Του Filip Steffensen
Ο μερκαντιλισμός δυστυχώς βρίσκεται σε φάση αναβίωσης με την εμφάνιση του προστατευτισμού του 21ου αιώνα. Οι σοσιαλιστές, πίσω από το οποιοδήποτε σημειολογικό μανδύα προτιμούν, πάντα είχαν προστατευτικές τάσεις. Αντί γι' αυτό όμως, το χαρακτηριστικό του προστατευτισμού του 21ου αιώνα είναι οι λαϊκιστές προσηλυτιστές που διαδίδουν επικίνδυνες παρανοήσεις σχετικά με το ελεύθερο εμπόριο. Στο άρθρο αυτό, θα προσπαθήσω να εξετάσω κριτικά κάποια από τα πιο δημοφιλή αυτά σφάλματα. Πρώτα απ' όλα, ας ξεκινήσουμε με μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια:
Το ελεύθερο εμπόριο είναι ατμομηχανή ευημερίας
Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι το ελεύθερο εμπόριο οδηγεί σε οικονομική ανάπτυξη. Για παράδειγμα, μια έρευνα που διεξήχθη μεταξύ μιας ομάδας οικονομολόγων καταδεικνύει μια αξιοσημείωτη συναίνεση ως προς τα οφέλη από το εμπόριο. Σχεδόν δεν χρειάζεται να πω τίποτε περισσότερο γι' αυτό, αλλά μπορεί κανείς να ρίξει απλώς μια ματιά στη τάχιστη ανάπτυξη που γνώρισε η ομάδα χωρών που είναι γνωστές ως Τίγρεις της Ανατολικής Ασίας. Ακόμη, μια περιεκτική μελέτη από τους Jeffrey Sachs και Andrew Warner υπογραμμίζει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του ελεύθερου εμπορίου και της ανάπτυξης. Συγκεκριμένα, οι συγγραφείς εκτιμούν ότι η ανάπτυξη είναι τρεις έως έξι φορές μεγαλύτερη στις χώρες που εφαρμόζουν πολιτικές ελεύθερου εμπορίου. Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγει και μια έρευνα των Jeffrey Frankel και David Romer.
Ας πάμε τώρα στους μύθους:
«Το εμπόριο ρίχνει τους μισθούς και δημιουργεί ανεργία!»
Ο ισχυρισμός ότι το ελεύθερο εμπόριο δημιουργεί ανεργία συχνά διατυπώνεται από πολιτικούς που κλίνουν προς τα αριστερά. Αυτοί υποστηρίζουν ότι η αύξηση του ξένου ανταγωνισμού συνεπάγεται ανεργία και μείωση των μισθών. Ενώ αυτό δεν είναι εντελώς λάθος, το σημαντικό εδώ είναι το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός επιτρέπει μια αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η αντικατάσταση των εργαζομένων σε συγκεκριμένους κλάδους οφείλεται σε αυξήσεις της παραγωγικότητας. Παρ' όλα αυτά, το μέγεθος του εργατικού δυναμικού των ΗΠΑ αυξάνεται σταθερά καθώς οι εργαζόμενοι που εκτοπίστηκαν βρήκαν απασχόληση σε άλλους κλάδους της οικονομίας, συμβάλλοντας έτσι στη βιώσιμη ανάπτυξη και την αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτό καταδεικνύει ότι το ξένο εμπόριο ενισχύει την παραγωγικότητα των εργαζομένων εντείνοντας την κινητικότητα της εργασίας.
«Τα οφέλη του εμπορίου είναι άνισα»
Πολλοί σχολιαστές συχνά υποστηρίζουν ότι το ελεύθερο εμπόριο δημιουργεί ανισότητα. Συγκεκριμένα, η επινόηση του “Γραφήματος του Ελέφαντα” οδήγησε τους πολιτικούς που κλίνουν προς τα αριστερά να βάλουν στο στόχαστρο το ελεύθερο εμπόριο. Ο Σέρβος οικονομολόγος Μπράνκο Μιλάνκοβιτς κατέδειξε ότι τα οικονομικά οφέλη μιας εικοσαετούς περιόδου πολιτικών ελεύθερου εμπορίου αφορούν κυρίως τα ανώτατα και κατώτατα οικονομικά στρώματα, αφήνοντας έτσι έξω τη μεσαία τάξη.
Παρ' όλα αυτά μια επανάληψη της περίφημης αυτής μελέτης φωτίζει περισσότερο τις πραγματικές εξελίξεις. Αφαιρώντας τις ανώριμες οικονομίες, όπως εκείνες των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ο συγγραφέας καταδεικνύει ότι οι δυτικές χώρες έχουν ωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από την εφαρμογή πολιτικών υπέρ των αγορών και του ελεύθερου εμπορίου. Ακόμη, ο συγγραφέας επισημαίνει ότι η κατανομή του πλούτου που δημιουργήθηκε στη συγκεκριμένη αυτή χρονική περίοδο είναι ευρεία. Συμπεραίνει συνεπώς ότι τα οφέλη δεν αφορούν μόνο τους πλουσίους.
Με άλλα λόγια, μια εποχή ελεύθερου εμπορίου και καπιταλισμού οδήγησε όλες τις εισοδηματικές ομάδες σε βιώσιμη ανάπτυξη. Αντιθέτως, οι ομάδες που έχασαν τα περισσότερα σ' αυτή την εικοσαετή περίοδο είναι οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα στις χώρες που ακολουθούν πολιτικές κρατικού παρεμβατισμού, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Βολιβία. Άλλα στοιχεία καταδεικνύουν ότι το ελεύθερο εμπόριο ωφελεί ιδιαίτερα τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος καθώς τα μέλη τους τείνουν να δαπανούν ένα μεγαλύτερο ποσό του εισοδήματός τους σε αγαθά που παράγοντα στο εξωτερικό και υφίστανται την ενθαρρυντική πίεση του ανελέητου ανταγωνισμού. Αντιθέτως, οι πλούσιοι δαπανούν μεγαλύτερα ποσά σε υπηρεσίες που παράγονται εγχωρίως και που δεν μπορούν να εκτεθούν στον ξένο ανταγωνισμό. Συνεπώς οι προστατευτικές πολιτικές πλήττουν τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος καθώς τα οφέλη τους πηγάζουν από τη μείωση των τιμών που επιφέρουν οι ξένες εισαγωγές.
«Το εμπόριο βλάπτει το περιβάλλον»
Οι επικριτές συχνά υποστηρίζουν ότι η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας από το εμπόριο προκαλεί και την αύξηση των εκλύσεων άνθρακα. Έτσι, οι ακτιβιστές του κλίματος συχνά αντιτίθενται στις εμπορικές συμφωνίες. Αυτό το επιχείρημα αντίκειται σε μεγάλο βαθμό στην κοινή λογικό. Εφόσον το εμπόριο αυξάνει την παραγωγή, οι ακτιβιστές του κλίματος θα πρέπει να το αγκαλιάσουν.
Από την Ιεραρχία των Αναγκών του Maslow, είναι γνωστό πως κάποιες ανάγκες έχουν προτεραιότητα έναντι των υπολοίπων. Οι πιο βασικές μας ανάγκες αφορούν την φυσική μας επιβίωση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό οι αναπτυσσόμενες χώρες να ορίσουν ως προτεραιότητα τη βελτίωση του κλίματος έναντι των ζητημάτων υγείας. Είναι παράλογο να απαιτούμε από έναν φτωχό να συμπεριφερθεί με “περιβαλλοντικώς ορθό” τρόπο προτού βρει κάτι να φάει.
Αυτή η αρχή μπορεί να εφαρμοστεί και στα οικονομικά του περιβάλλοντος. Ο Simon Kuznets κατέδειξε πως, καθώς αναπτύσσεται μια οικονομία, μειώνεται η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Προκειμένου να δοθούν στις αναπτυσσόμενες κίνητρα για την εφαρμογή φιλικών για το κλίμα πολιτικών, θα πρέπει αυτές να αρχίσουν να ευημερούν και να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Η μόνη λύση είναι η απελευθέρωση του εμπορίου. Οφείλουμε συνεπώς να ενθαρρύνουμε τις αναπτυσσόμενες χώρες να συνταχθούν με τα ιδανικά του συγκριτικού πλεονεκτήματος. Μέσα από εμπορικές συμφωνίες, οι αναπτυσσόμενες χώρες θα μπορέσουν να υιοθετήσουν τεχνολογίες ικανές να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Μέχρι τότε, είναι υποκριτικό να περιμένουμε από τις χώρες αυτές να μοιραστούν το βάρος της πράσινης μετάβασης.
Συμπέρασμα
Προσπάθησα να δώσω στον αναγνώστη στοιχεία που καταρρίπτουν κάποιους από τους πιο επιβλαβείς μύθους σχετικά με το εμπόριο. Αν και παρουσίασα μόνο ένα μικρό κλάσμα των στοιχείων αυτών, η ανωτερότητα της οικονομίας που βασίζεται στο εμπόριο είναι καταφανής. Η ελευθερία του εμπορίου δεν είναι μόνο αποτελεσματική, είναι και μια ανταποδοτική σχέση μεταξύ των ατόμων, που τα κράτη δεν θα πρέπει να έχουν τη ευχέρεια να περιορίζουν μέσα από αυθαίρετες ρυθμίσεις.
--
Ο Filip Steffensen είναι Δανός υποστηρικτής των αρχών της ελεύθερης κοινωνίας. Αποφοίτησε τον Ιούνιο του 2017 και πλέον εργάζεται στον κτηματικό κλάδο. Σχετίζεται με διάφορους οργανισμούς που προάγουν τον κλασικό φιλελευθερισμό. Είναι δεκαεννέα ετών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 3 Ιανουαρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
