Του Art Carden
Τον Μάιο του 1943 κυκλοφόρησε το Κοντά στον Ουρανό (The Fountainhead) της Άυν Ραντ. Αφηγείται την ιστορία ενός φτωχου άνδρα που εγκατέλειψε τις σπουδές αρχιτεκτονικής, του Howard Roark, και το πώς αυτός ελίσσεται - ή αποτυγχάνει να ελιχθεί - στην αρχιτεκτονική σκηνή της Νέας Υόρκης. Η Ραντ είναι για πολλούς μια ηρωίδα, και για ακόμη περισσότερους το ακριβώς αντίθετο.
Πώς θα μπορούσε άλλωστε να είναι διαφορετικά;
Πέρα από τα μυθιστορήματά της, έγραψε βιβλία με τίτλους όπως The Virtue of Selfishness and Capitalism: The Unknown Ideal. (Η αρετή του εγωισμού και του καπιταλισμού: Το άγνωστο ιδανικό). Η αρετή του… εγωισμού; Η απερίσκεπτη και άπληστη επιδίωξη του κέρδους ως ιδανικό; Τι απαίσιο. Δεν ξέρει ότι η ζωή δεν είναι μόνο τα λεφτά;
Φυσικά το ήξερε. Όποιος υποστηρίζει ότι νοιάζεται μόνο για τα χρήματα και έλεγε ότι οι άνθρωποι πρέπει να νοιάζονται μόνο γι' αυτά είτε δεν έχει διαβάσει τα βιβλία της, είτε τουλάχιστον δεν τα έχει καταλάβει. Αυτό δεν σημαίνει ότι όποιος το υποστηρίζει αυτό χασε κάποια λεπτή διατύπωση ανάμεσα στις μακρόσυρτες ομιλίες και τις περιγραφές του άγριου, σχεδόν βίαιου σεξ. Σημαίνει ότι έχασε κάτι που βρίσκεται στα βιβλία της ξεκάθαρο.
Ένα παράδειγμα: Το Κοντά στον Ουρανό
Πάρτε για παράδειγμα το Κοντά στον Ουρανό. Προσπάθησα να το διαβάσω στο πανεπιστήμιο, το παράτησα, και εντέλει το διάβασα (μαζί με το Ο Άτλας επαναστάτησε (Atlas Shrugged) κατά το μεταπτυχιακό μου. Το Κοντά στον Ουρανό είναι ένα μυθιστόρημα με θέμα έναν καλλιτέχνη που αρνείται να ξεπουληθεί. Αυτό φαίνεται περίεργο για μια συγγραφέα διάσημη για τους ύμνους της στον καπιταλισμό και το κέρδος. Το να εστιάζει κανείς σε όσα λέει για το κέρδος και τον εγωισμό σημαίνει ότι παραμελεί τη βαθύτερη ηθική της στάση της πιστής τήρησης αντικειμενικών κριτηρίων ορθού και λάθους.
Ο λόγος που ο Ρορκ δεν ενδίδει είναι η σταθερή και άκαμπτη δέσμευσή του σε αρχές. Θέλει να σχεδιάζει σύμφωνα με τις αρχές του και να μείνει πιστός στο όραμά του για το πώς πρέπει να είναι ένα κτίριο, για το πώς αλλάζει ανάλογα με τα διαθέσιμα υλικά, και για το ποια χρήση σχεδιάζεται αυτό. Δεν τον νοιάζει να γίνει διάσημος. Δεν τον νοιάζει να πλουτίσει. Δεν τον νοιάζει η αναγνώριση. Τον νοιάζει το όραμά του και η πραγματοποίηση αυτού του οράματος.
Αντιθέτως, ο αντίπαλός του Peter Keating είναι ο αστέρας του αρχιτεκτονικού κόσμου της Νέας Υόρκης. Είναι πλούσιος. Είναι διάσημος. Όμως είναι ψεύτικος και δεν έχει αρχές. Σχεδιάζει ανέμπνευστα, αλλά σύμφωνα με το δημοφιλές στυλ που υπαγορεύει εν μέρει ο Ellsworth Toohey, ένας διανοούμενος και κριτικός αρχιτεκτονικής που περιστοιχίζεται από μετριότητες και που έχει ως στόχο την καταστροφή της γνήσιας τελειότητας (και συνεπώς μισεί τον Ρορκ). Το μόνο καλό έργο του Κήτινγκ δεν είναι δικό του: είναι του Ρορκ. Αλλά ο Ρορκ δεν ζητά την αναγνώριση. Απλώς θέλει να δει το όραμά του να πραγματοποιείται.
Ο Κήτινγκ αναλαμβάνει να σχεδιάσει ένα σύνολο κατοικιών. Όπως συνήθως, βάζει τον Ρορκ να σχεδιάσει γι' αυτόν, και ξανά ο Ρορκ απλώς θέλει να δει το κτήριο να γίνει ακριβώς σύμφωνα με τις προδιαγραφές του. Αλλά τότε, άλλα πρόσωπα που συμμετέχουν στην κατασκευή αρχίζουν τα εμπλέκονται. Προσθέτουν ένα στοιχείο εδώ, ένα μικρό θέατρο εκεί. Καταστρέφουν το όραμα του Ρορκ, και ο Κήτινγκ δεν κάνει τίποτα για να τους σταματήσει. Το κάνει ο Ρορκ: Ανατινάζει το κτήριο.
Το πραγματικό όραμα της Ραντ
Το βιβλίο αυτό έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μυθιστορήματος της Ραντ. Είναι μονοδιάστατο, με τέλειους ή τελείως ελαττωματικούς χαρακτήρες που έχουν γραφτεί για να υπογραμμίσουν πολύ συγκεκριμένες αρετές ή φαύλα στοιχεία. Δραματουργία δικαστηρίου. Μακρόσυρτες ομιλίες. Σεξ. Στο τέλος του μυθιστορήματος, ο Ρορκ στέκεται θριαμβευτικά στην κορυφή ενός πύργου που χτίζει, ενός φάρου του θριάμβου της λογικής και των αρχών επί της ματαιοδοξίας και της πλεονεξίας.
Αμφισβητήστε, αν θέλετε και αν πρέπει, ένα μικρό ή μεγαλύτερο μέρος της φιλοσοφικής και ηθικής θέσης της Ραντ. Προσωπικά διαφωνώ με την αθεΐα της, μεταξύ άλλων. Πριν όμως καταδικάσετε μια συγγραφέα και ένα σώμα βιβλίων που επηρέασαν τόσο έντονα τόσους πολλούς ανθρώπους επειδή διαφωνείτε με την εξύμνηση του “εγωισμού” αναλογιστείτε το ενδεχόμενο να την έχετε παρερμηνεύσει.
Ο Art Carden είναι αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών στο Brock School of Business του Samford University.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Μαΐου
2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
