Του Brent Orrell
Το ερώτημα του πώς η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) θα επηρεάσει την ανθρώπινη ευημερία μοιάζει με το ψυχολογικό τεστ κηλίδων μελάνης Rorschach - η απάντηση που θα πάρετε εξαρτάται από το ποιον θα ρωτήσετε. Για κάποιους, η έλευση “έξυπνων” μηχανών προμηνύει ένα μέλλον καλύτερων συνθηκών ζωής και αφάνταστων δυνατοτήτων ανθρώπινης ευημερίας.
Άλλοι, μας βοηθούν να δούμε την σκοτεινή πλευρά. Χωρίς να αναπαράγουν πλήρως την εικόνα που περιγράφει η ταινία Terminator, κάποιοι από τους πιο ενημερωμένους ανθρώπους στον τομέα της ΑΙ προβλέπουν έναν οικονομικό μετασχηματισμό που απειλεί την κοινωνική συνοχή καθώς η ανθρώπινη - πνευματική και σωματική - εργασία θα γίνει αργή, παρωχημένη και θα αποκτήσει χαρακτηριστικά χειροτέχνη για να αντικατασταθεί εντέλει από την απεριόριστη ενέργεια, τον δυναμισμό και την εκρηκτική παραγωγικότητα ενός κόσμου που θα διέπεται από αλγορίθμους.
Δύο πρόσφατα βιβλία, το Work in the Age of Robots (Η εργασία την εποχή των ρομπότ - Encounter Books, 2018) από τον Mark Mills του Manhattan Institute, και το AI Superpowers: China, Silicon Valley and the New World Order (Οι υπερδυνάμεις της ΑΙ: η Κίνα, η Silicon Valley και η νέα τάξη πραγμάτων - Houghton Mifflin Harcourt, 2018) του πρώην επικεφαλή της Google China, Kai-Fu Lee αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα των δύο αυτών πόλων.
Για τον Μιλς, η υποτιθέμενη απειλή της ΑΙ στην ανθρώπινη εργασία είναι το ίδιο μακροοικονομικό σφάλμα που ζούμε ξανά και ξανά από την εποχή της διακυβέρνησης Κένεντι: βλέπουμε τον αυτοματισμό να καταστρέφει θέσεις εργασίας, αλλά δεν μπορούμε ακόμη να διακρίνουμε την οικονομική ζήτηση και τις θέσεις εργασίας που θα δημιουργήσει.
Για τον Λη, αυτό το κεφάλαιο της καινοτομίας είναι πολύ διαφορετικό. Η ΑΙ μοιάζει με την εισαγωγή του ηλεκτρισμού, μια “ριζοσπαστική τεχνολογία που εφόσον κατακτηθεί μπορεί να εφαρμοστεί με επαναστατικό τρόπο σε δεκάδες διαφορετικούς παραγωγικούς τομείς” τόσο γρήγορα και τόσο ανατρεπτικά που θα έχει ως αποτέλεσμα μαζικές οικονομικές λάθος κατανομές πόρων, και θα υπονομεύσει την ικανότητα προσαρμογής των ατόμων και των κοινωνιών. Ο Μιλς περιγράφει μια ρόδινη εικόνα - ο Λη μια εικόνα αίματος.
Το επιχείρημα του Λη έχει τις ρίζες του στην καριέρα του ως αρχιτέκτονα και θεμελιωτή της σύγχρονης κινεζικής οικονομίας, την επιστασία του στην αποτυχημένη προσπάθεια εισόδου της Google στην κινεζική αγορά και - παραδόξως - στη μάχη του με το λύμφωμα.
Σύμφωνα με την περιγραφή του, η κινεζική οικονομία έχει οικοδομηθεί σ' αυτό που ο ίδιος αποκαλεί κατ' ευφημισμό “μίμηση” - και που στη Δύση είναι γνωστό ως “κλοπή” - της τεχνολογίας κυρίως από τους καινοτόμους της Βόρειας Αμερικής.
Αυτή η τεχνολογία υφίσταται ενσωμάτωση και τροποποιήσεις υπό την πίεση μιας ανελέητης επιχειρηματικής κουλτούρας που χαρακτηρίζεται από ανταγωνισμό ραγδαίων κύλων και ανάπτυξη. Η Κίνα έχει πάρει αυτό που χρειάζεται από τη Δύση και τώρα κάνει το άλμα προς τα εμπρός εφαρμόζοντας αυτή την τεχνολογία σε προϊόντα όπως το WeChat, μια εφαρμογή “ελβετικό σουγιά” που συνδυάζει την κοινωνική δικτύωση με οτιδήποτε άλλο από τα ψώνια στο παντοπωλείο μέχρι το κλείσιμο ραντεβού με γιατρό και την αγορά αεροπορικών εισιτηρίων.
Ο Λη προβλέπει ότι οι κινεζικές φήμες διαθέτοντας ωκεανούς δεδομένων (ο ίδιος αποκαλεί την Κίνα “Σαουδική Αραβία της πληροφορίας των καταναλωτών) θα συγκεντρώσει περισσότερη από την μισή προβλεπόμενη αύξηση ύψους 15 τρις δολαρίων του παγκόσμιου ΑΕΠ που θα παραγάγει η ΑΙ.
Στον κόσμο που διαβλέπει ο Λη, το χρήμα που θα παραχθεί από τις καινοτομίες της ΑΙ δεν θα οδηγήσει στη βελτίωση των συνθηκών ζωής, αλλά και σε μια οικονομική και εργασιακή δυστοπία. Τεράστιος πλούτος θα συγκεντρωθεί στα χέρια ενός μικρού αριθμού πρώιμων επενδυτών και προγραμματιστών στο πεδίο της ΑΙ, ενώ η υπόλοιπη ανθρωπότητα με δυσκολία θα αποκομίζει τα προς το ζην, κάνοντας δουλειές που θα απαιτούν υπερβολική χειρωνακτική δεξιότητα ώστε να επιτελούνται από ρομπότ.
Κατά τη θεώρηση του Λη, η ΑΙ είναι μια τεχνολογία γενικής χρήσης, όπως οι ατμομηχανές, που αναμορφώνει το σύνολο της παραγωγής. Σε αντίθεση με τη Βιομηχανική Επανάσταση, όπου η εισαγωγή βιομηχανικής κλίμακας μύλων παρείχε απασχόληση σε εκατομμύρια ενώ εξάλειψε τις θέσεις εργασίας μιας χούφτας συγκριτικά μικρής κλίμακας βιοτεχνών υφαντών, η ΑΙ θα κάνει το αντίθετο.
Αντί να σπάει τη δουλειά σε διαδικασίες γραμμής συναρμολόγησης που απαιτούν περισσότερους εργάτες, η ΑΙ εξαλείφει θέσεις εργασίας συγκεντρώνοντάς την στα χέρια λίγων εργαζομένων τεχνολογίας με υψηλή εξειδίκευση που διαχειρίζονται συστήματα που διέπονται από αλγορίθμους. Είναι σαν να καταργούμε εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας εξειδικευμένων φοροτεχνικών και τους αντικαθιστούμε με την ουσιαστικά απεριόριστη ισχύ του διαδικτυακού προγράμματος Turbo Tax.
Με άλλα λόγια, η ΑΙ βάζει στο στόχαστρο τους εργάτες γνώσης που κάνουν επαναληπτική εργασία “γραμμής συναρμολόγησης” που αφορά πληροφορίες, οι οποίοι αποτελούν μεγάλο μέρος των καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας μεσαίας εξειδίκευσης. Τα ρομπότ έρχονται να αντικαταστήσουν τους εργοστασιακούς εργάτες και τους επαγγελματίες της οικονομίας της πληροφορίας.
Για τον Μιλς, το σενάριο του Λη συνιστά ενισχυμένο Λουδιτισμό. Κάθε άνθρωπος, υποστηρίζει, διαθέτει περίπου ένα εκατομμύριο ώρες ζωής κατά μέσο όρο. Η ιστορία της ανθρώπινης προόδου συνίσταται στο να βρίσκουμε πώς θα αντικαθιστούμε την ανθρώπινη εργασία από τις μηχανές και να μειώνουμε έτσι την ανάγκη για εργασία αυξάνοντας την παραγωγικότητα, τον πλούτο και την ευημερία.
Υπ' αυτό το πρίσμα, η οικονομική ανάπτυξη επικεντρώνεται στην παραγωγή, αλλά πλαισιώνεται, όπως συμβαίνει από την αυγή της νεωτερικότητας, από μια πολύ μεγαλύτερη οικονομία υπηρεσιών. Η ζήτηση για νέα και ήδη υφιστάμενα προϊόντα δεν έχει καν πλησιάσει στα όριά της. Στον αναπτυγμένο κόσμο αντιστοιχούν 700 αυτοκίνητα για κάθε 1000 άτομα.
Στον αναπτυσσόμενο κόσμο αντιστοιχούν κάποιες εκατοντάδες άνθρωποι για κάθε αυτοκίνητο. Αν η ΑΙ ενισχύσει την παραγωγικότητα και μειώσει τις τιμές των τελικών προϊόντων, τότε η ζήτηση θα αυξηθεί και μαζί μ' αυτήν θα αυξηθεί και η συνολική απασχόληση που απαιτείται για την παροχή πρώτων υλών, την παραγωγή προϊόντων, τη διανομή, των πώληση και το σέρβις των αγαθών.
Σ' αυτό ακριβώς το σημείο συγκλίνουν εν μέρει οι οπτικές των Λη και Μιλς. Ό,τι κι αν είναι η ΑΙ, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τα ανθρώπινα όντα από το επίκεντρο της οικονομικής ζωής. Ο Λη το έμαθε αυτό κατά τη διάρκεια της μάχης του με τον καρκίνο.
Μηχανές διέγνωσαν την ασθένειά του και ο ίδιος είχε τη δυνατότητα να επωφεληθεί από τα καλύτερα φάρμακα και ιατρικά πρωτόκολλα. Αλλά ήταν η οικογένειά του, την οποία λέει ότι παραμέλησε κατά τη διάρκεια της καριέρας του που τον βοήθησε να ολοκληρώσει τη θεραπεία του.
Επικεντρώθηκαν απίστευτα στις ανάγκες του - παρατηρώντας μέχρι και τις αντιδράσεις του στο φαγητό που ετοίμαζαν ώστε να προσαρμόσουν ανάλογα τα μπαχαρικά για να μειώσουν τη ναυτία του - κάτι που μια μηχανή δεν θα μπορούσε ποτέ να κάνει.
Το συμπέρασμα του Λη είναι ότι μπορούμε να απασχολήσουμε όσους μπορεί να έχουν δουλέψει σε εργοστάσια και δουλειές γραφείου σε θέσεις εργασίας που αφορούν την εκπαίδευση και την φροντίδα. Κρατικές επιδοτήσεις από φόρους στο παλιρροιακό κύμα του πλούτου που θα παράγει η ΑΙ μπορούν να αυξήσουν τις αμοιβαίες αυτών των θέσεων εργασίας σε ένα σεβαστό επίπεδο.
Ομοίως, ο Μιλς επισημαίνει πως είναι παράλογο να υποθέτουμε ότι οι μηχανές, όσο κι αν αναπτυχθούν, θα μπορέσουν ποτέ να αντικαταστήσουν τους ανθρώπους. Μια εσωτερική μελέτη της Google κατέγραψε έξι δεξιότητες που τα διευθυντικά στελέχη θεωρούν απαραίτητα για μια πρόσληψη. Στην κορυφή ήταν η επικοινωνία, η συνεργασία και η κριτική σκέψη - πολύ ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Στον πάτο ήταν τα πτυχία στην σκληρή επιστήμη.
Το ανθρώπινο στοιχείο που τονίζουν τόσο ο Λη όσο και ο Μιλς είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο έχει οικοδομηθεί το μέλλον της οικονομίας, ανεξάρτητα από το ποια από τις δύο θεωρήσεις θα αποδειχθεί εντέλει η πιο ακριβής. Ο εφιάλτης επιστημονικής φαντασίας μιας γενικής τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορεί να αναπαράγει ή να μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι μια χίμαιρα.
Οι αλγόριθμοι λειτουργούν σε στενά και καλώς καθορισμένα πλαίσια έργου. Ο ανθρώπινος νους μοιάζει με έναν άπειρο αριθμό πολύ περίπλοκων και τέλεια συγχρονισμένων και συντονισμένων αλγορίθμων που έχουν κατασκευαστεί, πρώτα και κύρια, για να ανταποκρίνονται σε άλλους ανθρώπινους νόες. Αυτή η εγγενής ανθρώπινη κοινωνικότητα, στην οποία ο Άνταμ Σμιθ εντόπισε την πηγή και τον σκοπό της ανθρώπινης ζωής, θα διαμορφώσει το μέλλον μας και όχι οι δίαυλοι πυριτίου των εκπληκτικών μας υπολογιστικών μηχανών.
--
Ο Brent Orrell είναι στέλεχος του American Enterprise Institute και έχει εργαστεί στο παρελθόν σε φορείς της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας των ΗΠΑ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 12 Οκτωβρίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
