Του Michael Munger
Σε πενήντα χρόνια από τώρα, οι άνθρωποι θα κοιτούν πίσω στην αλλαγή του αιώνα και θα αναρωτιούνται για μας. Θα αναρωτιούνται γιατί ήμασταν τόσο σπάταλοι και τόσο εγωιστές. Γιατί είχαμε ντουλάπες, γκαράζ και αποθηκευτικούς χώρους προς ενοικίαση, όλα αυτά κλειδωμένα για να εμποδίζουμε τους άλλους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τα πράγματα που ούτε εμείς δεν χρησιμοποιούμε.
Δεν μπορώ να υπερηφανευτώ ότι δεν είμαι κι εγώ μέρος αυτό του προβλήματος. Έχω μια γυαλιστερή, μαύρη BMW 330i με κιβώτιο έξι ταχυτήτων. Η BMW έχει το δικό της ειδικό ναό, με μια πόρτα που ανοίγει μαγικά - εντάξει, ηλεκτρονικά - μόλις την πλησιάσω. Το αυτοκίνητό μου πιάνει αρκετό χώρο. “Ζει” μάλιστα, μέσα σε ένα καθαρό και καλοφωτισμένο γκαράζ, καλύτερα από τουλάχιστον το ένα τέταρτο του ανθρώπινου πληθυσμού.
Μερικές φορές πηγαίνω με το αυτοκίνητό μου στη δουλειά και τότε το παρκάρω σε ένα πολύ ακριβό γεωτεμάχιο που ονομάζεται θέση στάθμευσης. Διδάσκω στο Πανεπιστήμιο Duke εδώ και καιρό, έτσι έχω “τη θέση στάθμευσης του Θεού” κοντά στα κτήρια.
Οδηγώ το αυτοκίνητό μου για περίπου 45 λεπτά την ημέρα, τέσσερις μέρες την εβδομάδα, λιγότερο όταν ταξιδεύω - και ταξιδεύω συχνά. Γράφω αυτό το άρθρο στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας και το αυτοκίνητό μου κάθεται, αχρησιμοποίητο, σε μια θέση στάθμευσης στο αεροδρόμιο πίσω από αγκαθωτά σύρματα.
Όταν είμαι στην πόλη, χρησιμοποιώ το αυτοκίνητό μου για τις δουλειές μου - μπορεί να το χρησιμοποιήσω για άλλες πέντε ώρες την εβδομάδα. Αυτό μας κάνει 163 ώρες την εβδομάδα που το αυτοκίνητό μου μένει αχρησιμοποίητο, και πιάνει και δύο θέσεις στάθμευσης, καθώς τόσο το γκαράζ μου όσο και η θέση στη δουλειά μου είναι κρατημένες για μένα και μόνο.
Πληρώνοντας για πράγματα που δεν χρησιμοποιούμε
Ένας από τους συμβούλους καθηγητές μου στο μεταπτυχιακό ήταν ο Douglass North, που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 1993 υποστηρίζοντας ότι τα συναλλακτικά κόστη είναι η κεντρική έννοια της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης. Δεν έχει σημασία ποιο είναι το συγκεκριμένο ζήτημα - η απάντηση είναι τα συναλλακτικά κόστη.
Όταν θέλει κανείς να κάνει μια συναλλαγή, πρέπει να δαπανήσει χρόνο και άλλους πόρους για να βρει το κατάλληλο άτομο και στη συνέχεια να συμφωνήσει και να ολοκληρώσει τη συναλλαγή. Αυτό το κόστος είναι το συναλλακτικό κόστος.
Γιατί πληρώνω για να αποθηκεύω το αυτοκίνητό μου αντί να επιτρέπω σε άλλους ανθρώπους να το χρησιμοποιούν και να εισπράττω έτσι ενοίκιο; Για το συναλλακτικό κόστος. Γιατί δεν κάνουν ωτοστόπ περισσότεροι άνθρωποι; Για το συναλλακτικό κόστος. Γιατί, γενικότερα, αγοράζουμε πράγματα αντί να τα νοικιάσουμε; Η απάντηση, όπως είπε ο Doug North, είναι τα συναλλακτικά κόστη.
Ζούμε όμως στην αρχή μιας εποχής αλλαγών που θα μεταμορφώσει την σχέση μας με τα πράγματα (θα χρειαζόμαστε λιγότερα απ' αυτά) και με τους συνανθρώπους μας (θα μοιραζόμαστε μαζί τους περισσότερα). Για ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία μέχρι περίπου το 1995, η επιθυμία να μειώσουμε τα συναλλακτικά κόστη συνδεόταν με την επιθυμία πώλησης ενός προϊόντος. Τώρα, οι επιχειρηματίες συνδυάζουν τρία πράγματα - τις πλατφόρμες των κινητών συσκευών, τις εφαρμογές λογισμικού, και τις συνδέσεις στο διαδίκτυο - για να πουλήσουν μειώσεις στα συναλλακτικά κόστη που δεν περιλαμβάνουν κάποιο προϊόν. Και αυτός ο συνδυασμός θα αλλάξει τα πάντα.
Ήδη, βεβαίως, γνωρίζετε για το Uber. Αν έχω ένα αυτοκίνητο και λίγη ώρα, και εσείς χρειάζεστε να πάτε κάπου, δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να επιλύσουμε το πρόβλημα του συναλλακτικού κόστους από μόνοι μας. Θα αντιμετωπίζαμε προβλήματα τριγωνισμού (το να βρούμε ο ένας τον άλλον), μεταφοράς (το να κανονίσουμε την επιτέλεση της υπηρεσίας και να διαπραγματευτούμε την πληρωμή), και εμπιστοσύνης (το να είστε σίγουροι ότι δεν θα σας ληστέψω και να είμαι κι εγώ σίγουρος ότι δεν θα μου επιτεθείτε - αν και το Uber δεν είναι αλάνθαστο ως προς αυτό). Αυτές οι τρεις κατηγορίες - ο τριγωνισμός, η μεταφορά και η εμπιστοσύνη - είναι οι λόγοι που μας ανήκουν τόσα πολλά πράγματα και που πληρώνουμε για την αποθήκευσή τους.
Υπάρχει όμως ένα τεράστιο και σε μεγάλο βαθμό αχρησιμοποίητο υπερβάλλον δυναμικό στο σύστημα σήμερα, που απλώς περιμένει μια μείωση του συναλλακτικού κόστους για γίνει διαθέσιμο. Σκεφτείτε το ωτοστόπ: σχεδόν κανείς στις ΗΠΑ δεν κάνει ωτοστόπ. Αν σταθείτε σε μια γέφυρα πάνω από έναν διαπολιτειακό αυτοκινητόδρομο θα δείτε ότι τα περισσότερα αυτοκίνητα, και σχεδόν όλα τα φορτηγά, έχουν έναν και μόνο επιβάτη. Γιατί δεν υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι σε όλα αυτά τα οχήματα;
Το νέο Uber
Η απάντηση είναι το συναλλακτικό κόστος. Μια εταιρία όμως με το όνομα BlaBlaCar βρήκε έναν τρόπο να πουλήσει μειώσεις αυτού του κόστους.
Αντίθετα με πολλές άλλες πλατφόρμες λογισμικού, η BlaBlaCar προσφέρει καθαρό μοίρασμα. Το λογισμικό παρέχει κομβική πληροφόρηση: (1) την τοποθεσία του επιβάτη, (2) τον προορισμό του επιβάτη, και (3) το χρονικό σημείο που θέλει ο επιβάτης να αναχωρήσει. Κάποιος που έχει μια άδεια θέση στο αυτοκίνητο ή στο φορτηγό του και ταξιδεύει σ' αυτή τη διαδρομή περίπου αυτή την ώρα, συνδέεται με τον επιβάτη. Ο επιβάτης πληρώνει ένα μέρος του κόστους του ταξιδιού που θα επιβάρυνε ούτως ή άλλως τον οδηγό. Το αποτέλεσμα είναι μια καθαρή αύξηση της αποδοτικότητας με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος στο σύστημα αλλά με οφέλη και στους δύο, ή σε όλους, τους συμμετέχοντες.
Το όνομα αυτής της πλατφόρμας λογισμικού προέρχεται από μια τέταρτη πληροφορία: το βαθμό της ψιλής κουβέντας που θέλει κανείς να κάνει. Αν προτιμά κανείς μια ήσυχη διαδρομή (αν είναι ο επιβάτης) ή μια ήσυχη οδήγηση (αν είναι ο οδηγός) τότε επιλέγει το “bla”. Αν όμως του αρέσει να μιλά σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού, μπορεί να επιλέξει το “bla-bla-bla”. Το όνομα της εταιρίας είναι η μεσαία επιλογή, το “bla-bla” (“απολαμβάνω μια κουβέντα” όπως περιγράφεται στο λογισμικό), που εκπροσωπεί συνολικά την υπηρεσία.
Καθώς γράφω αυτό το άρθρο, η BlaBlaCar έχει πάνω από 25 εκατομμύρια “μέλη” σε 22 χώρες. Τουλάχιστον 10 εκατομμύρια διαδρομές κανονίζονται ανά τρίμηνο, και βεβαίως κάθε διαδρομή απαιτεί τουλάχιστον δύο μέλη. Οι μέσοι επιβάτες ανά διαδρομή με το BlaBlaCar είναι μάλιστα 2.8, την ώρα που για τις διαδρομές με αυτοκίνητο συνολικά ο αντίστοιχος αριθμός είναι 1,6 με 1,8, ανάλογα με τη χώρα. Η BlaBlaCar εκτιμά ότι μειώνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά πάνω από ένα εκατομμύριο τόνους ετησίως, αλλά αυτή η εκτίμηση υποθέτει φυσικά ότι όλοι οι χρήστες θα επέλεγαν διαφορετικά διαδρομές με μοναδικούς επιβάτες τους ίδιους αντί να πάρουν ένα τρένο ή απλά να μην ταξιδέψουν, αν η υπηρεσία δεν ήταν διαθέσιμη.
Τι πωλούν στην πραγματικότητα οι υπηρεσίες μοιράσματος
Παρατηρήστε ότι η BlaBlaCar δεν πουλά διαδρομές, ή μεταφορά, ή κάτι που μοιάζει έστω και ελάχιστα με μια υλική υπηρεσία. Αυτό που πουλά η BlaBlaCar είναι μια μείωση του συναλλακτικού κόστους. Και αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό της νέας οικονομίας του μοιράσματος: για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, οι επιχειρηματίες μπορούν να κερδίσουν χρήματα απλώς πουλώντας μειώσεις στο συναλλακτικό κόστος. Έχουμε πολλά πράγματα - μόνο που βρίσκονται σε λάθος μέρος. Ο μόνος λόγος που κρατάμε τα πράγματά μας σε λάθος μέρος είναι το συναλλακτικό κόστος.
Οι πλατφόρμες των κινητών συσκευών (κυρίως των έξυπνων τηλεφώνων) που χρησιμοποιούν λογισμικό (συχνά αρθρωτές και αυτόνομες εφαρμογές) και που συνδέουν τους χρήστες μέσω του διαδικτύου ρίχνουν κατακόρυφα τα συναλλακτικά κόστη. Το Uber δεν πουλά διαδρομές ταξί. Το Airbnb δεν νοικιάζει δωμάτια ξενοδοχείων. Αυτές οι εταιρίες, και χιλιάδες άλλες, “πουλούν” μειώσεις στα συναλλακτικά κόστη.
Θα χρειαζόμαστε πολύ λιγότερα πράγματα και πολύ λιγότερες θέσεις στάθμευσης αν μπορέσουμε να εκμεταλλευθούμε καλύτερα αυτά που ήδη έχουμε. Και οι πόλεις θα έχουν πολύ περισσότερο χώρο αν σταματήσουμε να πληρώνουμε το κόστος της αποθήκευσης των αυτοκινήτων μας σε θέσεις στάθμευσης και το κόστος της αποθήκευσης των εργαλείων και των ρούχων μας σε αντίστοιχους χώρους.
Αναδημοσίευση από το Learn Liberty.
--
Ο Michael Munger είναι ο διευθυντής του προγράμματος φιλοσοφίας, πολιτικής και οικονομικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Duke. Έχει διατελέσει πρόεδρος της Public Choice Society.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Ιουνίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
