Του Peter J. Boettke*
Ο φιλελευθερισμός είναι φιλελεύθερος. Για να πραγματωθεί όμως, χρειάζεται θεσμική πλαισίωση. Αυτό σημαίνει ότι στο επίκεντρο της συζήτησης θα πρέπει να βρίσκεται μια γενική δομή του κράτους. Και αυτή τη συζήτηση τη βοηθά η συνεπειοκρατική επιχειρηματολογία του γνωστικού αντικειμένου της πολιτικής οικονομίας.
Τι έχουμε μάθει;
Αυτό που έχουμε μάθει από την πολιτική οικονομία είναι ότι η παραγωγική εξειδίκευση και η ειρηνική συνεργασία μεταξύ κατεσπαρμένων και ποικιλόμορφων ατόμων παράγει μεγάλα οφέλη.
Όσο πιο μεγάλη είναι η κοινωνική απόσταση, τόσο περισσότερα οφέλη μπορούμε να αποκομίσουμε από τη συναλλαγή, αλλά επίσης τόσο πιο δύσκολο είναι να υλοποιήσουμε αυτή τη συναλλαγή δεδομένου του κόστους μεταφοράς, του κόστους επικοινωνίας και του διαπολιτισμικού κόστους.
Με λίγα λόγια, τα κόστη συναλλαγής ήταν μεγάλα, έτσι η μεγάλη επέκταση του πλούτου στον σύγχρονο κόσμο οφείλεται σε θεσμικές αλλαγές που μείωσαν τα κόστη συναλλαγής και κατέστησαν εφικτή την ανάπτυξη συναλλακτικών σχέσεων με μακρινούς εταίρους (μακρινούς βάσει κοινωνικών ή και γεωγραφικών λόγων).
Ο φιλελευθερισμός ήταν ένα από τα κύρια οχήματα που έκαναν πραγματικότητα τη μείωση του κόστους συναλλαγής. Τα διδάγματά του εξύμνησαν το εμπόριο, έδωσαν στα άτομα το δικαίωμα να αποφασίζουν σχετικά με τους πόρους τους, τα απελευθέρωσαν από τα δεσμά της υποτέλειας και διαχώρισαν την επιστήμη από το θρησκευτικό δόγμα.
Τα αποτελέσματα του φιλελευθερισμού στον κόσμο
Η διαδικασία αυτή ήταν αργή και επώδυνη, και ο φιλελευθερισμός σίγουρα δεν εφαρμόστηκε με συνέπεια. Αλλά η νίκη και η διάδοση αυτών των ιδεών είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Παρά τις προφανείς αντιδράσεις των κατεστημένων ελίτ, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι το 2016 ήταν η πρώτη χρονιά σε ολόκληρη την καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία που λιγότερο από το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού έζησε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.
Τι θαυμάσιος που είναι ο σύγχρονος κόσμος! Υλοποιήθηκε όμως παρά τις πολιτικές των κατεστημένων ελίτ και, αντίθετα, λόγω των δυνάμεων του οικονομικού φιλελευθερισμού ακόμη και εκεί όπου αυτές περιορίστηκαν.
Η δύναμη του εμπορίου του Adam Smith και της καινοτομίας του Schumpeter απλώς υπερνίκησε και υπερέβη τα εμπόδια της κρατικής ανοησίας. Όπως συχνά επισημαίνει ο Joel Mokyr (2016), υπάρχει ούριος και ενάντιος άνεμος, και όσο ο πρώτος είναι ισχυρότερος από τον δεύτερο, η πρόοδος είναι αναπόφευκτη. Ο φιλελευθερισμός παρέχει αυτόν τον ούριο άνεμο.
Η πρόκληση για τον φιλελευθερισμό στον 21ο αιώνα είναι η ίδια όπως και στο παρελθόν - θα υπάρξουν συντηρητικές δυνάμεις που θα λειτουργούν ως ενάντιος άνεμος. Αυτές οι συντηρητικές δυνάμεις έχουν τη μορφή κατεστημένων συμφερόντων των ελίτ και των λαϊκιστικών κινημάτων της Αριστεράς και της Δεξιάς που ενώ ασκούν κριτική στο κατεστημένο κατά ειρωνικό τρόπο ζητούν απλώς περισσότερες από τις ίδιες πολιτικές - περισσότερη κρατική παρέμβαση, περισσότερη ρύθμιση της παραγωγής, περισσότερους περιορισμούς στην κίνηση των ανθρώπων, περισσότερους περιορισμούς στη ροή του κεφαλαίου κτλ.
Δεν μπορεί να υπάρξει συμμαχία μεταξύ των φιλελευθέρων και των λαϊκιστών ακριβώς διότι ο λαϊκισμός είναι αντιφιλελεύθερος. Πιστεύει στις διακρίσεις και ζητά όχι τον περιορισμό της εξουσίας, αλλά να βάλει διαφορετικούς ανθρώπους σ' αυτήν. Ο φυσικός σύμμαχος του λαϊκισμού είναι ο κεντρικός σχεδιασμός και ο μιλιταρισμός.
Στη σημερινή γενιά των πραγματικών ριζοσπαστών φιλελευθερών έλαχε να αντιμετωπίσουν τις απειλές έναντι της βασικής ανθρώπινης ισότητας, να αγωνιστούν εναντίον της μισαλλοδοξίας, του φόβου και του εξαναγκασμού. Πρέπει να αναλάβουμε την πρόκληση του Hayek και να εξερευνήσουμε τα φιλοσοφικά θεμέλια της ελεύθερης κοινωνίας με νέο ενθουσιασμό και περιέργεια. Και πάνω απ' όλα, πρέπει να επιμείνουμε ότι ο φιλελευθερισμός είναι φιλελεύθερος στη σκέψη, στο λόγο και στην πράξη.
--
Ο Peter Boettke είναι καθηγητής οικονομικών και φιλοσοφίας στο George Mason University και διευθυντής του Προγράμματος F.A. Hayek Ανώτερων Σπουδών στη Φιλοσοφία, την Πολιτική και τα Οικονομικά στο Mercatus Center. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Νοεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
