Γράφει ο Samuel J. Abrams
Το οδυνηρά αιχμηρό και έντονο εικονογράφημα (graphic novel) του Art Spiegelman «Maus: A Survivor’s Tale» (Μάους: Η ιστορία κάποιου που επέζησε) βρέθηκε πρόσφατα στην επικαιρότητα μετά την απόφαση του συμβουλίου εκπαίδευσης της κομητείας McMinn του νοτιοανατολικού Τενεσί να απαγορεύσει το βιβλίο από το διδακτικό πρόγραμμα της Β’ Γυμνασίου.
Το εικονογράφημα έχει βραβευθεί με Πούλιτζερ και αφηγείται τις εμπειρίες των γονέων του Σπίγκελμαν από το Άουσβιτς κατά το Ολοκαύτωμα. Το μυθιστόρημα απεικονίζει τους Εβραίους ως ποντίκια, τους Γερμανούς ως γάτες και τους Πολωνούς ως γουρούνια, και πρόκειται για ένα μείγμα ιστορικής μυθιστορηματογραφίας και απομνημονευμάτων που καταγράφει τη φρίκη του Ολοκαυτώματος και τις μεταπολεμικές του συνέπειες στην εβραϊκή κοινότητα. Ευτυχώς, η απόφαση της κομητείας McMinn προκάλεσε ένα ισχυρό «φαινόμενο Στρέιζαντ» και φαίνεται τώρα πως το Μάους θα είναι περισσότερο διαθέσιμο και θα διαβαστεί περισσότερο απ’ ό,τι θα συνέβαινε αν το τοπικό αυτό σχολικό συμβούλιο δε λογόκρινε ανόητα ιδέες απαγορεύοντας το βιβλίο.
Δυστυχώς, η χώρα βιώνει πρόσφατα μια αύξηση των βιβλίων που απαγορεύονται στα σχολεία και τις βιβλιοθήκες μας και μια γενική και επικίνδυνη τάση να ακυρώνονται ιδέες και μορφές λόγου. Στο μεταξύ, πολλοί Αμερικανοί συνειδητά και πρόθυμα αυτολογοκρίνονται για να αποφύγουν τους όχλους στα κοινωνικά μέσα και πολύ πραγματικές συνέπειες στο προσωπικό και το επαγγελματικό επίπεδο.
Ένα όμως θετικό σημείο σ’ αυτή την περιπέτεια γύρω από το Μάους είναι πως σήμερα έγινε πολύ σαφές ότι τα εικονογραφήματα ως μέσο προσφέρουν ένα απίστευτα αποτελεσματικό και άμεσο τρόπο σύνδεσης με τους αναγνώστες και μπορούν να προάγουν πολύ ουσιαστικά τη συζήτηση για δύσκολα ζητήματα και ερωτήματα σε ευρείες ομάδες αναγνωστών.
Έτσι, θέλω να προτείνω οι εκπαιδευτικοί και οι σχολικές περιφέρειες να εξετάσουν τη συμπερίληψη περισσότερων εικονογραφημάτων στα διδακτικά τους σχέδια. Αυτό το μέσο μπορεί να φτάσει τους μαθητές διαφορετικά απ’ ό,τι τα βιβλία που περιέχουν μόνο κείμενο και οι ταινίες, και μπορεί να συμβάλλει στη, ευρύτερη προαγωγή του λόγου, της αναζήτησης της αλήθειας, της ποικιλομορφίας των απόψεων και του κριτικού διαλόγου.
Αναλογιστείτε την πολύ δημοφιλή σειρά “X-Men” και τον αντιήρωα Μαγκνέτο ο οποίος - όπως τόσα πολλά πράγματα στη ζωή - είναι βαθιά περίπλοκος. Τα βιβλία και ακόμη και οι ταινίες καθιστούν απολύτως σαφές ότι είναι ένας επιζών από το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που είδε την οικογένειά του να εξοντώνεται μπροστά του και οι απόψεις του για τις κοινωνικές διαφορές διαμορφώθηκαν από τη φρίκη της ναζιστικής Γερμανίας. Λόγω της αντίδρασής του στις συμφιλιωτικές και ειρηνιστικές στάσεις και την επιθετική του προσέγγιση έναντι των δικαιωμάτων του πολίτη, ο χαρακτήρας του έχει συγκριθεί με τον Malcolm X και τον ιδρυτή της Jewish Defense League Meir Kahane.
Οι ιστορίες όπως το Μάους και ο χαρακτήρας του Μαγκνέτο μπορούν και ήδη έχουν εισαγάγει νεότερης ηλικίας αναγνώστες στα περίπλοκα ζητήματα του κόσμου, καλύπτοντας ένα ανησυχητικό κενό στην ιστορική γνώση. Μια μελέτη του 2020 βρήκε ότι ένας στους 10 Αμερικανούς κάτω των 40 ετών δεν θυμάται να έχει ακούσει ποτέ τη λέξη “Ολοκαύτωμα”. Το 63% των Μιλένιαλ και της Γενιάς Ζ δεν γνωρίζουν ότι έξι εκατομμύρια Εβραίοι θανατώθηκαν στο Ολοκαύτωμα, και το 41% των Μιλένιαλ πιστεύουν ότι πέθαναν δύο εκατομμύρια άνθρωποι ή λιγότεροι. Τα κόμιξ όπως το X-Men κάνουν τους νέους αναγνώστες να γνωρίσουν αυτή την ιστορία, διατηρώντας ζωντανή αυτή την τραγική γνώση που κινδυνεύει να ξεχαστεί.
Το Ολοκαύτωμα είναι ένα μόνο από τα πολλά, πολύ επίκαιρα και περίπλοκα ζητήματα που συχνά απεικονίζονται στα κόμιξ και τα εικονογραφήματα και παρουσιάζουν ζητήματα οικογενειών και σχέσεων, αγάπης και απώλειας, ποικιλομορφίας και πολυπολιτισμικότητας καθώς και της ανθρώπινης κατάστασης. Και τα κόμιξ και τα εικονογραφήματα είναι πλέον σαφές ότι φέρνουν κοντά μεγάλους αριθμούς ανθρώπων από πολύ διαφορετικά υπόβαθρα. Ακόμη, έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάζουν υλικό που θεωρείται ότι έχει πιο ακαδημαϊκό χαρακτήρα, συχνά πυκνότερο και δυσκολότερο, με τρόπο ώστε να συνδεθούν μ’ αυτό ουσιαστικά οι αναγνώστες.
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχει πολύ ευρύτερη ποικιλομορφία έργων πέρα από το Ολοκαύτωμα, μεταξύ των οποίων το αριστούργημα του Guy Delisle από το 2012 “Jerusalem: Chronicles from the Holy City”, που υιοθετεί την οπτική “ένας ξένος σε ξένο τόπο” και εξετάζει τις πολλές συγκρούσεις που οι Χριστιανοί, οι Εβραίοι και οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ ζουν καθημερινά: τα σημεία ελέγχου, τα μποτιλιαρίσματα και τις γιορτές.
Ένα άλλο είναι το “Berlin”, ένα έργο σε τρία μέρη που παρουσιάζει μια λεπτομερειακή θέαση της πτώσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης μέσα από τα μάτια των πολιτών της και καταγράφει όμορφα την ανθρώπινη ψυχή και τις δυσκολίες που πολλοί αντιμετωπίζουν καθημερινά. Υπάρχουν ακόμη βιβλία όπως το “They Called Us Enemy” του George Takai, ή το “March” του John Lewis, τα οποία περιγράφουν με λεπτομέρεια και ζωντάνια στιγμές αναταραχής της αμερικανικής ιστορίας και την υπέρβασή τους.
Το επιχείρημά μου είναι απλό: Τα εικονογραφήματα όπως το Μάους απηχούν σε εκπαιδευτικούς, σχολικά συμβούλια και - το σημαντικότερο - σε μαθητές γιατί παρουσιάζουν την ιστορία και τα απομνημονεύματα με ελκυστικό και προσβάσιμο τρόπο. Διαβάζω εικονογραφήματα για πάνω από τρεις δεκαετίες και έχω μάθει πάρα πολλά πράγματα για την ανθρώπινη συνθήκη και την κοινωνική αλλαγή από αυτά τα όμορφα έργα.
Οι μαθητές πρέπει να διαβάσουν το Μάους και τα σχολεία και οι διοικήσεις τους πρέπει να αποφύγουν να κάνουν αυτό που έκαναν οι ναζί - να απαγορεύουν βιβλία, να φιμώνουν τον λόγο και να ποδοπατούν την ελεύθερη σκέψη. Ακόμη, οι εκπαιδευτικοί πρέπει πραγματικά να εξετάσουν την υιοθέτηση περισσότερων εικονογραφημάτων, καθώς πολλά μπορούν να συνδέσουν τους αναγνώστες τους πιο βαθιά με το υλικό τους απ’ ό,τι τα καθαρά βιβλία γραπτής ιστορίας, και έτσι να φέρουν την ιστορία, τη βιογραφία και την κοινωνική αλλαγή βαθιά στην καρδιά και τον νου των μαθητών της χώρας μας.
--
*Ο Samuel J. Abrams είναι καθηγητής πολιτικής στο Sarah Lawrence College επισκέπτης ερευνητής στο American Entreprise Institute.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 4 Φεβρουαρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
