Του Marian L. Tupy
Από τη δημοσίευση του ευπώλητου βιβλίου του με τίτλο Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress (Διαφωτισμός τώρα: Το επιχείρημα υπέρ της λογικής, της επιστήμης, του ανθρωπισμού και της προόδου), ο Steven Pinker έχει δεχθεί την κριτική ότι είναι υπερβολικά αισιόδοξος.
Γράφοντας για το Open Democracy, ο Jeremh Lent υποστηρίζει ότι ο Πίνκερ ανησυχεί λιγότερο απ' ό,τι θα έπρεπε για την εξάντληση των φυσικών πόρων του πλανήτη, όπως για παράδειγμα των αποθεμάτων καθαρού νερού. Μέμφεται τον ψυχολόγο του Χάρβαρντ ότι υιοθετεί μια “νεοφιλελεύθερη, τεχνοκρατική πεποίθηση ότι ο συνδυασμός λύσεων που βασίζονται στην αγορά και τεχνολογικών μερεμετιών θα σώσει με μαγικό τρόπο όλα τα οικολογικά προβλήματα”.
Το πρόβλημα με το επιχείρημα του Λεντ είναι πως τα τεχνολογικά μερεμέτια και οι λύσεις που βασίζονται στην αγορά είναι όντως ένα σημαντικό μέρος των προσπαθειών της ανθρωπότητας να υπερβεί τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Αν δεν πείθεστε, απλώς δείτε τις προσπάθειες αφαλάτωσης του Ισραήλ.
Η πρόοδος δεν είναι μαγική, αλλά είναι κοντά σ' αυτό
Ο Λεντ επισημαίνει κάποιες ανησυχητικές περιβαλλοντικές τάσεις, μεταξύ των οποίων “η αύξηση των εκλύσεων διοξειδίου του άνθρακα, η μείωση του διαθέσιμου πόσιμου νερού, και η αύξηση των νεκρών ζωνών στους ωκεανούς από την εκροή τεχνητών λιπασμάτων”.
Ο Πίνκερ δεν αρνείται την ύπαρξη αυτών των προκλήσεων. “Η πρόοδος”, γράφει “δεν είναι το ίδιο με τα μαγικά. Υπάρχουν πάντα μικροπροβλήματα και οπισθοδρομήσεις… Είναι σαφές ότι θα πρέπει να έχουμε στο νου μας τη χειρότερη πιθανή οπισθοδρόμηση, δηλαδή τον πυρηνικό πόλεμο, και τον κίνδυνο μόνιμων αναστροφών, όπως τα χειρότερα σενάρια της κλιματικής αλλαγής”.
Πάρτε για παράδειγμα την παροχή πόσιμου νερού. Μεταξύ του 1962 και του 2014, οι ανανεώσιμοι πόροι νερού ανά άτομο έπεσαν από τα 17.220 στα 7.462 κυβικά μέτρα. Σημειώστε όμως ότι το 71% της επιφάνειας της γης καλύπτεται από νερό.
Αυτό που χρειάζεται στις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο από την ξηρασία, όπως η Βόρεια Αφρική και η Μέση Ανατολή, είναι μια φτηνή διαδικασία αφαλάτωσης που διαχωρίζει τα μόρια του αλατιού από τα μόρια του νερού. Το Ισραήλ είναι πρωτοπόρο σε μια μέθοδο αφαλάτωσης που κάνει το πόσιμο νερό που καταναλώνουν τα νοικοκυριά της χώρας 48% φθηνότερο από αυτό που καταναλώνουν οι άνθρωποι στο Λος Άντζελες.
Η αφαλάτωση, γράφει ο Rowan Jacobsen στο Scientific American, “δουλεύει με το να πιέζει το αλμυρό νερό σε μεμβράνες που περιέχουν μικροσκοπικούς πόρους. Το νερό περνά, ενώ τα μεγαλύτερα μόρια αλατιού μένουν πίσω. Όμως οι μικροοργανισμοί στο θαλάσσιο νερό γρήγορα αποικίζουν τις μεμβράνες και κλείνουν τους πόρους, και ο έλεγχός τους απαιτεί περιοδικά έναν δαπανηρό και με έντονη χρήση χημικών καθαρισμό. Όμως ο [Ισραηλινός επιστήμονας] Bar-Zeev και οι συνάδελφοί του ανέπτυξαν έναν σύστημα χωρίς χημικά που χρησιμοποιεί πορώδη πετρώματα λάβας για να συλλέγει τους μικροοργανισμούς πριν αυτοί φτάσουν στις μεμβράνες… Σήμερα, το Ισραήλ παίρνει το 55% του οικιακού του νερού από την αφαλάτωση, και αυτό έχει συμβάλει στη μεταμόρφωση μιας από τις ξηρότερες χώρες του κόσμου στον πιο απίθανο γίγαντα νερού”.
Η ελεύθερη επιχειρηματικότητα δεν είναι πρόβλημα, αλλά η λύση.
Ο Λεντ επικρίνει τον Πίνκερ γιατί “δεν λαμβάνει υπόψη του τους δομικούς μοχλούς της [περιβαλλοντικής] υπέρβασης: μια παγκόσμια οικονομία που βασίζεται στην ανάπτυξη και εξαρτάται από την ολοένα και μεγαλύτερη εκχρημάτηση των φυσικών πόρων και της ανθρώπινης δράσης”.
Στην πραγματικότητα, η ελεύθερη επιχειρηματικότητα δεν είναι το πρόβλημα. Είναι η λύση. Η σχετική σπανιότητα οδηγεί σε μεγαλύτερες τιμές, οι μεγαλύτερες τιμές δημιουργούν κίνητρα για καινοτομίες, και οι καινοτομίες οδηγούν στην αφθονία.
Η σπανιότητα μετατρέπεται σε αφθονία μέσω του μηχανισμού των τιμών, που λειτουργεί όσο η οικονομία βασίζεται σε ιδιοκτησιακά δικαιώματα, στη νομοκρατία και την ελευθερία της συναλλαγής. Στις σχετικά ελεύθερες οικονομίες, οι πόροι δεν “εξαντλούνται” κατά τον τρόπο τον οποίο φοβάται ο Λεντ - όπως καταδεικνύει το γεγονός ότι η γη ακόμη δεν έχει ξεμείνει ούτε από έναν μη ανανεώσιμο πόρο.
Κι αυτό γιατί όλοι το σύνολο των πόρων μας, μεταξύ των οποίων και το πόσιμο νερό, δεν είναι σταθερό. Ναι, ο ολικός αριθμός ατόμων στη γη είναι πεπερασμένος, αλλά οι τρόποι με τους οποίους μπορούν αυτά τα άτομα να συνδυαστούν και να επανασυνδυαστούν είναι άπειροι.
Αυτό που έχει συνεπώς σημασία δεν είναι τα φυσικά όρια του πλανήτη μας, αλλά η ανθρώπινη ελευθερία να πειραματιζόμαστε και να φανταζόμαστε εκ νέου τη χρήση των πόρων που διαθέτουμε. Όπως γράφει ο καθηγητής οικονομικών του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Paul Romer,
“Για να αποκτήσουμε μια εικόνα του πόσο εύρος υπάρχει για περισσότερες τέτοιες ανακαλύψεις, μπορούμε να κάνουμε τον ακόλουθο υπολογισμό. Ο περιοδικός πίνακας περιέχει περίπου εκατό διαφορετικά είδη ατόμων. Αν μια συνταγή είναι απλώς μια ένδειξη του αν ένα στοιχείο συμπεριλαμβάνεται ή όχι, θα υπάρχουν 100x99 συνταγές όπως αυτή για τον μπρούντζο ή τον χάλυβα που περιλαμβάνουν μόνο δύο στοιχεία. Για συνταγές που μπορεί να έχουν τέσσερα στοιχεία, υπάρχουν 100x99x98x97 συνταγές, δηλαδή πάνω από 94 εκατομμύρια… Οι μαθηματική ονομάζουν αυτή την αύξηση στον αριθμό των συνδυασμών “συνδυαστική έκρηξη”. Αν φτάσουμε στα 10 στοιχεία, τότε υπάρχουν περισσότερες συνταγές απ' όσα δευτερόλεπτα από την στιγμή που η Μεγάλη Έκρηξη δημιούργησε το σύμπαν. Καθώς προχωράμε παραπέρα, γίνεται ξεκάθαρο ότι υπήρξαν μέχρι σήμερα υπερβολικά λίγοι άνθρωποι στη γη και υπερβολικά λίγος χρόνος από την εμφάνισή μας για να έχουμε δοκιμάσει κάτι παραπάνω από ένα απειροελάχιστο κλάσμα όλων των πιθανοτήτων”.
Η ελευθερία κάνει εφικτή την πρόοδο
Σε αντίθεση προς τις ελεύθερες οικονομίες, οι κρατικιστικές κοινωνίες χωρίς ιδιοκτησιακά δικαιώματα, νομοκρατία και ελευθερία των συναλλαγών τείνουν να είναι πολύ χειρότεροι θεματοφύλακες του πλανήτη. Για παράδειγμα, η Σοβιετική Ένωση και η μαοϊστική Κίνα καταχράστηκαν απερίσκεπτα τους πόρους τους, μεταξύ των οποίων και τον πολυτιμότερο όλων των πόρων - τα ανθρώπινα όντα.
Η μεγαλύτερη διάκριση μεταξύ των ελεύθερων και των κρατικιστικών κοινωνιών είναι η αξία που αποδίδουν στην ανθρώπινη ζωή. Οι ελεύθερες κοινωνίες αντιμετωπίζουν τα ανθρώπινα όντα ως έναν πολύτιμο πόρο γιατί μόνο οι άνθρωποι έχουν ιδέες και δημιουργική ενέργεια ώστε να μετατρέψουν αυτές τις ιδέες σε καινοτομίες. Αντιθέτως, οι κρατικιστικές κοινωνίες συνήθως θεωρούν τα μέλη της ανθρώπινης φυλής ως παθητικό. Έτσι, ο δρόμος προς τις κρατικιστικές ουτοπίες είναι στρωμένος με πτώματα.
Στο πλαίσιο μιας οικονομίας της αγοράς, οι άνθρωποι όχι μόνο χρησιμοποιούν πόρους, αλλά τους αποκαθιστούν και τους διευρύνουν. Έτσι, οι εγκαταστάσεις αφαλάτωσης του Ισραήλ παρέχουν πόσιμο νερό όχι μόνο στους Ισραηλινούς, αλλά και στους κατοίκους της Δυτικής Όχθης, και διεξάγονται διπλωματικές προσπάθειες ώστε το ισραηλινό νερό να παρέχεται και στις γειτονικές αραβικές χώρες. Αυτό είναι η πρόοδος.
--
O Marian L. Tupy είναι ο υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.org και αναλυτής πολιτικής στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Ιουνίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
