Του Alexander Hammond
Αφού έσπασε τα ρεκόρ των ταμείων το περασμένο σαββατοκύριακο, η ταινία Avengers: Infinity War είναι σήμερα η μεγαλύτερη επιτυχία του Χόλυγουντ. Στην ταινία, μια ομάδα υπερηρώων αναμετράται με έναν θεϊκής δύναμης υπερκακό ονόματι Θάνος. Το σχέδιο του Θάνος; Να σκοτώσει το μισό σύμπαν καθώς φοβάται ότι υπάρχουν υπερβολικά πολλοί άνθρωποι και υπερβολικά λίγοι πόροι. Αυτή η σκέψη μπορεί να ακούγεται τόσο τρελή ώστε ο μόνος που μπορεί να την έχει είναι ένας πραγματικά διαβολικός υπερκακός των βιβλίων κόμικ. Στην πραγματικότητα όμως, η σκέψη αυτή δεν απέχει υπερβολικά από τις ανησυχίες των περιβαλλοντολόγων του πραγματικού μας κόσμου που εδώ και καιρό σκορπούν αβάσιμου φόβους για τους κινδύνους του υπερπληθυσμού.
Ο Θάνος και ο Έρλιχ
Το Avengers: Infinity War είναι το αποκορύφωμα 18 προηγούμενων ταινιών και 10 ετών δουλειάς από τα στούντιο της Marvel. Η ταινία έχει ως θέμα τη συνένωση δυνάμεων δεκάδων ηρώων για να εμποδίσουν τον Θάνος, τον απόλυτο αντιήρωα του κινηματογραφικού σύμπαντος της Marvel, από το να αποκτήσει και τα έξι “πετράδια της αιωνιότητας. Αν ο Θάνος τα καταφέρει, μπορεί να πετύχει τον τελικό του στόχο: την καταστροφή “των μισών ζωών στο σύμπαν”.
Ο Θάνος πιστεύει ότι το σύμπαν περιέχει περιορισμένους πόρους - μια αβάσιμη ιδέα δεδομένου του ότι το σύμπαν είναι άπειρο. Έτσι, αν η αύξηση του πληθυσμού δεν περιοριστεί, η ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση για πόρους θα καταστρέψει αναπόφευκτα τους πάντες. Η μείωση του πληθυσμού του σύμπαντος στο μισό αποτελεί, στο μυαλό του Θάνος “όχι πόνος, αλλά σωτηρία” γιατί έχει ως σκοπό την αποφυγή του λιμού και της φτώχειας. Οι προκείμενες είναι λάθος, αλλά είναι εντυπωσιακοί πόσοι άνθρωποι εδώ στη γη τις αποδέχονται.
Οι ανησυχίες του Θάνος είναι ταυτόσημες με αυτές του καθηγητή του Στάνφορντ Πάουλ Έρλιχ, του οποίου το ευπώλητο έργο του 1968 The Population Bomb προέβλεπε ότι η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού θα έχει ως αποτέλεσμα η ζήτηση για τους πεπερασμένους πόρους της γης να εξαντλήσει την προσφορά και εντέλει τη διάλυση της κοινωνίας. Μέχρι σήμερα ο Έρλιχ συνεχίζει να διατυπώνει καταστροφολογικές προβλέψεις, και μέχρι σήμερα η πραγματικότητα συνεχίζει να τον διαψεύδει.
Μόλις τον περασμένο μήνα, ο Έρλιχ δήλωσε ότι “η κατάρρευση του πολιτισμού είναι σχεδόν βέβαιη μέσα στις επόμενες δεκαετίες”. Σε μια συνέντευξή του το 1979, ο Έρλιχ προέβλεψε ότι “κάποια στιγμή τα επόμενα 15 χρόνια θα φτάσει το τέλος - και ως “τέλος” εννοώ την πλήρη κατάρρευση της δυνατότητα του πλανήτη να υποστηρίζει την ανθρωπότητα”. Ακόμη πιο διασκεδαστική, τώρα που το σκέφτομαι γράφοντας αυτό το άρθρο σε ένα μικρό καφέ στο κέντρο του Λονδίνου, είναι η δήλωσή που έκανε το 1969 ότι “θα στοιχημάτιζε χρήματα πως η Αγγλία δεν θα υπάρχει το έτος 2000”.
Κακές προβλέψεις, τερατώδεις πολιτικές
Λιγότερο διασκεδαστικές είναι οι φρικτές πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί στην πραγματική ζωή εξαιτίας της καταστροφολογίας του Έρλιχ. Καμία πολιτική βεβαίως δεν φτάνει προς το παρόν το σχέδιο του Θάνος να θανατώσει τον μισό πληθυσμό, όμως όπως έχει επισημάνει η Τσέλσι Φόλετ:
“Η ιερεμιάδα του Έρλιχ οδήγησε σε καταπατήσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως για παράδειγμα σε στειρώσεις στο Μεξικό, τη Βολιβία, το Περού, την Ινδονησία, το Μπανγκλαντές και την Ινδία - καθώς και στη δρακόντια πολιτική του “ενός παιδιού” στην Κίνα. Το 1975, αξιωματούχοι στείρωσαν 8 εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες μόνο στην Ινδία… Για δούμε τις διαστάσεις αυτού του γεγονότος, η Γερμανία του Χίτλερ στείρωσε διά της βίας 300 με 400 χιλιάδες ανθρώπους”.
Από τότε που ο Έρλιχ έγραψε το The Population Bomb το 1968, ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει υπερδιπλασιαστεί, φτάνοντας από τα 3,5 στα 7,5 δισεκατομμύρια. Από το 1968, οι λιμοί έχουν ουσιαστικά εξαφανιστεί εκτός των εμπόλεμων περιοχών, και η ημερήσια κατά κεφαλή κατανάλωση θερμίδων έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 30%. Στην Ασία, την περιοχή που κατανάλωσε τις λιγότερες θερμίδες και είχε τον μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης του πληθυσμού το 1968, η θερμιδική πρόσληψη αυξήθηκε κατά 40%, με γρηγορότερο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Από το 1990, ο συνολικός αριθμός των πεινασμένων ανθρώπων στον κόσμο έχει μειωθεί κατά 216 εκατομμύρια, παρά το γεγονός ότι ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά παραπάνω από 1,9 δισεκατομμύρια.
Οι πόροι μας είναι μια χαρά
Κάποιοι μπορεί να αντιτείνουν ότι αυτές οι ευτυχείς τάσεις δεν απαντούν στο κύριο επιχείρημα του Θάνος και του Έρλιχ: Η πρόοδος αναγκαστικά εντέλει θα τερματιστεί, γιατί εντέλει θα ξεμείνουμε από πόρους. Αυτό που λείπει από τη συζήτηση εξάλειψης των πόρων είναι μια κομβική παράμετρος: η ανθρώπινη επινοητικότητα.
Ο οικονομολόγος του πανεπιστημίου του Μέρηλαντ, Τζούλιαν Σάιμον επεσήμανε στο βιβλίο του το 1981 ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι “ο απόλυτος πόρος”. Οι άνθρωποι μπορούν μέσω της καινοτομίας να ξεφύγουν από την παγίδα της σπανιότητας και να γίνουν πιο αποδοτικοί, να αυξήσουν την προσφορά και να αναπτύξουν αντικατάστατα.
Οι νέες τεχνολογίες και η βελτίωση των καλλιεργητικών μεθόδων έχουν επιτρέψει στην ανθρωπότητα να χρησιμοποιεί λιγότερη γη για να παράγει περισσότερα τρόφιμα, τα οποία στη συνέχεια πωλούνται σε χαμηλότερες τιμές. Το 2013, ο κόσμος χρησιμοποίησε 26 εκατομμύρια λιγότερα εκτάρια αρόσιμης γης απ' ό,τι στην αρχή της χιλιετίας. Ας πάρουμε για παράδειγμα τα δημητριακά: Ένα εκτάριο σήμερα παράγει κατά μέσο όρο 118% περισσότερη σοδειά απ' ό,τι 50 χρόνια πριν. Αν όλοι οι αγρότες μπορούσαν να φτάσουν την παραγωγικότητα του μέσου αγρότη στις ΗΠΑ, ο κόσμος θα μπορούσε να επιστρέψει στη φύση μια έκταση γης ίση με την Ινδία.
Σε ό,τι αφορά τους πεπερασμένους πόρους από τους οποίους εξαρτάται ο σύγχρονος κόσμος μας, ας δούμε τα ορυκτά καύσιμα. Χάρη στη βελτίωση της τεχνολογίας εντοπισμού και εξόρυξης, υπάρχουν σήμερα πολύ περισσότερα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου απ' ό,τι ποτέ άλλοτε. Από το 1980, τα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 151% - το αντίστοιχο ποσοστό για το φυσικό αέριο είναι 163%. Για να δούμε την πραγματική διάσταση αυτών των δεδομένων, το 2015 χρησιμοποιήσαμε 34 δισεκατομμύρια βαρέλια αργό πετρέλαιο, ενώ ανακαλύψαμε άλλα 53,2 δισεκατομμύρια βαρέλια κάθε χρόνο μεταξύ του 2010 και του 2015.
Επιλύουμε τα προβλήματα της πείνας, της φτώχειας, του αναλφαβητισμού, των επιδημιών, της βρεφικής θνησιμότητας, της παραγωγής τροφίμων και πολλών άλλων με ρυθμούς άνευ προηγουμένου. Και αντί να λιγοστεύουν οι φυσικοί πόροι, στην πραγματικότητα μειώνεται η τιμή τους.
Όταν δείτε το Avengers: Infinity War αυτή την εβδομάδα, απολαύστε την ταινία που αναμένεται να αναδειχθεί στην επιτυχέστερη όλων των εποχών. Θυμηθείτε όμως: η θεμελίωση των φόβων του Θάνος περί υπερπληθυσμού είναι τόσο φανταστική όσο και ο ίδιος αυτός ο κινηματογραφικός χαρακτήρας. Η ανθρωπότητα συνεχίζει να ευημερεί.
--
Ο Alexander C.R. Hammond είναι βοηθός ερευνητής στο HumanProgress.org.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Μαϊου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
