Του Marian L. Tupy
Πριν από δύο εβδομάδες επισκέφθηκα τη Νέα Ορλεάνη, όπου έδωσα μια ομιλία για την πρόοδο της ανθρωπότητας. Η ομιλία μου επικεντρώθηκε στη βελτίωση που επετεύχθη στις συνθήκες ζωής σε ολόκληρο τον πλανήτη τα τελευταία διακόσια χρόνια - μια χωρίς ιστορικό προηγούμενο περίοδος ανάπτυξης της ευημερίας που προκλήθηκε από τη βιομηχανική επανάσταση και το παγκόσμιο εμπόριο.
Ένα από τα ερωτήματα του κοινού αφορούσε την ηθικότητα του καπιταλισμού. “Καταδείξατε ότι ο καπιταλισμός δημιουργεί περισσότερο πλούτο από τον σοσιαλισμό” παραδέχθηκε ένας νεαρός. “Είναι όμως ηθικός;” με ρώτησε.
Η ηθική του καπιταλισμού
Για να του απαντήσω, αναφέρθηκα στις εθελούσιες και κοινωνικώς επωφελείς πλευρές του καπιταλισμού.
Για να βγάλουν χρήματα, οι καπιταλιστές πρέπει να αναλάβουν δράσεις ή να παραγάγουν προϊόντα που επιθυμούν οι άλλοι άνθρωποι. (Ναι, υπάρχουν εξαιρέσεις. Οι καπιταλιστές για παράδειγμα που προστατεύονται έναντι των δυνάμεων της αγοράς από διεφθαρμένους δημόσιους αξιωματούχους κερδίζουν μονοπωλιακές προσόδους τις οποίες δεν δικαιούνται. Αυτό εννοούμε με την έκφραση “παρεοκρατικός καπιταλισμός”).
Ομοίως, οι συναλλαγές μεταξύ των καπιταλιστών και των καταναλωτών είναι κατά κανόνα εθελούσιες. Οι καπιταλιστές δεν μπορούν να υποχρεώσουν τους καταναλωτές τους να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα. (Ξανά, υπάρχουν κι εδώ εξαιρέσεις. Σύμφωνα με το Obamacare, για παράδειγμα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ μπορεί να υποχρεώσει ανθρώπους να αγοράσουν ιδιωτική ασφάλιση υγείας).
Η υποστήριξη του καπιταλισμού ως ενός ηθικώς εύρωστου οικονομικού συστήματος είναι βεβαίως σημαντική, καθώς, όπως έχω επισημάνει σε προηγούμενη αφορμή “στο βαθμό που ο καπιταλισμός είναι απλώς η πιο πρόσφατη έκφανση ενός οικονομικού συστήματος που βασίζεται στο εμπόριο, την ιδιωτική ιδιοκτησία και το κέρδος, υπήρξαν πάντα κάποιοι που έβρισκαν αυτά τα τρία χαρακτηριστικά [ηθικώς] απαράδεκτα”.
Οι ψευδείς υποσχέσεις του σοσιαλισμού
Ο σοσιαλισμός, όπως υπενόησε ο νεαρός στη Νέα Ορλεάνη, συχνά θεωρείται ηθικός. Δικαιολογείται όμως αυτή η υπόθεση;
Ο σοσιαλισμός είναι ένα ουτοπικό ιδεώδες που έχει ως στόχο να επιλύσει όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένης, πάνω απ' όλα, της φτώχειας και της ανισότητας. Δυστυχώς όμως η θεωρία και η πρακτική συνήθως διαφέρουν.
Να το πώς ο Καρλ Μαρξ παρουσίασε σχηματικά τα μελλοντικά οφέλη μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας:
“Αν έχουμε διαλέξει την θέση στη ζωή όπου μπορούμε περισσότερο απ' όλα να εργαστούμε για την ανθρωπότητα, κανένα εμπόδιο δεν μπορεί να μας γονατίσει, γιατί πρόκειται για θυσίες προς όφελος όλων. Τότε δεν θα υπάρχει μικρόψυχη, περιορισμένη, εγωιστική χαρά, αλλά η ευτυχία μας θα ανήκει σε εκατομμύρια ανθρώπους, οι πράξεις μας θα ζουν ήσυχα αλλά θα εργάζονται διαρκώς, και πάνω από τις στάχτες μας θα χύνονται τα καυτά δάκρυα των ευγενών ανθρώπων”.
Ο σοβιετικός επαναστάτης Λέων Τρότσκι έγραψε ότι σε μια σοσιαλιστική κοινωνία:
“Ο άνθρωπος θα γίνει απείρως πιο δυνατός, σοφός και ευγενής. Το σώμα του θα γίνει πιο αρμονικό, οι κινήσεις του πιο ρυθμικές, η φωνή του πιο μουσική. Οι μορφές της ζωής θα γίνουν δυναμικά δραματικές. Ο μέσος ανθρωπότυπος θα αναχθεί στα ύψη ενός Αριστοτέλη, ενός Γκαίτε ή ενός Μαρξ. Και πάνω από αυτά τα ύψη, θα εγερθούν νέες κορυφές”.
Ο Φιντέλ Κάστρο διακήρυξε ότι η Κουβανική Επανάσταση γίνεται “από τους ταπεινούς, με τους ταπεινούς και για τους ταπεινούς” και πως ο αγώνας του για τον σοσιαλισμό γινόταν “για τις ζωές όλων των παιδιών του κόσμου”.
Ο Τσε Γκεβάρα, ο νούμερο δύο του Κάστρο, είχε πει ότι “Με τον κίνδυνο να φανώ γελοίος, λέω ότι ο πραγματικός επαναστάτης καθοδηγείται από ένα μεγάλο αίσθημα αγάπης. Είναι αδύνατο να σκεφτεί κανείς έναν πραγματικό επαναστάτη από τον οποίο να απουσιάζει αυτή η ποιότητα”.
Αυτά τα, για πολλούς ανθρώπους, υψηλά συναισθήματα απηχούν μέχρι σήμερα στην πολιτική πλατφόρμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος των ΗΠΑ, το οποίο διακηρύττει ότι “Δεσμευόμαστε στον μετασχηματισμό του καπιταλισμού μέσω της δημιουργίας μιας δημοκρατικής σοσιαλιστικής κοινωνίας που θα βασίζεται στην συμπόνοια, την ενσυναίσθηση και τον σεβασμό…”.
Ο κολλεκτιβισμός γεννά την τυραννία
Η εφαρμογή σοσιαλιστικών ιδεών στην πράξη αποδείχθηκε πολύ πιο προβληματική. Ένα από τα πιο εμφανή ελαττώματα του σοσιαλισμού στην πραγματική ζωή είναι η τάση του να οδηγεί προς τη δικτατορία. Αυτή η σχέση, εμφανώς ορατή στη σημερινή Βενεζουέλα, εντοπίστηκε για πρώτη φορά από τον βραβευμένο με Νόμπελ οικονομολόγο Φρίντριχ Χάγιεκ στο έργο του The Road to Serfdom (Ο δρόμος προς τη δουλεία).
Το 1944, όταν ο Χάγιεκ έγραψε αυτό το βιβλίο, επεσήμανε ότι τα εγκλήματα των Γερμανών Εθνικοσοσιαλιστών και των Σοβιετικών Κομμουνιστών ήταν σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα του ολοένα και μεγαλύτερου κρατικού ελέγχου επί της οικονομίας.
Όπως εξήγησε, η ολοένα και μεγαλύτερη παρέμβαση του κράτους στην οικονομία οδηγεί σε μαζική αναποτελεσματικότητα και μεγάλες ουρές έξω από άδεια μαγαζιά. Στη συνέχεια, μια κατάσταση αένης οικονομικής κρίσης οδηγεί σε φωνές για περισσότερο σχεδιασμό.
Ο οικονομικός σχεδιασμός όμως είναι εχθρικός προς την ελευθερία. Καθώς δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία ως προς ένα και μόνο σχέδιο σε μια ελεύθερη κοινωνία, η συγκέντρωση της λήψης των οικονομικών αποφάσεων πρέπει να συνοδεύεται από την συγκέντρωση της πολιτικής ισχύος στα χέρια μιας μικρής ελίτ. Όταν τελικά η αποτυχία του κεντρικού σχεδιασμού γίνει αναντίρρητη, ολοκληρωτικά καθεστώτα τείνουν να κατασιγάσουν τους διαφωνούντες - μερικές φορές με μαζικές δολοφονίες.
Η πολιτική διαφωνία είναι δύσκολη στον σοσιαλισμό, καθώς το κράτος είναι ο μόνος εργοδότης. Για να παραθέσω ξανά τον Τρότσκι “Σε μια χώρα όπου το Κράτος είναι ο μόνος εργοδότης, η διαφωνία σημαίνει το θάνατο με αργή λιμοκτονία. Η παλιά αρχή: ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω, αντικαθίσταται από μια άλλη, νέα: όποιος δεν υπακούει, δεν τρώει”. Μια ελεύθερη οικονομία με άλλα λόγια είναι μια αναγκαία, αλλά όχι ικανή συνθήκη της πολιτικής ελευθερίας.
Προφανώς, δεν αισθάνονται όλοι ότι η δικτατορία και οι μαζικές δολοφονίες είναι ένα υπερβολικά υψηλό τίμημα για την ισότητα. Ο Βρετανός μαρξιστής ιστορικός Eric Hobsbawn, για παράδειγμα, ρωτήθηκε κάποτε αν θα υποστήριζε τον κομμουνισμό στην περίπτωση που αυτός πετύχαινε τους στόχους του με κόστος όμως 15 με 20 εκατομμύρια ανθρώπους και όχι τα 100 εκατομμύρια που οδήγησε στο θάνατο στη Ρωσία και την Κίνα. Η ερώτησή του ήταν μια μόνο λέξη: ναι. Ακόμη και σήμερα, πολλοί άνθρωποι μεταξύ των οποίων και ο Καναδός πρωθυπουργός Justin Trudeau, καλοπιάνουν τη δικτατορία στην Κούβα καθώς αυτή υποτίθεται ότι προσφέρει δωρεάν υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευση στις μάζες.
Γράφω “υποτίθεται” καθώς υπό τον σοσιαλισμό η δωροδοκία (η καταβολή μετρητών, για παράδειγμα, ή οι χάρες) είναι πανταχού παρούσες. Οι γιατροί που αισθάνονται ότι δεν πληρώνονται αρκετά από το κράτος, απαιτούν δωροδοκία για να φροντίσουν τους ασθενείς τους. Οι δάσκαλοι, που αισθάνονται το ίδιο, προωθούν τα παιδιά των γιατρών για να έχουν καλύτερη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι κάτω.
Συχνά, η δωροδοκία πάει χέρι-χέρι με την κλοπή. Στις σοσιαλιστικές χώρες το κράτος είναι ο ιδιοκτήτης όλων των μέσων παραγωγής, όπως τα εργοστάσια, τα καταστήματα και τα αγροκτήματα. Για να έχει κανείς κάτι προκειμένου να συναλλαγεί με κάποιον άλλον, θα πρέπει πρώτα να το “κλέψει” από το κράτος. Ένας κρεοπώλης για παράδειγμα κλέβει κρέας για να το ανταλλάξει με λαχανικά που έκλεψε ο οπωροπώλης και ούτω καθεξής.
Υπό τον σοσιαλισμό, μπορεί κανείς να αποκτήσει χάρες και με άλλους τρόπους. Στην Ανατολική Γερμανία για παράδειγμα, οι άνθρωποι συχνά κατασκόπευαν τους γείτονες ή ακόμα και τους/τις συζύγους τους. Οι πλήρους απασχόλησης υπάλληλοι της μυστικής αστυνομίας και οι ανεπίσημοι συνεργάτες τους έφταναν περίπου στο 2% του συνολικού πληθυσμού. Αν συνυπολογίσουμε τους περιστασιακούς πληροφοριοδότες, ένας στους έξι Ανατολικογερμανούς κατασκόπευσε κάποτε τους συμπολίτες του.
Ο σοσιαλισμός, με άλλα λόγια, όχι μόνο θεμελιώνεται στη βία, αλλά και διαφθείρει τα ήθη. Το ψέμα, η κλοπή και η κατασκοπεία χρησιμοποιούνται ευρέως και η εμπιστοσύνη μεταξύ των ανθρώπων εξαφανίζεται. Αντί να ενισχύει την αδελφοσύνη μεταξύ των ανθρώπων, ο σοσιαλισμός κάνει τους πάντες καχύποπτους και μνησίκακους.
Καιρό τώρα έχω υποστηρίξει ότι η μεγαλύτερη ζημιά που προκάλεσε ο σοσιαλισμός δεν ήταν οικονομικής, αλλά πνευματικής φύσης. Πολλές από τις χώρες που εγκατέλειψαν τον σοσιαλισμό ξανάχτισαν τις οικονομίες τους και έγιναν ευημερούσες. Δεν μπορεί να ειπωθεί όμως το ίδιο για τους θεσμούς τους, όπως η νομοκρατία, και την συμπεριφορά των πολιτών τους, όπως στην επικράτηση της διαφθοράς.
Η ευημερία είναι μια συνέπεια της αφαίρεσης των εμποδίων στη συναλλαγή μεταξύ ελεύθερων ανθρώπων. Πώς όμως κάνει κανείς μια κοινωνία λιγότερο διεφθαρμένη και περισσότερο νομοταγή;
Η πραγματική κληρονομιά του σοσιαλισμού με άλλα λόγια δεν είναι η ισότητα, αλλά η ανηθικότητα.
Ανατύπωση από το CAPX
--
Ο Marian L. Tupy είναι υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.org και διακεκριμένος αναλυτής δημόσιας πολιτικής στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Μαΐου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
