Του Jamie Whyte
Την 1η Δεκεμβρίου, συμμετείχα σε μια ανοιχτή συζήτηση στην ινδική πρεσβεία με θέμα: “Υπάρχει κάποιος τρίτος δρόμος μεταξύ του σοσιαλισμού και του καπιταλισμού;”. Ο τρίτος δρόμος είχε ως εκπρόσωπο τον Dattatreya Hosabale, υποστηρικτή του “περιεκτικού ουμανισμού”, μιας πολιτικής φιλοσοφίας που διατυπώθηκε αρχικά από τον Deendayal Upadhyaya στα μέσα του 20ου αιώνα. Εγώ εκπροσωπούσα τον καπιταλισμό. Και ο Andrew Harrop, επικεφαλής της Fabian Society επιχειρηματολόγησε υπέρ του σοσιαλισμού.
Χάρηκα τη συζήτηση. Οι περισσότερες τέτοιες εκδηλώσεις έχουν πολύ στενά καθορισμένο θέμα, όπως “θα πρέπει η κυβέρνηση να άρει το ταβάνι πληρωμών στον δημόσιο τομέα;”, “θα πρέπει να υιοθετήσει μονομερώς το ελεύθερο εμπόριο φεύγοντας από την τελωνειακή ένωση;” και ούτω καθεξής. Ήταν ωραίο που είχαμε την ευκαιρία να ασχοληθούμε ολομέτωπα τα μεγάλα ζητήματα.
Πέραν του ότι ο περιεκτικός ουμανισμός είναι ένας τρίτος δρόμος μεταξύ του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού, φοβάμαι ότι δεν τον κατάλαβα. Υποστηρίζει την τοπική δημοκρατία και απορρίπτει τον υλισμό τον οποίο οι υποστηρικτές του θεωρούν εγγενή στον καπιταλισμό. Αλλά μόνο αυτά τα στοιχεία αποκόμισα. Η φιλοσοφία αυτή φαίνεται να σχετίζεται στενά με ινδουιστικές παραδόσεις, και υποπτεύομαι ότι δεν έχω το πολιτισμικό υπόβαθρο για να την κατανοήσω. Το κοινό, που ήταν στο μεγαλύτερο μέρος του Ινδοί, πιθανότατα κατάλαβαν τη θέση του Hosabale καλύτερα από μένα.
Αντιθέτως, κατάλαβα πολύ καλά τον Andrew Harrop - κι αυτό όχι γιατί ήταν αξιοθαύμαστα σαφής και ανοιχτός, αλλά και διότι όλες οι οικείες σύγχρονες αριστερές ιδέες ενυπήρχαν σε όσα είπε. Ο σοσιαλισμός είναι καλός γιατί προάγει την ισότητα, συμπεριλαμβανομένης και της ισότητας μεταξύ των φύλων. (Εξέφρασε τη λύπη του για την απουσία γυναικών μεταξύ των ομιλητών). Τα αποτυχημένα σοσιαλιστικά πειράματα της ιστορίας δεν συνιστούν απόδειξη ότι ο σοσιαλισμός είναι κακή ιδέα. Όλοι σε μια κοινωνία πρέπει να έχουν ίση ισχύ, αλλά όσοι έχουν περισσότερα χρήματα, έχουν και περισσότερη ισχύ. Οι ευρωπαϊκές σοσιαλδημοκρατίες είναι πιο επιτυχημένες κοινωνίες απ' ό,τι το Ηνωμένο Βασίλειο. Μόνο το κράτος μπορεί να παράσχει δεξιότητες στους ανθρώπους. Ο καπιταλισμός βλάπτει το περιβάλλον, όπως καταδεικνύει η υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι πολιτικές των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων δεν είναι δυνατόν να συνιστούν καταναγκασμό. Και τα λοιπά, και τα λοιπά.
Η οργάνωση Vichaar Manthan που οργάνωσε την εκδήλωση φρόντισε και για τη βιντεοσκόπησή της και φαντάζομαι ότι σύντομα θα είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα της. Τη συνιστώ σε όλους όσοι αναζητούν μια απόσταξη της σύγχρονης αριστερής κοσμοθεωρίας. Πιθανότατα θα χρειαστεί να τη δω κι εγώ ξανά, καθώς η εκδήλωση αυτή με ενέπνευσε να γράψω μια σειρά από άρθρα που θα παρουσιάζουν το σφάλμα σε καθεμιά από τις ιδέες του κ. Harrop και, προς το παρόν, δουλεύω από μνήμης.
Καθώς έχω ήδη χρησιμοποιήσει το μισό χώρο αυτού του άρθρου, θα αρχίσω με ένα λάθος που εξηγείται εύκολα. Δεν είναι μια λάθος πεποίθηση, αλλά ένα σφάλμα λογικής. Όπως προανεφερα, μία από τις επικρίσεις του κ. Harrop προς τον καπιταλισμό είναι πως προκάλεσε την παγκόσμια υπερθέρμανση. Ας μη διαφωνήσουμε ως προς τα μέχρι σήμερα δεδομένα. Ας δεχθούμε ότι το κλίμα όντως θερμάνθηκε τα τελευταία 50 χρόνια και ότι αυτό προκλήθηκε κυρίως από ανθρωπογενείς εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα.
Γιατί να παραπονιόμαστε γι' αυτό; Η συνήθης απάντηση είναι ότι η θαλάσσια στάθμη θα ανέβει και θα καλύψει παραθαλάσσιες πόλεις, οι σοδειές θα αποτυγχάνουν, τα ψάρια θα πεθαίνουν σε έναν πιο ζεστό ωκεανό… η παγκόσμια υπερθέρμανση θα είναι καταστροφική.
Αυτό όμως είναι μόνο μια πρόβλεψη, και μάλιστα αβέβαιη. Ακόμη και το Ευρωπαϊκό Γραφείο για την Ολοκληρωμένη Πρόληψη και τον Έλεγχο της Ρύπανσης (IPPC) δεν δηλώνει βέβαιο για την πορεία και τις συνέπειες της παγκόσμιας υπερθέρμανσης. Αυτό που παρατηρούμε στην πράξη, σε αντίθεση με ό,τι προβλέπουμε, είναι ότι η γη σήμερα υποστηρίζει περισσότερους ανθρώπους και σε ψηλότερα επίπεδα διαβίωσης απ' ό,τι ποτέ άλλοτε. Πιθανόν η καταστροφική παγκόσμια υπερθέρμανση να μας χτυπήσει κάποια μέρα. Ο κ. Harrop θα μπορεί τότε να την επικαλείται στα επιχειρήματά του. Αλλά όχι ακόμη.
Ακόμη και αν θα ήταν θεμιτό κανείς να επικαλεστεί την παγκόσμια υπερθέρμανση, αυτή δεν σχετίζεται με τη διαμάχη μεταξύ του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού. Ας υποθέσουμε ότι οι εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα όντως θα προκαλέσουν καταστροφική υπερθέρμανση του πλανήτη. Τότε, θα είναι ένα παράδειγμα αρνητικής εξωτερικότητας. Οι άνθρωποι παράγουν υπερβολικό διοξείδιο του άνθρακα γιατί δεν επωμίζονται όλο το κόστος αυτής τους της δράσης. Ο κάτοικος του Τουβαλού που βλέπει τη θάλασσα να καταπίνει το σπίτι του επωμίζεται κι αυτός το κόστος.
Το ποια είναι η καλύτερη αντιμετώπιση είναι ένα ζήτημα ανοιχτό σε διάλογο. Ξανά όμως, ας δεχθούμε τη συνήθη άποψη μεταξύ των εκπροσώπων της εκστρατείας εναντίον της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, ότι οι εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα θα πρέπει να φορολογούνται σε βαθμό που θα ισούται με το εξωτερικό τους κόστος. Ένας φιλελεύθερος υποστηρικτής των αγορών δεν χρειάζεται να έχει κάποια αντίρρηση σε τέτοιους φόρους κατά το πνεύμα του Arthur Cecil Pigou επί δράσεων που έχουν αρνητικές εξωτερικότητες. Εξάλλου, οι περισσότεροι φιλελεύθεροι υποστηρικτές των αγορών πιστεύουν ότι η κρατικός καταναγκασμός (συμπεριλαμβανομένης και της φορολογίας) μπορεί να δικαιολογηθεί όταν σταματά τους ανθρώπους από το να βλάπτουν άλλους.
Ούτε υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύει κανείς ότι μια σοσιαλιστική κυβέρνηση θα έχει κάποια μεγαλύτερη τάση να προστατεύσει το περιβάλλον. Αν μια κυβέρνηση ελέγχει το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη που εκλύει το διοξείδιο του άνθρακα, θα έχει άραγε περισσότερα ή λιγότερα κίνητρα να επιβάλει φόρους έκλυσης;
Είναι κατανοητό το ότι ο κ. Harrop θέλει να αγνοήσει την πραγματική ιστορία των σοσιαλιστικών καθεστώτων - έναν όρο που έθεσε στη συζήτηση στην αρχή της τοποθέτησής του. Αν όμως θέλαμε να ρίξουμε μια ματιά, θα βλέπαμε ότι τα καθεστώτα αυτά δεν υπήρξαν ιδιαίτερα προσεκτικά με το περιβάλλον. Η εκβιομηχάνιση της Σοβιετικής Ένωσης για παράδειγμα προκάλεσε εκτεταμένη ζημιά στο περιβάλλον και την υγεία των σοβιετικών πολιτών
Δεν προξενεί έκπληξη. Το πρόβλημα των εξωτερικοτήτων ανακύπτει όταν ο υπεύθυνος για τη λήψη των αποφάσεων δεν αντιμετωπίζει όλα τα κόστη και τα οφέλη των αποφάσεων του αυτών. Είναι ένα αναπόφευκτο πρόβλημα όταν στη γη υπάρχει πάνω από ένα άτομο. Αλλά ελαχιστοποιείται από την ιδιωτική ιδιοκτησία. Αν προξενήσω ζημιά σε κάποιο κομμάτι γης που μου ανήκει, θα υποστώ το κόστος μέσω της μείωσης της αξίας του στην αγορά. Στα σοσιαλιστικά καθεστώτα, οι άνθρωποι που λαμβάνουν τις αποφάσεις δεν είναι ιδιοκτήτες της γης που επηρεάζουν. Έτσι δεν έχουν ιδιαίτερα κίνητρα να την προστατεύσουν.
Οι σοσιαλιστές όπως ο κ. Harrop μπορεί όντως να ενδιαφέρονται για το περιβάλλον. Αλλά υποστηρίζουν ένα σύστημα στο οποίο αυτοί των οποίων οι αποφάσεις επηρεάζουν το περιβάλλον θα έχουν λίγους λόγους να νοιάζονται γι' αυτό. Το ρητό “το να μοιράζεσαι, σημαίνει πως νοιάζεσαι” μπορεί να ισχύει για παιδιά και παιχνίδια, αλλά για τους ενήλικες που λαμβάνουν αποφάσεις, η ιδιοκτησία είναι που σε κάνει να νοιάζεσαι.
--
Ο Jamie Whyte είναι διευθυντής ερευνών του Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Δεκεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
Φωτογραφία: Wikimedia
