Γράφουν οι Sam Collins και Harrison Griffiths*
Ο Sam Collins, Διακεκριμένος Σύμβουλος Πολιτικής του IEA, λέει ναι:
Ο κλασικός φιλελευθερισμός είναι ένα πολιτικό κίνημα που βασίζεται στην προώθηση – μεταξύ άλλων – της ατομικής ελευθερίας, της ισότητας ενώπιον του νόμου και της κοινωνικής κινητικότητας. Η ιδέα μιας κληρονομικής μοναρχίας, όπου κάποιος αναλαμβάνει έναν ρόλο στη συνταγματική δομή αποκλειστικά βάσει της γέννησης του (και, μέχρι τις πρόσφατες αλλαγές στο νόμο, το φύλο του), φαίνεται ασυμβίβαστη με αυτά τα ιδανικά. Δεν έχω καμία πρόθεση να επιχειρηματολογήσω υπέρ της μοναρχίας ως ενός ιδεώδους που, εάν δημιουργούσαμε μια νέα κοινωνία και ένα σύνταγμα από την αρχή, θα θέλαμε να υιοθετήσουμε.
Ωστόσο, ό,τι κι αν επιθυμούμε, ο ρόλος του αρχηγού κράτους φαίνεται να είναι εμπεδωμένος σε όλα τα πολιτικά συστήματα και συνεπώς το ερώτημα είναι πόση δύναμη θέλουμε να έχει αυτό το άτομο και πόσο να εμπλέκεται στο καθημερινό παιχνίδι της πολιτικής. Είναι η σημερινή βρετανική συνταγματική μοναρχία καλύτερη ή χειρότερη από το οτιδήποτε θα την αντικαθιστούσε;
Ο Βασιλιάς δεν είναι μόνο ο αρχηγός του κράτους του Ηνωμένου Βασιλείου. Ενεργεί επίσης ως Επικεφαλής της Κοινοπολιτείας και σε αυτόν τον ρόλο παρέχει μια πολύ αναγκαία διεθνή εστίαση στη βρετανική κυβέρνηση. Η Κοινοπολιτεία, που έχει ως πρόσωπό της τον βασιλεύοντα μονάρχη, λειτουργεί ως ένας χρήσιμος διεθνής οργανισμός που έχει προωθήσει τη συνεργασία και το εμπόριο μεταξύ των μελών της. Ο τερματισμός της μοναρχίας από τους ηγέτες της Κοινοπολιτείας δεν θα μπορούσε παρά να μειώσει (ή και να τερματίσει) αυτόν τον μοναδικό θεσμό και να κάνει τη Βρετανία μια ακόμη πιο νησιωτικά απομονωμένη χώρα.
Δεύτερον, έχουμε τις σχεδόν παθολογικές προσπάθειες του Στέμματος να κρατηθεί μακριά από τα πάθη της πολιτικής, όπως όταν τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ κατέστησαν σαφές ότι η βασίλισσα θα ήταν «μη διαθέσιμη» εάν ο Πρωθυπουργός επιχειρούσε να διαλύσει το Κοινοβούλιο για να αποφύγει την καθαίρεσή του από το αξίωμα.
Αυτό έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις εναλλακτικές που πιθανότατα θα αντικαθιστούσαν τον μονάρχη. Έναν πρόεδρο θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να τον επιλέξουμε. Ανεξαρτήτως του αν εκλεγόταν άμεσα ή έμμεσα (όπως στην Αυστρία και τη Γερμανία), ο κίνδυνος να διαδραματίσουν ρόλο σ’ αυτό οι κομματικές πολιτικές είναι υψηλός, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη τον πολιτικό μας κατακερματισμό. Τόσο στην Αυστρία όσο και στη Γερμανία, οι πρόσφατες προεδρικές αναμετρήσεις οδήγησαν σε βαθιά κομματικές φυλές, σε σημείο που λέγεται πως υπάρχει ένα γερμανικό πολιτικό ρητό που λέει «αν μπορείς να δημιουργήσεις έναν Πρόεδρο, τότε θα μπορέσεις και να σχηματίσεις κυβέρνηση».
Το ίδιο ισχύει και για τη μη παρέμβαση του Στέμματος στη δημοκρατική διαδικασία. Ενώ ο μονάρχης διατηρεί, κατ' αρχήν, δικαίωμα αρνησικυρίας επί της νομοθεσίας, αυτή η εξουσία δεν έχει χρησιμοποιηθεί από το 1708. Σε αντίθεση και πάλι με τη Γερμανία, όπου ο Πρόεδρος παρεμβαίνει στον πολιτικό διάλογο (αν και περιστασιακά) και χρησιμοποιεί το δικαίωμα αρνησικυρίας για να καταργήσει νομοθεσία από το λαϊκά εκλεγμένο κοινοβούλιο αν πιστεύει ότι είναι αντισυνταγματική.
Το συμπέρασμα είναι ότι, παρ' όλα τα μειονεκτήματά της και το πόσο παράταιρη φαίνεται σε μια σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία, η μοναρχία είναι πιθανό να προσφέρει στη Βρετανία έναν εξωστρεφή και απολιτικό αρχηγό κράτους. Και αυτή είναι ίσως η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή.
Ο Harrison Griffiths, υπεύθυνος επικοινωνίας του IEA λέει όχι:
Η ριζοσπαστική αντίθεση στη μοναρχία δεν υπήρξε μια καθολική πεποίθηση μεταξύ των φιλελεύθερων. Στη Βρετανία, οι φιλελεύθεροι πίεσαν για μια διευθέτηση που συμβιβάζει τη συνέχιση του συνταγματικού καθεστώτος του Στέμματος με την κοινοβουλευτική κυριαρχία και την ατομική ελευθερία. Ο ριζοσπαστικός Γάλλος φιλόσοφος του Διαφωτισμού Βολταίρος υποστήριξε τον ρόλο ενός πεφωτισμένου συνταγματικού μονάρχη και ακόμη και οι Αμερικανοί επαναστάτες ήταν ανοιχτοί στη διατήρηση της βρετανικής μοναρχίας προτού νιώσουν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να επιδιώξουν μια ανεξάρτητη δημοκρατία.
Η Ένδοξη Επανάσταση, η οποία εδραίωσε τη συνταγματική υπεροχή του Κοινοβουλίου έναντι του Στέμματος και καθιέρωσε σταθερά νόμους που προστατεύουν την ατομική ελευθερία (τουλάχιστον για τους Προτεστάντες), ήταν μια σαφής νίκη του φιλελευθερισμού έναντι του δεσποτισμού της απόλυτης μοναρχίας. Ωστόσο, η διαρρύθμιση που δημιουργήθηκε το 1689, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί το θεμέλιο της συνταγματικής μας μοναρχίας σήμερα, θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα ρεαλιστικό βήμα προς ένα φιλελεύθερο σύνταγμα, και όχι ως την τελική του καρποφορία.
Το Στέμμα αποτελεί θεμέλιο του βρετανικού συνταγματικού συστήματος που δίνει στο κράτος σχεδόν απεριόριστη εξουσία να καταπατά τις ατομικές μας ελευθερίες. Ο Βασιλιάς νομιμοποιεί την κοινοβουλευτική κυριαρχία, τα βασιλικά του προνόμια δίνουν στην εκτελεστική εξουσία εργαλεία για να παρακάμπτει τους κοινοβουλευτικούς ελέγχους που παραμένουν στη δική του ευχέρεια, και ο ίδιος ο μονάρχης έχει ελάχιστη έως καθόλου εξουσία να ασκεί προνόμια όπως η παροχή χάριτος ή η άρνηση της ανάδυσης στο βασιλικό αξίωμα για την προστασία των ατόμων και τη διατήρηση των θεσμικών ελέγχων στην κρατική εξουσία.
Η αφαίρεση του Στέμματος από το σύνταγμα είναι μια ζωτική προϋπόθεση για την αναμόρφωση των συγκεντρωτικών και κρατιστικών θεσμών διακυβέρνησης της Βρετανίας.
Επιπλέον, μπορούμε να δούμε το περιουσία του Στέμματος (Crown Estates) ως έναν θεσμό που ενδυναμώνει το κράτος σε βάρος των ελεύθερων αγορών. Με αξία άνω των 15 δισεκατομμυρίων λιρών, το Estate κατέχει γη που αποδίδει δικαιώματα σε τεράστια κοιτάσματα ορυκτών, πολύτιμων μετάλλων και φυσικών πόρων. Ενώ το Estate μερικές φορές μισθώνει δικαιώματα εξόρυξης και γεώτρησης στην αγορά, έχει αρνηθεί σε ιδιωτικούς φορείς τη δυνατότητα να αποκτούν, να εμπορεύονται και να εξερευνούν ελεύθερα τις ιδιοκτησίες του και γίνεται έτσι όχημα κρατικού κεντρικού σχεδιασμού φυσικών πόρων και απόσπασης οικονομικών προσόδων. Σε αντίθεση με τα μεγάλα ιδιωτικά χαρτοφυλάκια, το Estate δεν μπορεί να χρεοκοπήσει, μειώνοντας έτσι τα κίνητρα για μεγιστοποίηση του κέρδους ή για πώληση γης για πιο παραγωγική χρήση όταν τα έσοδα είναι χαμηλά.
Τέλος, υπάρχει ένα φιλελεύθερο επιχείρημα που μπορεί να διατυπωθεί κατά του κληρονομικού νομικού προνομίου. Ο Βασιλιάς εξακολουθεί να μην μπορεί να διωχθεί νομικά και δεν υπάρχει συνταγματικός μηχανισμός για την απομάκρυνσή του από την εξουσία. Αν και δεν χρειάζεται να αντιταχθούμε στον κληρονομημένο πλούτο και τις ευκαιρίες καθαυτές, οι φιλελεύθεροι θα πρέπει να είναι καχύποπτοι όταν αυτά τα κληρονομικά προνόμια υποστηρίζονται από την κρατική εξουσία.
Τούτου λεχθέντος, η μοναρχία είναι ένας αρκετά καλοήθης θεσμός που γεμίζει πολλούς ανθρώπους με μια αίσθηση σταθερότητας και εθνικής υπερηφάνειας. Ποιος είμαι εγώ που θα τον αρνηθώ στην πλειοψηφία των Βρετανών που υποστηρίζουν τη μοναρχία; Τρέφω τεράστιο σεβασμό για την αείμνηστη Βασίλισσα Ελισάβετ ΙΙ και άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας, συμπεριλαμβανομένου του Βασιλιά, της Βασίλισσας Καμίλα και της Πριγκίπισσας Άννας, της οποίας ο ανεπιτήδευτος χαρακτήρας και η αφοσίωση της στο καθήκον είναι αξιοθαύμαστα.
Ελπίζω ότι μια μέρα, αρκετοί άνθρωποι θα πειστούν να αντιταχθούν στη μοναρχία ως μέρος ενός ευρύτερου κινήματος που ωθήσει τη Βρετανία σε μια πιο φιλελεύθερη κατεύθυνση. Μέχρι τότε, μπορώ μόνο να ευχηθώ στον Βασιλιά κάθε επιτυχία στο δύσκολο έργο να ανταποκριθεί στο παράδειγμα και την παρακαταθήκη της αείμνηστης και σπουδαίας μητέρας του.
* Ο Sam Collins είναι διακεκριμένος σύμβουλος του Γενικού Διευθυντή του Institute of Economic Affairs, Mark Littlewood. Ο Harrison Griffiths είναι στέλεχος επικοινωνίας στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Μαΐου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
