Του Tyler Brandt
Είναι ιδέα μου ή όντως η εποχή μας είναι πιο χαοτική από ποτέ άλλοτε;
Ο κόσμος μας φαίνεται διαρκώς να απειλείται από μαζικούς πυροβολισμούς, από την τρομοκρατία, τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή, τη διάδοση των πυρηνικών όπλων και την απουσία της διεθνούς διπλωματίας. Αν κοιτάξει κανείς τις ειδήσεις είναι σίγουρο ότι θα βρει κάποια νέα απειλή που υποτίθεται αποσταθεροποιεί την τάξη του κόσμου.
Στη χώρα μας, το εθνικό χρέος συνεχίζει να κατακτά νέα υψηλά, και η φούσκα του φοιτητικού χρέους φαίνεται να γίνεται ολοένα και πιο ανησυχητική με κάθε μέρα που περνά. Το Κογκρέσο δεν καταφέρνει να ανακαλέσει και να αντικαταστήσει το Obamacare, παρά την πλειοψηφία των ρεπουμπλικανών. Συνεχώς κυκλοφορούν νέα για αλλαγές στο επιτελείο του Τραμπ, ενώ ο ίδιος έχει ακόμα πάνω από χίλιες υψηλόβαθμες θέσεις να καλύψει. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι που έχουν την ευθύνη της εσωτερικής μας τάξης δεν μπορούν να επιτελέσουν - ούτε καν δείχνουν ότι μπορούν - αυτό για το οποίο τους εκλέξαμε.
Όλα αυτά κάνουν κάποιον να αναρωτηθεί: Τι συμβαίνει με τη σύγχρονη κοινωνία μας; Τη βλέπουμε άραγε να αποσυντίθεται μπροστά στα μάτια μας; Γιατί τα πράγματα έγιναν τόσο ανεξέλεγκτα;
Η πάλη ενάντια στο χάος
Αυτά είναι τα ερωτήματα που τίθενται, όμως κάτι λείπει. Αφήνουμε απ' έξω ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο. Το πραγματικό ερώτημα που θα πρέπει να θέσουμε είναι το εξής: Είναι η εποχή μας όντως πιο χαοτική από ποτέ άλλοτε, ή μήπως τα πράγματα ήταν πάντα έτσι;
Η ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε μια πάλη ανάμεσα στην τάξη και το χάος. Η ανθρωπότητα πάντα περπατούσε σ' αυτή τη λεπτή γραμμή, προσπαθώντας να βρει μια ισορροπία.
Η ιστορία αυτή φτάνει μέχρι και τον Κήπο της Εδέμ, έναν τόπο αρμονίας και τάξης απ' όπου όμως ο άνθρωπος εξέπεσε προς το χάος όταν ένα φίδι μπήκε και έπεισε την Εύα να φάει το μήλο. Έκτοτε, η ανθρωπότητα υφίσταται σε έναν κόσμο αταξίας, αγωνιζόμενη να βγάλει άκρη από μια ζωή που φαίνεται τυχαία και χαοτική.
Το σημαντικό σ' αυτό είναι ότι η ιστορία πως ο άνθρωπος υπόκειται στην αταξία είναι μια από τις παλαιότερες της ανθρωπότητας.
Γνωρίζοντάς το αυτό, μπορούμε στη συνέχεια να δούμε το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν της ανθρωπότητας. Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από επιμέρους ιστορίες πολέμου, γενοκτονιών, πυρηνικών εκρήξεων, τρομοκρατίας, λοιμών και λιμών, κοινωνικής κατάρρευσης και πολλών άλλων τέτοιων. Θα χρειαζόμασταν υπερβολικά πολύ χρόνο για να φτιάξουμε έναν κατάλογο όλων των διάφορων παραδειγμάτων που έχουν σημειωθεί.
Πώς λοιπόν προσανατολιζόμαστε σε έναν κόσμο που μας υποβάλει στο χάος;
Αν απλώς αποδεχθούμε το γεγονός πως ζούμε σε έναν κόσμο χωρίς τάξη, τον οποίο είναι αδύνατο να ελέγξουμε πλήρως παρά τις καλύτερες προσπάθειές μας, τότε η ζωή μας θα ήταν πολύ καλύτερη. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο επίπεδο της κοινωνίας, ή ακόμα πιο σημαντικά, στο ατομικό επίπεδο.
Γεγονότα εκτός του ελέγχου μας συμβαίνουν καθημερινά. Όσο περισσότερο όμως προσπαθούμε να τα ελέγξουμε, τόσο περισσότερο αγχωνόμαστε. Το σημαντικότερο δίδαγμα είναι να εστιάζουμε σταθερά στο άμεσο πεδίο ελέγχου μας και να μάθουμε να αφήνουμε τα πράγματα που μας περιτριγυρίζουν. Αν κάθε άτομο επικεντρώσει τις προσπάθειές του στο να ελέγξει τη δική του σφαίρα επιρροής, όχι μόνο η ζωή του, αλλά και η κοινωνία θα είναι καλύτερη.
Δεν έχει να κάνει μόνο με σας
Αυτή είναι η βασική ιδέα στο έργο του Βολταίρου Candide, την ιστορία ενός ανθρώπου που ψάχνει το Ελ Ντοράντο (κάτι παρόμοιο με τον Κήπο της Εδέμ), για να ανακαλύψει στην πορεία μόνο το χάος και τη φρίκη. Εντέλει ο Candide υιοθετεί την ιδέα να καλλιεργήσει τον δικό του κήπο, αντί να αναζητά κάποιο μυστηριώδες μέρος τάξης και αρμονίας.
Αυτή η ιδέα όχι μόνο μπορεί να μας βοηθήσει διαπροσωπικά, αλλά μπορεί και να πραγματωθεί σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο. Μόλις συνειδητοποιήσουμε ότι ο ατομικός μας εαυτός βελτιώνεται όταν βελτιώνουμε το άμεσο πεδίο του ελέγχου μας, μπορούμε να εφαρμόσουμε αυτή την ιδέα και στο πεδίο των θεσμικών και κοινωνικών λειτουργιών.
Με άλλα λόγια, η οργάνωση της κοινωνίας δεν μπορεί να επιτευχθεί από πάνω προς τα κάτω, αλλά πρέπει να ξεκινήσει από το άτομο.
Αυτή η ιδέα παίρνει τη μορφή της “αόρατης χειρός” του Άνταμ Σμιθ, της “αυθόρμητης τάξης” του Χάγιεκ και της έννοιας του συγκριτικού πλεονεκτήματος.
Στον Πλούτο των Εθνών, ο Άνταμ Σμιθ επισημαίνει ότι “Επιδιώκοντας κανείς το ιδιοτελές του συμφέρον συχνά προάγει το συμφέρον της κοινωνίας αποτελεσματικότερα απ' ό,τι όταν όντως έχει ως στόχο να το προαγάγει”.
Ο πρόεδρος του FEE, Lawrence Reed περιγράφει την αυθόρμητη τάξη ως “απείρως καλύτερη και παραγωγικότερη από το να βασιζόμαστε σε μια χούφτα από ελίτ σε κάποια μακρινή γραφειοκρατία”.
Αν συνδέσουμε ξανά αυτή την ιδέα με την σύγχρονη κατάσταση του κόσμου, θα δούμε ότι πρέπει να εμπιστευόμαστε λιγότερο τους γραφειοκρατικούς μας ηγέτες. Ο άνθρωπος εκ φύσεως δεν έχει τη δυνατότητα να οργανώσει την τέλεια κοινωνία ιεραρχικά. Όσο περισσότεροι είναι οι νόμοι, οι κανόνες και οι ρυθμίσεις που εφαρμόζονται, τόσο λιγότερο επιτρέπουμε στα άτομα να ακμάσουν και να δημιουργήσουν.
Οι οργανωτές πέφτουν στην ύβρη να πιστεύουν ότι μπορούν να σχεδιάσουν τέλεια συστήματα καθολικής φροντίδας υγείας, αποτελεσματικά σχολικά συστήματα καθώς και να εξαλείψουν τη φτώχεια.
Παρά τις επιθυμίες μας για έναν καλύτερο κόσμο, ένα πράγμα είναι σαφές: το κράτος ποτέ δεν θα δουλέψει τόσο αποδοτικά, όσο οι άνθρωποι που συντονίζουν τις δράσεις τους μέσω της αυθόρμητης τάξης. Γι' αυτόν τον λόγο, ποτέ δεν θα εμπιστευθώ ηγέτες που ισχυρίζονται ότι ξέρουν τι είναι το καλύτερο για μένα, ενώ στην πραγματικότητα μόνο εγώ το γνωρίζω αυτό.
Αν επικεντρωθούμε στη δική μας σφαίρα επιρροής χωρίς να ανησυχούμε για πράγματα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, θα φτάσουμε σε μια πολύ πιο γεμάτη ζωή και σε μια καλύτερη κοινωνία. Ας το πετύχουμε.
--
Ο Tyle Brandt είναι τελειόφοιτος πολιτικής επιστήμης στο UW-Madison, Πρέσβης του FEE και Πρόεδρος του παραρτήματος των Young Americans for Liberty στο πανεπιστήμιό του και γενικώς ωραίος τύπος.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 18 Οκτωβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
