Του Larry White
Πολλοί σχολιαστές έχουν συγκρίνει το Bitcoin με τον χρυσό ως ένα επενδυτικό ιδιοκτησιακό στοιχείο. Ένας αναλυτής χαρτοφυλακίων αναρωτιέται “Μπορεί το Bitcoin να είναι ο χρυσός 2.0;”. “Ολοένα και περισσότερο το Bitcoin θα αντικαθιστά τον χρυσό ως μέσο ασφάλισης έναντι της αβεβαιότητας” υποστηρίζει ένας συντάκτης του Cointelegraph. Οι οικονομολόγοι αντιθέτως ενδιαφέρονται περισσότερο να εξετάσουν το πώς ένα νομισματικό σύστημα που βασίζεται στο Bitcoin συγκρίνεται με ένα αντίστοιχο που βασίζεται στον χρυσό. Ο George Selgin, σε ένα αξιοσημείωτο επιστημονικό του άρθρο που δημοσιεύθηκε το 2015 χαρακτηρίζει το Bitcoin “συνθετικό χρήμα εμπορευμάτων” (synthetic commodity money). Ο ιστορικός των νομισματικών συστημάτων Warren Weber δημοσίευσε το 2016 ένα ενδιαφέρον κείμενο εργασίας της Τράπεζας του Καναδά με τίτλο “Κανόνας του Bitcoin: Διδάγματα από τον χρυσό κανόνα” (A Bitcoin Standard: Lessons from the Gold Standard), όπου αναλύει ένα υποθετικό διεθνές νομισματικό σύστημα βασισμένο στο Bitcoin υπό την υπόθεση ότι “ο κανόνας του Bitcoin θα μοιάζει έντονα με τον κανόνα του χρυσού” της εποχής προ του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Πιο πρόσφατα, ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Σικάγο John Cochrane χαρακτήρισε το Bitcoin σε ένα άρθρο του ως “μια ηλεκτρονική εκδοχή του χρυσού”.
Ποιες λοιπόν σημαντικές πτυχές του συστήματος του Bitcoin μοιάζουν με τις αντίστοιχες του χρυσού κανόνα; Και ποιες άλλες σημαντικές πτυχές διαφέρουν;
Ομοιότητες και διαφορές
Το Bitcoin μοιάζει με τον κανόνα του χρυσού κατά δύο τουλάχιστον τρόπους. (1) Τόσο το Bitcoin όσο και ο χρυσός υπερβαίνουν τα κρατικά σύνορα, και έτσι μπορούν να αποτελέσουν ένα διεθνές βασικό χρήμα που δεν αποτελεί δημιούργημα κάποιας εθνικής κεντρικής τράπεζας ή υπουργείου οικονομικών. (2) Και τα δύο παρέχουν ένα βασικό χρήμα του οποίου η ποσότητα είναι αξιόπιστα περιορισμένη (εδώ βασίζει ο Selgin τον χαρακτηρισμό του), σε αντίθεση με το παραστατικό χρήμα (fiat money) που μια κεντρική τράπεζα μπορεί να δημιουργήσει στην οποιαδήποτε ποσότητα επιθυμεί “από αέρα κοπανιστό”.
Το Bitcoin και ο κανόνας του χρυσού διαφέρουν καταφανώς σε άλλες πτυχές τους. Ο χρυσός είναι ένα απτό φυσικό αγαθό, ενώ το Bitcoin είναι ένα καθαρά ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο. Αυτή η διαφορά δεν είναι σημαντική σε ό,τι αφορά την εμπειρία πληρωμής των καταναλωτών, καθώς η ιδιοκτησία (ή η αξίωση ιδιοκτησίας) καθενός από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία μπορεί να μεταβιβαστεί διαδικτυακά ή εκ του σύνεγγυς μέσω κάποιας τηλεφωνικής εφαρμογής ή κάρτας.
Οι πρώτες γραμμές (front ends) των πληρωμών είναι σήμερα βασικά οι ίδιες. Οι πίσω γραμμές (back ends) Μπορεί να διαφέρουν. Οι πληρωμές με χρυσό μπορούν να γίνουν άμεσες, χωρίς την εμπλοκή τρίτων, μόνο όταν μεταβιβάζεται κάποιο φυσικό νόμισμα ή ράβδος χρυσού. Οι ηλεκτρονικές πληρωμές σε χρυσό απαιτούν κάποιον έμπιστο ενδιάμεσο θησαυροφύλακα. Οι πληρωμές με Bitcoin χρησιμοποιούν ένα αποκεντρωμένο λογιστικό καθολικό και μπορούν να είναι άμεσες ηλεκτρονικά χωρίς τη βοήθεια κάποιου χρηματοπιστωτικού θεσμού. Στην πράξη όμως πολλές συναλλαγές με Bitcoin χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες παρόχων εμπορικής φύλαξης και συναλλαγών όπως της Coinbase.
Η σημαντικότερη διαφορά ανάμεσα στο Bitcoin και τον χρυσό αφορά τους μηχανισμούς προσφοράς και ζήτησης που τους δίνουν πολύ διαφορετικούς βαθμούς σταθερότητας της αγοραστικής δύναμης. Το απόθεμα εξορυγμένου χρυσού αυξάνεται με αργό ρυθμό κάθε χρόνο μέσω των χρυσωρυχείο που λειτουργούν σε ολόκληρο τον κόσμο, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται και να σταθεροποιείται η αγοραστική δύναμη του χρυσού. Η ζήτηση σε (μη χρηματικά) εμπορικά αγαθά ανταποκρίνεται επίσης στην τιμή του χρυσού και εξομαλύνει τις μεταβολές της αξίας του. Αντιθέτως, ο ρυθμός δημιουργίας Bitcoin είναι απολύτως προγραμματισμένος. Δεν ανταποκρίνεται στην αγοραστική του αξία και δεν υπάρχει ζήτηση για εμπορικά αγαθά.
Διαφορές στους μηχανισμούς προσφοράς
Ας εξετάσουμε πιο λεπτομερειακά την προσφορά. Ιστορικά, η ετήσια παραγωγή χρυσού αντιστοιχεί σε ένα μικρό ποσοστό (συνήθως 1% έως 4%) του υφιστάμενου αποθέματος, δεν είναι όμως μηδενική. Καθώς η απορρόφηση του χρυσού σε μη χρηματικές χρήσεις από τις οποίες δεν μπορεί να ανακτηθεί (όπως σφραγίσματα που θα πάνε σε τάφους και θα μείνουν εκεί, σε αντίθεση με τα κοσμήματα) είναι μικρή, το συνολικό απόθεμα χρυσού αυξάνεται με τον χρόνο. Ιστορικά, αυτό παράγει έναν σχεδόν μηδενικό πληθωρισμό υπό κανονικές συνθήκες στις χώρες που υιοθετούν τον κανόνα του χρυσού.
Ο αριθμός των Bitcoin που βρίσκονται σε κυκλοφορία είχε προγραμματιστεί να αυξηθεί κατά 4% το 2017, αλλά ο ρυθμός επέκτασης είναι προγραμματισμένος να μειώνεται σταδιακά στο μέλλον και να μηδενιστεί το 2140. Σ' εκείνο το σημείο, αν υποτεθεί ότι η πραγματική ζήτηση για κατοχή Bitcoin αυξάνεται απλώς στον ίδιο ρυθμό με το πραγματικό ΑΕΠ, το Bitcoin θα σημειώνει κανονικά μικρή αύξηση της αγοραστικής του αξίας, ή ισοδύναμα θα δούμε μικρή υποτίμηση των τιμών σε Bitcoin των αγαθών και των υπηρεσιών. (Ομοίως το άρθρο του Warren Weber καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα). Αυτό το είδος υποτίμησης που προκαλείται από την ανάπτυξη δεν έχει αρνητικές συνέπειες, αλλά οι συνέπειες στην πραγματική οικονομική ευημερία μεταξύ ενός χρηματικού αποθέματος που αυξάνεται σταθερά κατά 3% ετησίως και ενός με μηδενική αύξηση είναι μικρές.
Η βασική διαφορά στους μηχανισμούς προσφοράς είναι η προκαλούμενη διακύμανση του ρυθμού παραγωγής του χρηματικού χρυσού σε ανταπόκριση της αγοραστικής του δύναμης σε αντιπαράθεση προς τη μη διακύμανση του Bitcoin. Μια αύξηση στην αγοραστική δύναμη του Bitcoin δεν προκαλεί κάποια διαφορά στην ποσότητα των Bitcoin είτε βραχυπρόθεσμα, είτε μακροπρόθεσμα. Με όρους βασικών οικονομικών, η καμπύλη προσφοράς του Bitcoin είναι πάντα κάθετη. (Η καμπύλη προσφοράς όμως είναι προγραμματισμένη να μετακινηθεί προς τα δεξιά μέσα στο χρόνο, με ολοένα αργότερο ρυθμό, μέχρι να σταματήσει στις 21 εκατομμύρια μονάδες).
Αντιθέτως μια μη μεταβατικού χαρακτήρα αύξηση την αγοραστική δύναμη του χρυσού επιφέρει κάποια μικρή αύξηση στην ποσότητα του χρηματικού χρυσού βραχυπρόθεσμα καθώς δημιουργεί κίνητρο στους ιδιοκτήτες αντικειμένων μη χρηματικού χρυσού (κοσμημάτων και ράβδων) να λιώσουν κάποια από αυτά και να εκχρηματίσουν (με την υπόθεση της ελεύθερης παραγωγής χρήματος) ανταποκρινόμενοι στο αυξανόμενο κόστος ευκαιρίας της κατοχής τους και στην αύξηση του πλούτου των ιδιοκτητών τους. Η βραχυπρόθεσμη καμπύλη προσφοράς δεν είναι κάθετη. Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι αυτή η αύξηση θα επιφέρει μακροπρόθεσμα μια πολύ μεγαλύτερη αύξηση δίνοντας το κίνητρο στους ιδιοκτήτες χρυσωρυχείων να αυξήσουν την παραγωγή τους. Η “μακροπρόθεσμη καμπύλη προσφοράς αποθέματος” για τον χρηματικό χρυσό είναι σχετικά επίπεδη. (Εξετάζω τη δυναμική προσφοράς αποθέματος-ροής πιο λεπτομερειακά στο κεφάλαιο 2 του κειμένου μου για τη νομισματική θεωρία. Η αγοραστική δύναμη του χρυσού επανέρχεται στον μέσο όρο μακροπρόθεσμα, μια τάση που καταφαίνεται με σαφήνεια στα ιστορικά δεδομένα.
Καθώς η ποσότητα του Bitcoin είναι προγραμματισμένη εκ των προτέρων, το απόθεμά του δεν υπόκειται σε σοκ προσφοράς, σε αντίθεση με το αντίστοιχο του νομισματικού χρυσού. Τα σοκ προσφοράς από την ανακάλυψη νέου χρυσού υπήρξαν όμως ιστορικά μικρά κατά την εποχή του κανόνα του χρυσού. Το μεγαλύτερο που έχει καταγραφεί ήταν η συνδυασμένη επίπτωση της μανίας χρυσού στην Καλιφόρνια και την Αυστραλία που (σύμφωνα με τον Hugh Rockoff προκάλεσαν μαζί μια ετήσια αύξηση των παγκόσμιων αποθεμάτων χρυσού μόλις της τάξης του 6,39% κατά τη δεκαετία 1849-59, με αποτέλεσμα έναν ετήσιο πληθωρισμό μικρότερο του 1,5% στις χώρες με κανόνα χρυσού εκείνη τη δεκαετία. Συγκριτικά, ο μέσος όρος των ετήσιων ρυθμών ανάπτυξης κατά το διάστημα 1839-1919 ήταν περίπου 2,9%.
Προβλέποντας την προσφορά
Η μακροπρόθεσμη ελαστικότητα τιμών της προσφοράς χρυσού σε συνδυασμό με το μικρό μέγεθος και την σπανιότητα των σοκ προσφοράς είχε ως αποτέλεσμα το γεγονός η αγοραστική δύναμη του χρυσού υπό τον κλασικό κανόνα του χρυσού να είναι πιο προβλέψιμη, ιδιαίτερα σε χρονικούς ορίζοντες που υπερβαίνουν την δεκαετία, απ' ό,τι η αγοραστική δύναμη των μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο παραστατικών (fiat) δολαρίων υπό την Ομοσπονδιακή Τράπεζα.
Όπως έχω γράψει στο παρελθόν: “Υπό τον κανόνα του χρυσού, μπορεί να υπάρχει εμπιστοσύνη ότι τα επίπεδα των τιμών δεν θα μεταβληθούν σημαντικά τα επόμενα 30 χρόνια, καθώς περιορίζονται από απρόσωπες δυνάμεις της αγοράς. Κάθε αξιόλογη αύξηση του επιπέδου των τιμών (μείωση της αγοραστικής αξίας του χρυσού) που προκαλείται από μειωμένη ζήτηση κατοχής χρυσού, θα μείωνε την ποσότητα του εξορυγμένου χρυσού, αναστρέφοντας έτσι την κίνηση του επιπέδου των τιμών. Αντιστρόφως, κάθε αξιόλογη μείωση του επιπέδου των τιμών (αύξηση της αγοραστικής δύναμης του χρυσού) που προκαλείται από μια αυξημένη ζήτηση της κατοχής χρυσού θα αύξανε την εξορυσσόμενη ποσότητα, αναστρέφοντας έτσι την κίνηση του επιπέδου των τιμών”.
Το Bitcoin δεν διαθέτει έναν αντίστοιχο μηχανισμό ανταπόκρισης προσφοράς. Δεν προβλέπεται αναστροφή στο μέσο όρο στην αγοραστική δύναμη του Bitcoin, και έτσι η αγοραστική του δύναμη είναι πολύ δυσκολότερο να προβλεφθεί στον οποιονδήποτε χρονικό ορίζοντα.
Ο Warren Weber περιγράφοντας την προσφορά χρυσού, γράφει: “Οι μεταβολές στα παγκόσμια αποθέματα χρυσού καθορίζονταν από τις ανακαλύψεις κοιτασμάτων χρυσού και την εφεύρεση νέων τεχνικών για την εξόρυξή του”. Αυτή η διατύπωση πάσχει. Οι μεταβολές στα παγκόσμια αποθέματα χρηματικού χρυσού συμβαίνουν κάθε χρόνο από τη συνήθη εξόρυξη. Οι ανακαλύψεις κοιτασμάτων και οι τεχνολογικές βελτιώσεις στην εξόρυξη επέφεραν μεταβολές στον ρυθμό αύξησης (και όχι στο επίπεδο) του αποθέματος.
Ιστορικά, οι μεταβολές στον ρυθμό αύξησης δεν ήταν τόσο δραματικές όσο οι αντίστοιχες στους μεταπολεμικούς ρυθμούς αύξησης των παραστατικών νομισμάτων. Συνήθως οι αλλαγές στον ρυθμό αύξησης των αποθεμάτων χρυσού ισοσταθμίζονταν, επιταχύνοντας την επιστροφή της αγοραστικής δύναμης του χρυσού σε κανονικά επίπεδα. Όπως επισημαίνει ο Rockoff, κάποιες ανακαλύψεις σημαντικών κοιτασμάτων χρυσού (όπως στο Κλοντάικ την δεκαετία του 1890) και κάποιες σημαντικές τεχνολογικές ανακαλύψεις (όπως η επεξεργασία με κυάνιο το 1887) προκλήθηκαν από τη μεγάλη τότε αγοραστική δύναμη του χρυσού που έδωσε πρόσθετα κίνητρα για την αναζήτηση κοιτασμάτων και των τεχνολογική έρευνα.
Η φράση του John Cochrane που παρατίθεται παραπάνω είναι μέρος μιας πρότασης που ολόκληρη λέει τα εξής: “Πρόκειται για μια ηλεκτρονική εκδοχή του χρυσού, και η διακύμανση της τιμής του θα πρέπει να αποτελεί προειδοποίηση για τους οικονομολόγους που ευαγγελίζονται την επιστροφή στον χρυσό”. Από την εξέταση της τάσης της αγοραστικής δύναμης του χρυσού να επανέρχεται στο μέσο όρο σε αντίθεση με το Bitcoin που δεν διαθέτει έναν τέτοιο μηχανισμό, μπορούμε να δούμε ότι το δεύτερο μισό της πρότασης του Cochrane είναι λάθος.
Ο ανελαστικός μηχανισμός προσφοράς που παράγει διακυμάνσεις στην τιμή του Bitcoin θα πρέπει να προβληματίσει εκείνους που προβλέπουν ότι το Bitcoin θα γίνει ένα ευρέως αποδεκτό μέσο συναλλαγής. Δεν μας λέει τίποτε για την αγοραστική αξία του χρυσού υπό τον κανόνα του χρυσού.
--
Ο Lawrence H. White είναι μέλος του Cato Institute και καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο George Mason από το 2009, ειδικός στην τραπεζική και νομισματική πολιτική. Είναι συγγραφέας των βιβλίων The Clash of Economic Ideas (Cambridge University Press, 2012), The Theory of Monetary Institutions (Basil Blackwell, 1999), Free Banking in Britain (2nd ed., Institute of Economic Affairs, 1995), και Competition and Currency (NYU Press, 1989).
