*Γράφει ο Rainer Zitelmann
Στην Ουκρανία, φιλελεύθερες δεξαμενές σκέψης και πολιτικοί κάνουν ήδη σχέδια για τη μεταπολεμική περίοδο. Το μέλλον της Ουκρανίας ήταν ένα από τα κύρια θέματα στο Europe Liberty Forum 2022 που διοργανώθηκε στις 12 και 13 Μαΐου από το Atlas Network, την κορυφαία παγκόσμια ένωση φιλελεύθερων δεξαμενών σκέψης. Η εκδήλωση επρόκειτο αρχικά να πραγματοποιηθεί στο Κίεβο, αλλά μεταφέρθηκε στη Βαρσοβία λόγω του πολέμου.
Ένας από τους προσκεκλημένους ομιλητές ήταν ο Maryan Zablotskyy, μέλος του ουκρανικού κοινοβουλίου και στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος του Ουκρανού προέδρου Volodymyr Zelenskyy. Ο Zablotskyy έχει επίσης διατελέσει μέλος του Ουκρανικού Ιδρύματος Οικονομικής Ελευθερίας, μιας φιλελεύθερης δεξαμενής σκέψης που ιδρύθηκε το 2015. Ο φόρος εισοδήματος στην Ουκρανία, είπε ο Zablotskyy, μειώθηκε πρόσφατα στο 2% και πολλοί κανονισμοί και δασμοί καταργήθηκαν.
«Είμαστε αυτή τη στιγμή η πιο οικονομικά ελεύθερη χώρα στον κόσμο», μου είπε.
Είναι κάτι το ασυνήθιστο μια χώρα να μειώνει τους φόρους και να καταργεί κανονισμούς ενώ βρίσκεται σε πόλεμο. Κανονικά, σε καιρό πολέμου, οι κυβερνήσεις αυξάνουν μαζικά τους φόρους και διευρύνουν την εμβέλειά τους. Το 1942, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ψήφισε τον Νόμο της Νίκης (Victory Act), με αποτέλεσμα ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής να εκτιναχθεί στα ύψη στο 88%, για να αυξηθεί μετά ακόμη περαιτέρω, στο 94% το 1944, ως αποτέλεσμα διάφορων πρόσθετων φόρων. Στη Βρετανία, ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής έφτασε έως και το 98% τη δεκαετία του 1940, και στη Γερμανία ανέβηκε στο 64,99% το 1941.
«Πιστεύουμε ότι είμαστε πιο δυνατοί όταν είμαστε οικονομικά πιο ελεύθεροι», είπε ο Zablotskyy.
Λόγω των δισεκατομμυρίων δολαρίων σε διεθνή βοήθεια που εισρέουν στη χώρα, η Ουκρανία είναι μια ανωμαλία της ιστορίας: μια χώρα που εμπλέκεται σε έναν σκληρό πόλεμο όντας οικονομικά πιο ελεύθερη από ποτέ. Ο στόχος, λέει ο Zablotskyy, είναι να διασφαλιστεί ότι αυτές οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες υιοθετήθηκαν ως προσωρινά μέτρα, θα παραμείνουν σε ισχύ και μετά τον πόλεμο.
Το «μετά τον πόλεμο» είναι μια φράση που αντηχεί επανειλημμένα σε όλο το Europe Liberty Forum.
Κανείς από την Ουκρανία δεν συζήτησε το πώς μπορεί να τελειώσει ο πόλεμος - αντίθετα επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στις ευκαιρίες που θα προκύψουν μετά τη νίκη. Η Nataliya Melnyk, εκπρόσωπος του Κέντρου Ελεύθερης Αγοράς Bendukidze στο Κίεβο, είπε ότι θα ήταν λάθος να φιλοδοξούμε να «ανοικοδομήσουμε την Ουκρανία».
«Δεν μπορούμε να έχουμε ως στόχο το να επιστρέψουμε στις συνθήκες της προπολεμικής περιόδου, πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι νέο», εξηγεί η Melnyk.
Μιλάει για ένα «παράθυρο ευκαιρίας» και αναφέρεται στα ευρήματα του Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας του Ιδρύματος Heritage, που κατατάσσει την Ουκρανία ως την πιο ανελεύθερη οικονομικά χώρα από τις 45 χώρες της ευρωπαϊκή περιοχή. Στην παγκόσμια κατάταξη, η Ουκρανία βρίσκεται στην 127η θέση, πίσω από χώρες όπως η Ινδία και η Νικαράγουα. Το Heritage Foundation προσδιορίζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, το κράτος δικαίου και τους κανονισμούς της αγοράς εργασίας ως τα μεγαλύτερα ελλείμματα της Ουκρανίας.
Ο Roman Waschuk, πρεσβευτής του Καναδά στο Κίεβο από το 2014 έως το 2019 και τώρα Συνήγορος Επιχειρηματικότητας (Business Ombudsman) για την Ουκρανία, έχει μια πιο λεπτή άποψη: η Ουκρανία δεν είναι τόσο οικονομικά ανελεύθερη όσο ο Δείκτης του Heritage Foundation και άλλα στατιστικά στοιχεία μας καλούν να πιστέψουμε. «Τέτοιες κατατάξεις αξιολογούν μόνο επίσημα στατιστικά στοιχεία, τα οποία αποτυγχάνουν να καταγράψουν την τεράστια παραοικονομία της Ουκρανίας», εξηγεί ο Waschuk.
Πολλοί άνθρωποι στη Δύση, λέει, έχουν εκπλαγεί από το γεγονός ότι ο στρατός της Ουκρανίας βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση από ό,τι πίστευαν. Και το ίδιο, λέει ο Waschuk, ισχύει και για την οικονομία της χώρας.
Ειδικά στον τομέα της πληροφορικής, ο οποίος σύμφωνα με τη Nataliya Melnyk περιλαμβάνει τουλάχιστον 250.000 ειδικούς στην τεχνολογία, οι εταιρείες αξιοποιούν εκτεταμένα τα φορολογικά παραθυράκια. Ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής στην Ουκρανία ήταν 20%, αλλά υπάρχει ένας κανονισμός που επιτρέπει στους «μεμονωμένους επιχειρηματίες» να πληρώνουν μόλις 5%. Στην πραγματικότητα, λέει ο Waschuk, αυτός ο φόρος σχεδιάστηκε αρχικά για μικρές ατομικές επιχειρήσεις, αλλά χρησιμοποιήθηκε επίσης από επιχειρηματίες, συμπεριλαμβανομένων και των ειδικών της πληροφορικής.
Όλοι συμφωνούν ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη για μεταρρύθμιση, ειδικά καθώς πολλοί από τους κανονισμούς που ισχύουν στην Ουκρανία χρονολογούνται από τη σοβιετική εποχή της δεκαετίας του 1970. Ο Tom Palmer, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος για τα Διεθνή Προγράμματα του Atlas Network, πρότεινε ότι ο μεταπολεμικός υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Ludwig Erhard, ο οποίος εισήγαγε την οικονομία της αγοράς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως πρότυπο για τη μελλοντική Ουκρανία. Υπάρχουν επίσης συχνές εκκλήσεις για ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία. Ο Πάλμερ πιστεύει ότι ένα σχέδιο Μάρσαλ δεν θα βοηθήσει την Ουκρανία, αλλά μόνο μεταρρυθμίσεις στην οικονομία της αγοράς παρόμοιες με αυτές που εισήγαγε ο Έρχαρντ.
Ο Πάλμερ έχει αναμφίβολα δίκιο. Η οικονομική πορεία που χάραξαν οι πολιτικές ελεύθερης αγοράς του Έρχαρντ συνέβαλε σαφώς περισσότερο στο μετέπειτα «οικονομικό θαύμα» της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας απ’ ό,τι το Σχέδιο Μάρσαλ, που πήρε το όνομα του τότε Αμερικανου Υπουργού Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ και παρείχε βοήθεια για την ανακούφιση των δεινών και την πείνα πληθυσμών σε όλη την Ευρώπη μετά τον πόλεμο. Το πρόγραμμα είχε ύψος 13,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Παρά το γεγονός ότι οι Βρετανοί έλαβαν περισσότερα από τα διπλάσια από το σχέδιο από τους Γερμανούς, η Μεγάλη Βρετανία δεν αναπτύχθηκε τόσο καλά όσο η Γερμανία. Ενώ οι Βρετανοί διοικούνταν από σοσιαλιστές, ο Έρχαρντ εισήγαγε την οικονομία της αγοράς στη Γερμανία – έχοντας ήδη σχεδιάσει τις πολιτικές του κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Οι φιλελεύθερες δεξαμενές σκέψης στην Ουκρανία έχουν στενότερους δεσμούς με τους πολιτικούς της χώρας από ό,τι παρόμοιες δεξαμενές σκέψης στις περισσότερες άλλες δυτικές χώρες. Ο Alexander Danilyuk, συνιδρυτής του Κέντρου Ελεύθερης Αγοράς, ήταν υπουργός Οικονομικών της Ουκρανίας από το 2016 έως το 2018 και ο Zablotskyy, μέλος του κοινοβουλίου, πιστεύει ότι η πλειοψηφία των βουλευτών της Ουκρανίας προσυπογράφει τις φιλελεύθερες αρχές. Ωστόσο, το φιλελεύθερο δίκτυο Atlas βοηθά επίσης την Ουκρανία με πολύ πρακτικό τρόπο.
Το Atlas έχει συγκεντρώσει 2,3 εκατομμύρια δολάρια μέχρι σήμερα για την υποστήριξη της Ουκρανίας. Γερμανοί και Αμερικανοί που ανήκουν στο δίκτυο όχι μόνο συνεισφέρουν χρήματα, αλλά και προμηθεύουν φάρμακα, εξοπλισμό νυχτερινής όρασης, drones και θωρακίσεις σώματος στην Ουκρανία. Ένα άρθρο στο The Spokesman-Review δημοσιεύθηκε με τον τίτλο: «Στην Ουκρανία, ένας άτυπος ιστός φιλελεύθερων μετατρέπεται σε δίκτυο αντίστασης».
Το φιλελεύθερο πρόγραμμα για την Ουκρανία είναι ξεκάθαρο. «Όταν μιλάμε για τη ‘νέα Ουκρανία’, εννοούμε τρία κυρίως πράγματα», λέει η Nataliya Melnyk, «την καταπολέμηση της διαφθοράς, τη νομοκρατία και την οικονομική ελευθερία».
Ίσως, ακούγεται λίγο υπερβολικό, λέει, αλλά «η ελευθερία είναι η θρησκεία μας». Καθ' όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης του Atlas, με κάθε ευκαιρία, οι άνθρωποι παρακινούν ο ένας τον άλλον: «Του χρόνου, στο Κίεβο».
*Ο Rainer Zitelmann είναι διδάκτωρ Ιστορίας και Κοινωνιολογίας. Έχει γράψει 22 βιβλία. Έχει διδάξει στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και υπήρξε επικεφαλής τομέα μιας μεγάλης γερμανικής εφημερίδας. Αυτό το άρθρο βασίζεται στο βιβλίο του The Power of Capitalism.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Μαΐου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
