Γράφει ο Bryan Caplan
Το περιεχόμενο της έννοιας των εξωτερικοτήτων στα εγχειρίδια είναι ευρύ. Μάλιστα, έχει δυνητικά ολοκληρωτικό χαρακτήρα. Ας υποθέσουμε για παράδειγμα ότι δεν σας αρέσει να βλέπετε πιστούς της θρησκείας των Μπαχάι. Το γεγονός και μόνο ότι έχετε αυτά τα μισαλλόδοξα συναισθήματα αυτομάτως συνεπάγεται ότι οι Μπαχάι σας «επιβάλλουν μια αρνητική εξωτερικότητα» απλώς και μόνο εμφανιζόμενοι στο οπτικό σας πεδίο.
Μάλιστα, κάποιος φανατικός αντι-μπαχαϊστής μπορεί να δυσαρεστείται από και από την ίδια την ύπαρξη των Μπαχάι. Στην περίπτωση αυτή, αυτό συνεπάγεται ότι οι Μπαχάι “επιβάλλουν μια αρνητική εξωτερικότητα” απλώς υπάρχοντας στον κόσμο. Αν πιστεύετε ότι πρόκειται για μια παράλογη διόγκωση της έννοιας, η ιδέα των “εξωτερικοτήτων της ύπαρξης” είναι ήδη καθιερωμένη στα οικονομικά του περιβάλλοντος. Αν καταστρέψετε το φυσικό κάλλος της Αλάσκα με έναν αγωγό πετρελαίου, δεν επιβάλλετε απλώς αρνητικές εξωτερικότητες σε όσους βλέπουν αυτόν τον αγωγό, αλλά σε όλους εκείνους που δεν τους αρέσει η ιδέα της κηλίδωσης του φυσικού κάλλους της Αλάσκα.
Ενώ η έννοια των εξωτερικοτήτων είναι δυνητικά ολοκληρωτική, αυτό δεν χρειάζεται να συμβαίνει και στην πράξη. Όλα εξαρτώνται από το πόσο έντονη είναι η άρνηση των ανθρώπων να κοιτάνε τη δουλειά τους. Μπορεί κανείς να πει “δεν αντέχω τους Μπαχάι” και στην πράξη να είναι πολύ ανεκτικός. Οι πράξεις μιλούν ηχηρότερα από τις λέξεις, όπως επιμένω να λέω. Αν ένας αυτοπροσδιοριζόμενος μισητής των Μπαχάι ψωνίζει εθελουσίως από ένα μαγαζί που ανήκει σε Μπαχάι για να εξοικονομήσει 2% στα έξοδά του, ανακαλύπτουμε ότι η αρνητική του αυτή εξωτερικότητα είναι στην πράξη απειροελάχιστη.
Στο παρελθόν, επικαλέστηκα το αξίωμα “οι πράξεις μιλούν ηχηρότερα από τις λέξεις” για να απορρίψω έναν μεγάλο εύρος δημοφιλών παραπόνων. Αν πραγματικά μισούσατε το Λος Άντζελες, θα μετακομίζατε σε κάποια άλλη πόλη. Αν πραγματικά μισούσατε τις πολιτισμικές συνέπειες της μετανάστευσης, θα μετακομίζατε σε κάποια περιοχή της χώρας με χαμηλή μετανάστευση. Ναι, κάποιοι άνθρωποι όντως μετακομίζουν. Ίσως οι αρνητικές εξωτερικότητες που υφίστανται να είναι τόσο έντονες όσο ισχυρίζονται. Οι υπόλοιποι όμως παραπονιάρηδες είναι σαφές ότι υπερβάλλουν.
Ας υποθέσουμε όμως ότι κάποιος πληρώνει αποδεδειγμένα ένα υψηλό τίμημα ώστε να αποφεύγει τους Μπαχάι. Το πρώτο μήνα, καταβάλλει 200 δολάρια για να τους αποφεύγει. Ακόμη κι έτσι, είναι πρόωρο να πούμε ότι θα πληρώσει 2400 δολάρια για να αποφεύγει τους Μπαχάι για έναν ολόκληρο χρόνο. Γιατί; Λόγω της ηδονικής προσαρμογής, ή με απλά λόγια, γιατί οι άνθρωποι συνηθίζουν σε καταστάσεις. Στον πραγματικό κόσμο, αυτό που αρχικά σας φρίττει, συνήθως χάνει με τον χρόνο τη δύναμή του. Έτσι, ακόμη κι αν το να βλέπει το άτομο αυτό τους Μπαχάι τον υποβάλλει σε μια αρνητική εξωτερικότητα ύψους 200 δολαρίων τον πρώτο μήνα, αυτό μπορεί εύκολα να μειωθεί σε 100 δολάρια μέχρι τον τρίτο μήνα, σε 50 δολάρια μέχρι τον έκτο μήνα και σε 5 δολάρια τον δωδέκατο μήνα.
Η ηδονική προσαρμογή είναι ιδιαίτερα πιθανή αν η αρνητική εξωτερικότητα είναι αδρανής, και σχεδόν βέβαιη αν παραμένει μη παρατηρήσιμη. Αν οι Μπαχάι όντως κάνουν κάτι κακό σε σας τη μία μέρα με την άλλη, μπορεί να να τους μισείτε τη μία μέρα μετά την άλλη. Αν όμως οι Μπαχάι απλώς κοιτάζουν τη δουλειά ατους, ακόμη κι ένας αντιμπαχαϊστής μισαλλόδοξος θα δυσκολευτεί να διατηρήσει την οργή του όταν περνά από μπροστά τους. Και αν ο αντιμπαχαϊστής αυτός μισαλλόδοξος δεν συναντά ο ίδιος κάποιον Μπαχάι, το να διατηρήσει την οργή του για την ίδια την ύπαρξή τους είναι σχεδόν αδύνατο. Μάτια που δεν βλέπονται, γρήγορα λησμονιούνται.
Ένα παράδειγμα από τον πραγματικό κόσμο: Όταν ήμουν νέος, πολλοί άνθρωποι εξέφραζαν ηχηρά την αντιπάθειά τους προς τους ομοφυλόφιλους. Μάλιστα, υπέθεταν ότι όλοι όσοι δεν ήταν ομοφυλόφιλοι μοιράζονταν την αντιπάθειά τους αυτή. Σ’ αυτό το κοινωνικό περιβάλλον, το να βγει κάποιος από την ντουλάπα δημιουργούσε αρνητικές εξωτερικότητες. Καθώς όμως ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι δήλωναν δημοσίως ομοφυλόφιλοι, η ένταση της αντιπάθειας άρχισε να φθίνει. Οι άνθρωποι σταδιακά συνήθισαν να βρίσκονται κοντά σε ομοφυλόφιλους. Έτσι, η αρνητική εξωτερικότητα σταδιακά εξαφανίστηκε.
Σήμερα, στοιχηματίζω ότι ακόμη και οι συνειδητά ομοφοβικοί αισθάνονται λιγότερη αποστροφή προς τους ομοφυλόφιλους απ’ ό,τι ο μέσος άνθρωπος το 1982. Όταν κανείς συναντά ομοφυλόφιλους συνέχεια, τους συνηθίζει - και η αντιπάθεια εξατμίζεται. Τα τελευταία σαράντα χρόνια έδωσαν στους ομοφοβικούς της χώρας μια ισχυρή δόση θεραπείας έκθεσης. Όπως συνήθως, η θεραπεία αυτή απέδωσε.
Σημαίνει λοιπόν αυτό ότι μπορούμε να αγνοούμε όλες τις αρνητικές εξωτερικότητες γιατί “θα το συνηθίσουμε”; Όχι, αυτός ο ισχυρισμός είναι υπερβολικά ισχυρός. Αυτό που σημαίνει είναι πως πριν αναλάβουμε ακριβές (και παρεμβατικές!) προσπάθειες για να αντιμετωπίσουμε τις εξωτερικότητες, μπορούμε και πρέπει να ρωτάμε “Μήπως πρόκειται για αυτό το είδος της εξωτερικότητας που θα το συνηθίσουν οι άνθρωποι αν δεν κάνουμε τίποτα;”.
* Ο Bryan Caplan είναι καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο George Mason, ερευνητής στο Mercatus Center, εντεταλμένο επιστημονικό στέλεχος στο Cato Institute και συντάκτης στο μπλογκ EconLog. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Φεβρουαρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
