελεύθερο εμπόριο. Αν θέλετε να μάθετε πού οι μάζες βρίσκονται στη χειρότερη κατάσταση, αυτό συμβαίνει ακριβώς σ’ εκείνες της κοινωνίες που απομακρύνονται από τον καπιταλισμό και την ελεύθερη αγορά. Συνεπώς, τα ιστορικά δεδομένα είναι απολύτως ξεκάθαρα: δεν υπάρχει καμία εναλλακτική που έχουμε ανακαλύψει μέχρι σήμερα για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των καθημερινών ανθρώπων που να μπορεί έστω να συγκριθεί με τις παραγωγικές δράσεις που απελευθερώνει ένα σύστημα ελεύθερης επιχειρηματικότητας.
Το πρόβλημα της κοινωνικής οργάνωσης είναι το πώς θα οργανώσουμε μια διαρρύθμιση υπό την οποία η απληστία θα κάνει το λιγότερο δυνατό κακό. Ο καπιταλισμός είναι ένα τέτοιο σύστημα.
- Με κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις, οι επιχειρηματίες υποστηρίζουν την ελεύθερη επιχειρηματικότητα ως αρχή, αλλά αντιτίθεται σ’ αυτήν σε ό,τι τους αφορά.
- Αν εσείς και οι συμπολίτες σας συνεχίσετε να κινείστε ολοένα και περισσότερο στην κατεύθυνση του σοσιαλισμού, εμπνεόμενοι όχι μόνο από την ποινικοποίηση των ναρκωτικών αλλά και την κρατικοποίηση των σχολείων, την κρατικοποίηση της ιατρικής, τη ρύθμιση της παραγωγής, τότε προβλέπω για την εγγονή μου αυτό το αντίστοιχο του σοβιετικού κομμουνισμού πριν από τρία χρόνια (Σημείωση: απόσπασμα από συνέντευξη του 1991).
- Το κράτος δεν έχει μεγαλύτερο δικαίωμα να μου λέει τι θα μπαίνει στο στόμα μου (συμπεριλαμβανομένων και των παράνομων φαρμακευτικών ουσιών) απ’ όσο έχει να μου λέει τι θα βγαίνει από το στόμα μου.
Χρόνια πολλά Μίλτον Φρίντμαν!
--
Ο Mark J. Perry είναι ερευνητής στο American Enterprise Institute και καθηγητής οικονομικών στο University of Michigan.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 31 Ιουλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
