Του Martin Vlachynsky
Πριν από λίγες μέρες η τηλεόραση έδειξε μια ταινία στην οποία ένας ήρωας απέκτησε υπερδυνάμεις ξεκλειδώνοντας το κρυμμένο δυναμικό του εγκεφάλου του - η γνωστή ιδέα ότι «ένας άνθρωπός χρησιμοποιεί μόνο το χ ποσοστό των νευρώνων του» και με μια ένεση ή ένα χάπι μπορεί να ενεργοποιήσει και τις υπόλοιπες δυνατότητές του.
Καταλαβαίνω ότι το ηρωικό άτομο, ο σωτήρας του κόσμου, είναι πιο εκλυστικός για το Χόλιγουντ, αλλά καθώς οι νευροεπιστήμες μας λένε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, τα οικονομικά μας προσφέρουν ένα παρόμοιο, αλλά πολύ πιο ρεαλιστικό θαύμα. Δεν αφορά το ξεκλείδωμα του δυναμικού του εγκεφάλου ενός ατόμου, αλλά του παραγωγικού δυναμικού της ανθρωπότητας.
Ας κάνουμε ένα νοητικό πείραμα. Φανταστείτε ότι όλες οι χώρες του κόσμου αποκτούν μια κατά κεφαλή οικονομική παραγωγή κοντά στα επίπεδα της Γερμανίας, της Ελβετίας ή των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Μοζαμβίκη θα έμοιαζε ως προς αυτό με τη Σουηδία, το Λάος με τη Σιγκαπούρη, η Βολιβία με τον Καναδά. Η πόλη του Μιχάλοβτσε θα συνόρευε με την ουκρανική εκδοχή της Βέρνης και όχι με το φτωχό Uzhhorod.
Η Ινδονησία θα ανταγωνιζόταν με τις ΗΠΑ στην αεροναυπηγική, η Νιγηρία θα ανταγωνιζόταν με τη Γερμανία στην παραγωγή φαρμάκων και το Κίσινεβ θα ήταν ο παγκόσμιος ηγέτης στα νανοεμφυτεύματα. Η ζωή σ’ αυτόν τον εναλλακτικό κόσμο θα ήταν πλουσιότερη, μεγαλύτερη και ασφαλέστερη.
Επιστημονική φαντασία; Μια τέτοια ιδέα δεν έχει μη ρεαλιστική βάση. Αυτή η βιολογική φύση των μελών διαφορετικών πολιτισμών που σχετίζεται με τη δυνατότητα για ευημερία είναι η ίδια. Ένα από χειροπιαστά παραδείγματα γι’ αυτό είναι οι ΗΠΑ, ότι η φυλή ή η θρησκεία δεν μπορούν να θεωρηθούν παράγοντες της ευημερίας της χώρας. Συνεχίζουμε όμως να μην έχουμε εντοπίσει αυτή την ένεση που θα ξεκλειδώσει το κρυφό δυναμικό.
Σε αντίθεση με μια ταινία του Χόλιγουντ, δεν χρειάζεται κάποιο φωσφορίζον υγρό από κάποιον τρελό εφευρέτη. Το θαυματουργό φάρμακο είναι γνωστό τουλάχιστον από το 1776, όταν ο Άνταμ Σμιθ συνέγραψε τον Πλούτο των Εθνών. Φυσικά μπορεί ακόμη να διαφωνούμε μεταξύ μας ως προς τις λεπτομέρειες (διαφορετικά το ανθηρό δέντρο των διάφορων οικονομικών θεωριών δεν θα υπήρχε) αλλά η βασική περιγραφή των συστατικών είναι η ίδια. Περιλαμβάνει την χωρίς περιορισμούς και ενοχλήσεις ανακάλυψη των ευκαιριών για την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων, που δημιουργείται από έναν συνδυασμό διαφορετικών εισροών και τις αμοιβαίες συναλλαγές τους μεταξύ των ανθρώπων.
Αυτή η διαδικασία διαταράσσεται από την άμεση βία, αλλά και από απαγορεύσεις, διατάξεις ή αυτά που θα ονομάζαμε «ταμπού», δηλαδή τη δαιμονοποίηση του εμπορίου, της επιχειρηματικότητας ή του κέρδους.
Είτε μιλάμε για την Αμερική ή τη Βρετανία του 19ου αιώνα, για την μεταπολεμική Γερμανία ή για τις κινεζικές μεταρρυθμίσεις στη δεκαετία του 1980, ένα πράγμα είναι σίγουρο: όσο πιο ανοιχτές είναι οι χώρες προς τα μέσα και προς τα έξω, τόσο περισσότερο ξεκλειδώνουν το δυναμικό τους. Δυστυχώς, τελευταία βλέπουμε να χορηγούνται διάφορα ψευτοφάρμακα, καθώς η επιχειρηματικότητα, το εμπόριο ή και η ίδια η παραγωγή δαιμονοποιούνται.
Τα θεμέλια της προόδου αποκρύπτονται πίσω από άδεια συνθήματα για μια “νέα” συνταγή που λέγεται ότι θα είναι καλύτερη από το ελεύθερο εμπόριο και την ελεύθερη επιχειρηματικότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως, όχι μόνο δεν αποκτάμε υπερδυνάμεις, αλλά συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο...
--
Ο Martin Vlachynsky είναι στέλεχος της τσεχικής δεξαμενής σκέψης INESS (Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Σπουδών).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά την 1η Ιουνίου 2021 και παρουσιάζεται στα αγγλικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
