*Γράφει ο Ryan E. Long
Φανταστείτε ότι μόλις αγοράσατε έναν πίνακα από το Sotheby’s που επιγράφεται «Πορτρέτο του Edmond Belamy» («Πορτρέτο») για 432.500 δολάρια. Το πορτρέτο δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη. Ο γείτονάς σας Τζιμ βγάζει μια φωτογραφία του πίνακα καθώς τον μεταφέρετε στο σπίτι σας, φτιάχνει μπλουζάκια με την εικόνα του πίνακα και τα πουλά μέσω διαδικτύου.
Μπορείτε, εφόσον βεβαίως θέλετε, να κάνετε κάτι γι’ αυτό; Και τι συμβαίνει με την εταιρία λογισμικού στην οποία ανήκει η τεχνητή νοημοσύνη; Αλλάζει τίποτα ανάλογα με το αν μένετε στις ΗΠΑ ή στην ΕΕ;
Το ερώτημα δεν είναι υποθετικό. Οι πίνακες, το λογισμικό και άλλες εφευρέσεις που δημιουργούνται από τεχνητή νοημοσύνη έχουν αυξηθεί πάρα πολύ. Ενώ οι νόμοι περί δικαιώματος αντιγραφής και ευρεσιτεχνίας μπορούν να προστατεύουν ανθρωπογενείς πίνακες και λογισμικά αντιστοίχως, οι εφευρέσεις από τεχνητή νοημοσύνη δεν προστατεύονται από τα δύο αυτά πλαίσια στις ΗΠΑ. Στην ΕΕ η απάντηση είναι σε μεγάλο βαθμό η ίδια, όπως θα δούμε παρακάτω.
Μπορεί μια τεχνητή νοημοσύνη να είναι «δημιουργός» ή «εφευρέτης»;
1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση
Το Ευρωπαϊκό Γραφείο Ευρεσιτεχνιών στις 28 Ιανουαρίου 2020 απέρριψε την αίτηση ευρεσιτεχνίας από μια μηχανή ονόματι DABUS υπό το ίδιο σκεπτικό ότι «ο εφευρέτης που κατονομάζεται στην αίτηση πρέπει να είναι ανθρώπινο ον και όχι μηχανή». Και στις δύο εφαρμογές, «μια μηχανή ονόματι "DABUS", που περιγράφεται ως "ένα είδος συνδεσμικής τεχνητής νοημοσύνης" κατονομάζεται ως ο εφευρέτης». Όπως θα δούμε, οι αποφάσεις που αφορούν την ιδιοκτησία δικαιωμάτων αντιγραφής και ευρεσιτεχνιών στις ΗΠΑ ακολουθούν μια παρόμοια λογική.
Στη συνέχεια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε μια σειρά από αποφάσεις που αφορούν την τεχνητή νοημοσύνη το 2020. Μια έκθεση σχετικά «τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας για την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης» της 10ης Οκτωβρίου 2020 είναι η πιο σχετική για τις ανάγκες αυτού του άρθρου. Προτείνει ότι, στην απόδοση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας «ο βαθμός ανθρώπινης παρέμβασης» και «αυτονομίας της τεχνητής νοημοσύνης» πρέπει να λαμβάνεται υπόψη.
Η έκθεση επισημαίνει στη συνέχεια τη «διαφορά μεταξύ των υποβοηθούμενων από τεχνητή νοημοσύνη ανθρώπινων δημιουργικών έργων και των δημιουργικών έργων από τεχνητή νοημοσύνη. Τα τελευταία είναι αυτά που δημιουργούν νέες προκλήσεις για την προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, όπως για ζητήματα ιδιοκτησίας, εφευρέτη και την προσήκουσα αποζημίωση». Η Έκθεση συστήνει ότι «τα έργα που παράγονται αυτόνομα από τεχνητούς φορείς και ρομπότ μπορεί να μην εμπίπτουν στην προστασία δικαιωμάτων αντιγραφής, προκειμένου να προστατευθεί η αρχή της αυθεντικότητας (originality) που συνδέεται με την ιδιότητα ενός φυσικού προσώπου». Έτσι «τα όποια δικαιώματα ιδιοκτησίας πρέπει να αποδίδονται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα που δημιούργησαν νομίμως το έργο».
Στις 20 Οκτωβρίου 2020, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε τις συστάσεις και τις επεξεργάστηκε μέσω μιας Απόφασης. Για παράδειγμα, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη και οι σχετικές τεχνολογίες «που βασίζονται σε υπολογιστικά μοντέλα και αλγορίθμους» και θεωρούνται «μαθηματικές μεθόδους» δεν εμπίπτουν στην απόδοση ευρεσιτεχνιών, τα μοντέλα και τα υπολογιστικά αυτά προγράμματα μπορούν να προστατευθούν «όταν χρησιμοποιούνται ως μέρος ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης που συμβάλλει στην παραγωγή ενός περαιτέρω τεχνικού αποτελέσματος».
Η απόφαση ξεκαθαρίζει ότι «όπου η ΑΙ χρησιμοποιείται μόνο ως εργαλείο αρωγής ενός δημιουργού στη διαδικασία της δημιουργίας, το υφιστάμενο πλαίσιο διανοητικής ιδιοκτησίας συνεχίζει να εφαρμόζεται». Σε κάθε περίπτωση, μόνο ένα φυσικό πρόσωπο μπορεί να κατονομαστεί ως ο εφευρέτης ενός δικαιώματος αντιγραφής ή μιας ευρεσιτεχνίας στην ΕΕ.
Τούτων δοθέντων, η Απόφαση της 20ης Οκτωβρίου δεν διευκρινίζει αν ο δημιουργός πρέπει να προσδιορίζει στην αίτηση ποια μέρη του έργου κατασκευάστηκαν από τεχνητή νοημοσύνη και ποια από τον ίδιο. Με αυτή τη διαδικασία κατατίθενται τα δικαιώματα αντιγραφείς για συνθέσεις πολλαπλών δημιουργών στις ΗΠΑ - με την επισήμανση από ποιον συγκεκριμένα δημιουργό γράφτηκαν συγκεκριμένοι στίχοι ή μουσικές νότες. Μια παρόμοια προσέγγιση θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για μια επόμενη Απόφαση.
2. Οι Ηνωμένες Πολιτείες
Η νομολογία για τα δικαιώματα αντιγραφής επισημαίνει επίσης ότι μια τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να είναι «δημιουργός» υπό τον σχετικό νόμο (Copyright Act). Στην υπόθεση Naurto v. Slater, το 9ο Εφετείο έκρινε ότι μια μαϊμού στην Ινδονησία ονόματι “Ναρούτο” δεν μπορεί να είναι ο ιδιοκτήτης των δικαιωμάτων αντιγραφής των «σέλφι» που τράβηξε. Το σκεπτικό: το γραφείο Δικαιωμάτων Αντιγραφής των ΗΠΑ «πρέπει να αρνηθεί να καταγράφει μια αξίωση αν προσδιορίσει ότι ένα έργο δεν δημιουργήθηκε από κάποιο ανθρώπινο ον». Το γραφείο επισημαίνει περαιτέρω ότι θα αποκλείει έργα «που παρήχθησαν από μηχανή ή από απλή μηχανική διαδικασία που λειτουργεί με τυχαίο ή αυτόματο τρόπο χωρίς δημιουργική εισροή ή παρέμβαση ενός ανθρώπινου δημιουργού». Συνεπώς, τα προϊόντα της τεχνητής νοημοσύνης πιθανότατα δεν εμπίπτουν σε καταγραφή δικαιωμάτων αντιγραφής.
Ομοίως, το Γραφείο Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ έκρινε σε μια απόφαση της 27ης Απριλίου του 2020 ότι μια τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να καταγραφεί ως ο «εφευρέτης» σε μια αίτηση ευρεσιτεχνίας. Η αίτηση υπεβλήθη από το Artificial Inventor Project (Πρόγραμμα Τεχνητού Εφευρέτη - ΑΙΡ), μια ομάδα διεθνών δικηγόρων ευρεσιτεχνιών των οποίων η αποστολή είναι η εξερεύνηση των δυνατοτήτων απόδοσης ευρεσιτεχνίας σε τεχνητές νοημοσύνες. Το ΑΙΡ κατέθεσε μια σφραγισμένη αίτηση ευρεσιτεχνίας στις 29 Ιουλίου 2018 για τις «Συσκευές και μεθόδους Προσέλκυσης Ενισχυμένης Προσοχής» («Devices and Methods for Attracting Enhanced Attention» - «αίτηση DABUS»). Σύμφωνα με την αίτηση, αυτή η «μηχανή δημιουργικότητας προγραμματίζεται ως μια σειρά από νευρωνικά δίκτυα που έχουν εκπαιδευτεί με γενικές πληροφορίες προκειμένου να επιχειρηθεί η ανεξάρτητη δημιουργία της εφεύρεσης». Ως εφευρέτης στην αίτηση κατονομάστηκε: «DABUS (η εφεύρεση παρήχθη αυτονόμως από τεχνητή νοημοσύνη].
Υπό τον σχετικό ομοσπονδιακό νόμο περί ευρεσιτεχνιών ως «εφευρέτης» ορίζεται «το άτομο, ή αν πρόκειται για μια από κοινού εφεύρεση, τα άτομα που συλλογικά εφηύραν ή ανακάλυψαν το περιεχόμενο της εφεύρεσης». Η απόφαση όμως του Γραφείου Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ με την οποία απορρίφθηκε η αίτηση του DABUS επεσήμανε ότι ο ομοσπονδιακός νόμος με συνέπεια αναφέρεται στους εφευρέτες ως φυσικά πρόσωπα. Ένα απόσπασμα προβλέπει «όποιος εφεύρει ή ανακαλύψει την όποια νέα και χρήσιμη διαδικασία… μπορεί να αποκτήσει έναν σχετικό τίτλο ευρεσιτεχνίας». Σύμφωνα με το Γραφείο Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ «το "όποιος" υπονοεί ένα φυσικό πρόσωπο». Άλλες προβλέψεις του ομοσπονδιακού νόμου για τις ευρεσιτεχνίες «αναφέρονται σε άτομα και χρησιμοποιούν αντωνυμίες που συγκεκριμένα αφορούν φυσικά πρόσωπα - “himself” και “herself” - όταν αναφέρονται στο “άτομο” το οποίο θεωρεί ότι είναι ο αρχικός εφευρέτης ή ένας από τους αρχικούς εφευρέτης ή ένας ισχυριζόμενος εφευρέτης της εφαρμογής». Το συμπέρασμα του Γραφείου είναι συνεπές με τη νομολογία των Ομοσπονδιακών Δικαστηρίων που έκρινε ότι ο “εφευρέτης” πρέπει να είναι φυσικό πρόσωπο.
Όπως και στην ΕΕ, ένα δημιουργικό έργο μπορεί να λάβει δικαιώματα αντιγραφής ή ευρεσιτεχνίας στις ΗΠΑ αν κατασκευάστηκε με την αρωγή τεχνητής νοημοσύνης. Το ερώτημα του πόση εμπλοκή της τεχνητής νοημοσύνης καθιστά μια κατά τα άλλα ανθρωπογενή δημιουργία, προϊόν της τεχνητής νοημοσύνης ακόμη δεν έχει αντιμετωπιστεί.
Πώς να προστατευθούν τα δημιουργικά έργα της τεχνητής νοημοσύνης;
Αν τα δημιουργικά έργα της τεχνητής νοημοσύνης προς το παρόν δεν προστατεύονται ούτε από δικαιώματα ιδιοκτησίας ούτε από ευρεσιτεχνίες, τότε πώς μπορεί κανείς να τα προστατεύσει; Μια επιλογή είναι συμβατικές προβλέψεις σε συμφωνίες άδειας χρήσης. Ακόμη κι αν η αδειοδοτημένη τεχνολογία δεν προστατεύεται από δικαιώματα αντιγραφής ή ευρεσιτεχνίες, το δίκαιο των συμβάσεων μπορεί να προσφέρει μια δυνατότητα κάλυψης αυτού του κενού μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών. Αυτό όμως δεν αποκλείει την αντίστροφη μηχανική (reverse engineering) όταν το προϊόν κυκλοφορήσει στην αγορά. Μια άλλη εναλλακτική είναι ο ομοσπονδιακός ή πολιτειακός νόμος περί εμπορικού απορρήτου. Ακόμη κι έτσι όμως, ο νόμος αυτός δεν αποκλείει την αντίστροφη μηχανική.
Ενόψει όλων αυτών των ανοιχτών ζητημάτων, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας (World Intellectual Property Organization - WIPO) οργάνωσε ένα συνέδριο στα τέλη του 2020 με θέμα την ιδιοκτησία των έργων που δημιουργήθηκαν από τεχνητή νοημοσύνη. Ένα ερώτημα από την έκθεση των ζητημάτων που εξετάστηκαν: «αν πρέπει να κατονομαστεί ένας ανθρώπινος εφευρέτης, θα πρέπει οι εφευρέσεις από τεχνητή νοημοσύνη να εμπίπτουν στα δημόσια κτήματα (public domain) ή θα πρέπει ο νόμος να προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα ορίζεται ο ανθρώπινος εφευρέτης;». Ομοίως το Γραφείο Δικαιωμάτων Αντιγραφής των ΗΠΑ οργάνωσε ένα συνέδριο τον Φεβρουάριο του 2020 με θέμα «Δικαιώματα Αντιγραφής στην Εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» και αργότερα το Γραφείο Ευρεσιτεχνιών των ΗΠΑ δημοσίευσε μια έκθεση με τίτλο «Δημόσιες θεωρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης και της πολιτικής για τη διανοητική ιδιοκτησία». Η έκθεση του γραφείου επιβεβαίωσε ότι μια τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί ούτε να «εφευρίσκει, ούτε να δημιουργεί χωρίς την ανθρώπινη εφεύρεση».
Εν όψει των προαναφερθέντων, πιθανότατα δεν θα μπορέσετε να εμποδίσετε τον Τζιμ από το να εκμεταλλευτεί εμπορικά το Πορτρέτο στην ΕΕ ή τις ΗΠΑ. Όσο για την εταιρία λογισμικού που δημιούργησε το Πορτρέτο μέσω της τεχνητής της νοημοσύνης, η απάντηση πιθανότατα είναι η ίδια.
*Ο Ryan E. Long είναι αντιπρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου της Καλιφόρνιας.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 20 Απριλίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του δικτύου Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
