Των Darcy Allen και Aaron M. Lane
Αυτή την στιγμή, οι οικονομίες ανά τον κόσμο έχουν παγώσει σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν την πανδημία του COVID-19. Τα κράτη έχουν προς το παρόν εφαρμόσει κάθε είδους πολιτική για να συμβεί αυτό, με στόχο να περιορίσουν τη διάδοση του ιού. Πολλοί πιστεύουν ότι η οικονομία θα ξεπαγώσει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που κλείνουμε και ξανανοίγουμε μια μηχανή. Όμως δυστυχώς οι οικονομίες δεν δουλεύουν έτσι - το ξεπάγωμα δεν θα είναι τόσο εύκολο όσο πολλοί υποθέτουν.
Η οικονομική ανάπτυξη μετά την πανδημία
Στο νέο βιβλίο μας με τίτλο Unfreeze: How to Create a High Growth Economy after the Pandemic υποστηρίζουμε ότι το ξεπάγωμα της οικονομίας θα είναι μια δύσκολη και οδυνηρή διαδικασία, και παρέχουμε ένα ρυθμιστικό οδικό χάρτη. Η οικονομία μετά τον COVID-19 θα φαίνεται πολύ διαφορετική από αυτή που προηγουμένως γνωρίζαμε. Κανείς όμως δεν ξέρει πόσο διαφορετική θα φαίνεται. Η νέα οικονομία θα πρέπει να ανακαλυφθεί από επιχειρηματίες και στο πλαίσιο ενός ρυθμιστικού περιβάλλοντος που θα τους επιτρέψει να το κάνουν αυτό. Το ξεπάγωμα προϋποθέτει μια εκ θεμελίων αναδόμηση του ρυθμιστικού μας συστήματος - και αυτή η αναδόμηση θα πρέπει να στοχεύει άμεσα στην ενίσχυση των επιχειρηματιών ώστε να ανακαλύψουν την οικονομία μετά την πανδημία.
Είναι εύκολο να φαντάζεται κανείς ότι μια οικονομία απλώς αποτελείται από γη, εργασία και κεφαλαιακούς πόρους. Αυτά είναι τα πράγματα που μπορούμε να δούμε και να αγγίξουμε. Όταν κανείς σκέφτεται με αυτό τον τρόπο την οικονομία, τότε το πάγωμά της φαίνεται κάτι το σχετικά εύκολο: αν μπορούμε να κρατήσουμε όλα τα φυσικά πράγματα στη θέση τους - παγωμένα στον χρόνο - τότε με αρκετά φορολογικά και νομισματικά κίνητρα μπορούμε να τα ξαναθέσουμε σε κίνηση.
Όμως οι οικονομίες είναι πολύ πιο περίπλοκες απ’ αυτό. Οι οικονομίες αποτελούνται θεμελιωδώς από μοτίβα εξειδίκευσης και συναλλαγής. Αυτά τα μοτίβα συνδέονται μεταξύ τους μέσω συμβάσεων και θεσμών στο πλαίσιο μακρών, παγκοσμιοποιημένων εφοδιαστικών αλυσίδων. Αυτά τα μοτίβα διαρκώς ανακαλύπτονται και επανακαλύπτονται από τους επιχειρηματίες.
Τα όποια οικονομικά μοτίβα είχαμε πριν την πανδημία δεν θα ισχύουν μετά από αυτήν. Οι κυβερνήσεις μπορεί να έχουν παγώσει την οικονομία, αλλά δεν μπορούν να παγώσουν τον χρόνο. Η πλευρά της ζήτησης της οικονομίας αλλάζει συνεχώς. Εν πρώτοις, οι προϋπολογισμοί των νοικοκυριών έχουν - καλώς ή κακώς - αλλάξει. Σχέδια για διακοπές ακυρώθηκαν. Γάμοι αναβλήθηκαν. Επενδυτικές αποφάσεις μπήκαν σε αναμονή. Οι προτιμήσεις άλλαξαν κατά τη διάρκεια της απομόνωσης. Ενώ κάποια νοικοκυριά θα είναι πιο προσεκτικά ως προς τις δαπάνες τους, κάποια άλλα θα αναπληρώσουν τον χαμένο χρόνο. Αυτές οι νέες προτεραιότητες της ζήτησης θα προκύψουν κατά μη προβλέψιμους τρόπους.
Συστήματα εκτός συντονισμού
Και στην πλευρά της προσφοράς όμως, οι επιχειρηματίες βρίσκονται ενώπιον ενός ριζικά διαφορετικού περιβάλλοντος. Πολλές εταιρίες που έκλεισαν δεν θα ξανανοίξουν ποτέ. Οι υφιστάμενοι πάροχοι και καταναλωτές θα πρέπει να συντάξουν νέα συμβόλαια και να σχηματίσουν νέες σχέσεις. Αποφάσεις που αφορούσαν την καριέρα και την εκπαίδευση αναθεωρήθηκαν κατά τη διάρκεια του παγώματος, ιδίως από εκείνους που επλήγησαν από την ανεργία. Κεφαλαιακά αγαθά και άλλα ιδιοκτησιακά στοιχεία επιχειρήσεων θα ρευστοποιηθούν. Αυτοί που θα τα αγοράσουν, θα τα βάλουν σε νέες χρήσεις. Όλες αυτές οι εξελίξεις εντείνονται περισσότερο καθώς οι οικονομίες και οι επιχειρήσεις θα ξεπαγώσουν με διαφορετικές ταχύτητες.
Τα οικονομικά μας μοτίβα αποσυντονίστηκαν σε μεγάλο βαθμό. Οι επιχειρηματίες, και όχι οι κεντρικοί σχεδιαστές, θα επαναφέρουν αυτά τα μοτίβα σε συντονισμό. Το πρόβλημα του ξεπαγώματος είναι ένα πρόβλημα επιχειρηματικής ανακάλυψης, καθώς τα υφιστάμενα μοτίβα θα πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να ανταποκριθούν στους καταναλωτές μετά την πανδημία. Οι επιχειρηματίες είναι αυτοί που πρέπει να δημιουργήσουν αυτά τα νέα μοτίβα εξειδίκευσης και συναλλαγής που μας βάζουν στον δρόμο της ευημερίας. Οι επιχειρήσεις θα επανασχεδιάσουν τις παραγωγικές τους διαδικασίες και τις αποφάσεις πρόσληψης εργαζομένων υπό ένα βαρύ πέπλο αβεβαιότητας.
Καθώς οι επιχειρηματίες θα προσαρμόζονται, το ξεπάγωμα της οικονομίας θα είναι άτσαλο και χαοτικό. Αυτό το χάος όμως δεν μπορεί να επιλυθεί μέσω της αύξησης των κρατικών δαπανών, της μείωσης των επιτοκίων ή του κεντρικού σχεδιασμού. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να θέσουν ως στόχο τη δημιουργία ενός ρυθμιστικού περιβάλλοντος που θα ενισχύει την επιχειρηματική προσαρμογή. Αυτό το ρυθμιστικό περιβάλλον θα πρέπει να αναπτυχθεί γύρω από τρεις κύριες αρχές που ενθαρρύνουν την επιχειρηματικότητα: την καινοτομία χωρίς άδεια, την επικουρικότητα και την ιδιωτική διακυβέρνηση.
Καινοτομία χωρίς άδεια
Πρώτα απ’ όλα, οι αρμόδιοι θα πρέπει να υιοθετήσουν μια στάση καινοτομίας χωρίς άδεια (permissionless innovation). Ξέρουμε ότι το ξεπάγωμα πρέπει να είναι μια διαδικασία προσαρμογών και καινοτομίας. Ξέρουμε επίσης ότι οι κυβερνήσεις συνήθως εμποδίζουν νέες τεχνολογικές καινοτομίες υιοθετώντας την αρχή της πρόληψης - δηλαδή ρυθμίζουν, φορολογούν και απαγορεύουν νέες τεχνολογίες λόγω των υποθετικών μελλοντικών τους αρνητικών σημείων (πχ ανησυχίες περί ιδιωτικότητας). Δεν κατανοούν έτσι ότι η τεχνολογική αλλαγή παράγει ευημερία και ότι αυτή η διαδικασία προϋποθέτει πειραματισμό. Αντιθέτως, εμείς υποστηρίζουμε ότι τα κράτη θα πρέπει εξαρχής να επιτρέπουν την καινοτομία - μια καινοτομία δηλαδή χωρίς άδεια.
Τα ρυθμιστικά εμπόδια εμποδίζουν τους επιχειρηματίες από το να προσαρμοστούν. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να προσπαθήσουμε να ξεπαγώσουμε την οικονομία στο πλαίσιο της περιπλοκότητας του σημερινού ρυθμιστικού περιβάλλοντος. Πολλά μοτίβα της προ πανδημίας εποχής έχουν εμπεδωθεί σε χιλιάδες σελίδες νόμων και ρυθμίσεων. Για να ξεπαγώσει αποτελεσματικά η οικονομία, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να στραφούν στην απομάκρυνση αυτών των εμποδίων στην είσοδο ανταγωνισμού σε νέες αγορές, ώστε να επιτρέψουν στους επιχειρηματίες να καινοτομήσουν.
Θεσμική πολυμορφία
Δεύτερον, οι αρμόδιοι θα πρέπει να υιοθετήσουν την θεσμική πολυμορφία. Όταν οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο πάγωσαν τις οικονομίες τους, το έκαναν με συγκεντρωτικά, από πάνω προς τα κάτω κυβερνητικά διατάγματα. Για να αντιμετωπιστεί η υγειονομική κρίση εφαρμόστηκαν οριζόντιοι κανόνες σε ολόκληρες χώρες για την καταστολή της οικονομικής δραστηριότητας. Η προσέγγιση για το ξεπάγωμα της οικονομίας θα πρέπει να είναι η αντίθετη: δεν χρειαζόμαστε περισσότερο συγκεντρωτισμό, αλλά περισσότερο αυτόνομο πειραματισμό με τις πολιτικές.
Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να ωθήσουν την εξουσία λήψης αποφάσεων προς τα κάτω. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δώσουν αυτονομία στις κρατικές και τις τοπικές κυβέρνησης να χειριστούν το ξεπάγωμα. Όπως ακριβώς οι επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν την αβεβαιότητα, το ίδιο συμβαίνει και τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικών, συνεπώς η πολυμορφία χρειάζεται και στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων. Αυτό σημαίνει ότι το ρυθμιστικό μονοπάτι που θα μας οδηγήσει πέρα από την πανδημία δεν θα είναι ξεκάθαρο. Θα είναι μια άτσαλη υπόθεση, με διαφορετικές αρχές να παίρνουν διαφορετικές αποφάσεις. Αλλά το όφελος της θεσμικής πολυμορφίας είναι ότι αυτές οι ρυθμιστικές επιλογές θα λαμβάνονται βάσει της τοπικής γνώσης των τοπικών συνθηκών, και θα προσαρμόζονται στις εκάστοτε συνθήκες κάθε δικαιοδοσίας. Ενώ η υιοθέτηση της θεσμικής ποικιλομορφίας και του ανταγωνισμού φαίνεται αντίθετη προς τις ορθολογιστικές δυνάμεις του κράτους - αντίθετη προς καθαρές συγκεντρωτικές λύσεις - θέτει σε εφαρμογή μια διαδικασία μάθησης και πειραματισμού στη χάραξη της πολιτικής.
Ιδιωτική διακυβέρνηση
Τρίτο και τελευταίο, οι κυβερνήσεις πρέπει να διευκολύνουν την ανάδυση μιας ιδιωτικής διακυβέρνησης. Τα συγκριτικά θεσμικά οικονομικά μας διδάσκουν ότι δεν είναι μόνο οι κυβερνήσεις αυτές που παρέχουν διακυβέρνηση. Για παράδειγμα, η ανάδυση νέων ψηφιακών πλατφορμών και η οικονομία του διαμοιρασμού έχουν στο επίκεντρο μηχανισμούς διακυβέρνησης όπως η αξιολόγηση της φήμης. Πιο πρόσφατα, οι εξελίξεις στις τεχνολογίες εμπιστοσύνης, όπως το blockchain, παρέχουν νέους τρόπους για την επίλυση προβλημάτων, ιδιωτικά μέσω της τεχνολογίας. Αυτές οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν περιορίζονται απλά από τις κρατικές ρυθμίσεις, αλλά βρίσκονται σε άμεσο ανταγωνισμό με αυτές.
Η πανδημία εμφανίστηκε στα πρόθυρα μιας ψηφιακής επανάστασης. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν την προοπτική οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες να επιλύσουν θεμελιώδη προβλήματα - από την καταγραφή της ιδιοκτησίας μέχρι την αυτο-εφαρμογή έξυπνων συμβολαίων - που προηγουμένως χρειάζονταν τις κυβερνήσεις. Η εμπιστοσύνη στην ιδιωτική διακυβέρνηση οδηγεί τον ανταγωνισμό βαθύτερα στις θεσμικές δομές της οικονομίας.
Οι αρχές της καινοτομίας χωρίς άδεια, της θεσμικής πολυμορφίας και της ιδιωτικής διακυβέρνησης μπορούν να αποτελέσουν έναν οδηγό για τους αρμόδιους για τη χάραξη της πολιτικής σε ό,τι αφορά το επικείμενο ξεπάγωμα της οικονομίας. Εντέλει αυτή η διαδικασία εξαρτάται από τον βαθμό που θα κατανοήσουμε ότι το ξεπάγωμα της οικονομίας είναι μια επιχειρηματική διαδικασία. Ο ρόλος του κράτους είναι να παράσχει ένα ρυθμιστικό περιβάλλον που θα διευκολύνει αυτή την προσαρμοστική και δυναμική διαδικασία.
--
Ο Darcy Allen είναι οικονομολόγος και συγγραφέας, με κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον τα οικονομικά των νέων τεχνολογιών υπό το πρίσμα των θεσμικών οικονομικών και της θεωρίας του επιχειρείν. Ο Aaron Lane είναι στέλεχος του RMIT University Blockchain Innovation Hub.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Μαΐου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
