Αν κάτι μας έχουν διδάξει τα έργα μυθοπλασίας, αυτό είναι πως και τα φανταστικά πλάσματα πρέπει να έχουν δικαιώματα.
Μπορεί αυτό να μεταφραστεί στην πραγματική ζωή και σε πραγματικά δικαιώματα;
Η πλοκή του πρόσφατου και ιδιαίτερα αναγνωρισμένου βιντεοπαιχνιδιού της σειράς του Χάρι Πότερ Hogwarts Legacy περιστρέφεται γύρω από τα δικαιώματα των καλικάντζαρων. Τα βιβλία περιέχουν επίσης μια έντονη συζήτηση για τα δικαιώματα των ευφυών πλασμάτων όπως τα ξωτικά και οι κένταυροι.
Ο κόσμος των μάγων της J. K. Rowling δεν είναι ο μόνος όπου εγείρεται το ζήτημα. Η σειρά Carnival Row, που πρόσφατα μπήκε στη δεύτερη περίοδό της παρουσιάζει τη νομική και κοινωνική καταπίεση πλασμάτων που έχουν την ίδια γνωστική ικανότητα με τους ανθρώπους, αλλά ανήκουν σε άλλα είδη.
Η σειρά βιβλίων Antia Blake της Laurell K. Hamilton αγγίζει θέματα νομοθεσίας για την αντιμετώπιση των απέθαντων -ζόμπι, βαμπίρ και άλλα παρόμοια- ενώ η σειρά ταινιών του Jurassic World εγείρει ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα των ζώων που έχουν κατασκευαστεί σε εργαστήριο.
Πέρα από την ψυχαγωγική αξία τέτοιων έργων, μπορούμε άραγε να μάθουμε κάτι από αυτά; Το ζήτημα των δικαιωμάτων των φανταστικών πλασμάτων μπορεί να μην είναι τόσο φανταστικό όσο φαίνεται.
Τα κρυπτοζωολογικά πλάσματα είναι αντικείμενα νομοθεσίας ακόμη και σήμερα. Στην Ισλανδία για παράδειγμα, όπου το 80% του πληθυσμού πεισματικά επιμένει ότι υπάρχουν ξωτικά, υπάρχει πρόβλημα στη κατασκευή των δρόμων - και όχι επειδή οι Ισλανδοί είναι υπερβολικά φιλελεύθεροι και ασχολούνται με το φιλοσοφικό πρόβλημα «ποιος θα έφτιαχνε τους δρόμους» αντί να πιάσουν τα φτυάρια.
Επίσης, παραδόξως, ο λόγος δεν είναι ο παγετός που καλύπτει τη γη της Ισλανδίας, αλλά οι ζαβολιές των ξωτικών. Οι κατασκευές είχαν σταματήσει στο παρελθόν όταν οι εργάτες αρνούνταν να πλησιάσουν μέρη που σχετίζονται με ξωτικά, και υπάρχει νόμος που προστατεύει περιοχές που σχετίζονται με το υπερφυσικό. Έτσι, τα ξωτικά προστατεύονται από το νόμο.
Και δεν τα ξωτικά είναι τα μόνα μυθικά πλάσματα που απολαμβάνουν τέτοια δικαιώματα. Στην κομητεία Skamania της Ουάσιγκτον είναι παράνομο να κυνηγά και να σκοτώσει κανείς τον Μεγαλοπόδαρο, είτε αυτός υπάρχει είτε όχι - είναι προστατευόμενο είδος, γιατί στην περίπτωση που τέτοια πλάσματα περιφέρονται στα δάση είναι αρκετά σπάνια ώστε να κινδυνεύουν. Οι πιο πρακτικοί λόγοι πίσω από τον νόμο ήταν να προστατεύονται οι πεζοπόροι από το να πέσουν θήραμα υπερβολικά ένθερμων κυνηγών Μεγαλοπόδαρων με λιγότερο από τέλεια όραση.
Σε μια πιο σκοτεινή υπόθεση, η οποία ωστόσο θα έκανε περήφανη την Anita Blake, η μαρτυρία ενός φαντάσματος ακούστηκε σε μια υπόθεση φόνου στις ΗΠΑ, στα τέλη του 1800. Ακόμη πιο συγκλονιστικό είναι πως η τελευταία δίκη μαγισσών διεξήχθη στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου - αν και αυτό συνέβη επειδή κατά την παλιά βρετανική παράδοση οι νόμοι κατά των μαγισσών δεν είχαν καταργηθεί και αυτό ήταν το τέλειο πρόσχημα για να τιμωρηθεί η «μάγισσα» επειδή αποκάλυπτε κρατικά μυστικά.
Θα νόμιζε κανείς ότι αυτές οι υποθέσεις ανήκουν πια στο παρελθόν, ωστόσο ο αριθμός των δικών μαγισσών αυξάνεται, υπάρχουν ακόμη μαρτυρίες μέσα από τον τάφο (αν και ως νομική τεχνική και όχι σε υπερφυσική μορφή) και μόλις το 2012 εκδόθηκε μια επίσημη προειδοποίηση από ένα τοπικό συμβούλιο στη Σερβία ότι ο βρικόλακας της περιοχής ενεργοποιήθηκε εκ νέου και συνεπώς συνιστάται οι κάτοικοι να κρεμάσουν πλεξούδες σκόρδου.
Με την ταχεία πρόοδο της γενετικής ανακύπτουν νέα ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα των γενετικά τροποποιημένων ζώων. Ένα υβρίδιο μαμούθ και ελέφαντα περνάει σιγά-σιγά από το πεδίο της φαντασίας στην πραγματικότητα. Θα έχει την ίδια προστασία με άλλα ζώα; Θα προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και θα ανήκει αποκλειστικά στην εταιρεία που το έφτιαξε; Θα χρειαστεί άραγε να ξαναγράψουμε τη νομοθεσία για τα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση εάν στο μέλλον θα μπορούμε εύκολα να επαναφέρουμε στη ζωή εξαφανισμένα πλάσματα;
Το ερώτημα αυτό δεν είναι μόνο φιλοσοφικό. Οι νόμοι περί πνευματικών δικαιωμάτων ισχύουν ήδη για ορισμένα προϊόντα γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών και υπάρχει ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ αυτού δεδομένων των τεράστιων ποσών χρημάτων και προσπάθειας που δαπανώνται για την ανάπτυξη τους. Ωστόσο, τι θα γινόταν αν οι επιστήμονες μπορέσουν να επέμβουν στα γονίδια των ανθρώπων, καθιστώντας τους πιο ανθεκτικούς σε ορισμένες ασθένειες; Ή τι θα γινόταν αν οι γονείς μπορούσαν να επιλέξουν το χρώμα των ματιών ή των μαλλιών των μελλοντικών μωρών τους, ή ακόμα περισσότερα χαρακτηριστικά τους; Θα έχουν οι εταιρείες αξιώσεις πνευματικών δικαιωμάτων; Τι θα συμβεί αν τα γονιδιακά επεξεργασμένα παιδιά θελήσουν να κάνουν δικά τους παιδιά;
Τι συμβαίνει με τις αυξανόμενες δυνατότητες συγχώνευσης τεχνολογιών με τους ανθρώπους - προσθετικά πόδια, ακουστικά βαρηκοΐας, ακόμη και διεπαφές εγκεφάλου-υπολογιστή; Θα τα κατέχει αποκλειστικά ο χρήστης και σε ποιον ανήκουν τα δεδομένα τους αν αυτά χρειάζεται να συλλεχθούν; Τι θα συμβεί αν λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των οργάνων που μπορούμε να αντικαταστήσουμε είτε μέσω δωρεάς οργάνων είτε μέσω τεχνητών οργάνων, θα πρέπει να ορίσουμε εκ νέου τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και τι σημαίνει, για παράδειγμα, να προκαλείς σωματική βλάβη;
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε για να είμαστε προετοιμασμένοι για το μέλλον. Και όσο τα συζητάμε, ας μην ξεχνάμε πόσο δρόμο έχουμε ακόμη να κάνουμε ώστε να κατοχυρωθούν ίσα δικαιώματα όχι μόνο στα χαρτιά αλλά και στην πράξη σε όσους υφίστανται γενοκτονία, βασανιστήρια, εγκλήματα πολέμου, καταχρήσεις ως μειονότητες και άλλες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
--
Ο Mate Hajba είναι διευθυντής του Free Market Foundation, μιας ουγγρικής δεξαμενής σκέψης προσηλωμένης στις κλασικές φιλελεύθερες αξίες όπως η ελεύθερη αγορά, οι ατομικές ελευθερίας και η ανεκτικότητα.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Μαρτίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
