Του Philip Booth
Πολύς λόγος γίνεται για τη “φούσκα του Bitcoin”. Δεν είναι ξεκάθαρο όμως το αν η ιδέα των ψηφιακών νομισμάτων είναι ευρέως κατανοητή. Τι είναι αυτά; Και γιατί ποικίλουν οι τιμές τους; Πώς ένας πιστός άνθρωπος μπορεί να εξετάσει τα ηθικά ζητήματα που εγείρει το Bitcoin που μπορεί να αφορούν την υψηλή τιμή ενός πράγματος που φαίνεται να μην έχει καμία εγγενή αξία;
Πριν από έναν χρόνο, ένα Bitcoin κόστιζε περίπου 800 δολάρια. Σήμερα, κοστίζει περισσότερα από 17.000$. Μερικοί υποστηρίζουν ότι αυτό αντανακλά μια τεράστια κερδοσκοπική φούσκα όπως η μανία της τουλίπας. Ο νομπελίστας Joseph Stiglitz έχει δηλώσει ότι το Bitcoin θα πρέπει να καταστεί παράνομο, και ο επικεφαλής της ρυθμιστικής αρχής της χρηματαγοράς του Ηνωμένου Βασιλείου Andrew Bailey έχει υποστηρίξει ότι πρόκειται για εμπόρευμα και όχι νόμισμα. Η πρόταση του Stiglitz είναι περίεργη - δεν είναι ξεκάθαρο το πώς θα μπορούσε στην πράξη το Bitcoin να καταστεί παράνομο. Η ανάλυση του Bailey είναι κι αυτή παράξενη: το Bitcoin σίγουρα δεν είναι εμπόρευμα.
Το Bitcoin είναι ένα ψηφιακό νόμισμα που δημιουργήθηκε μετά από αρκετές δεκαετίες όπου τα κράτη υποτιμούσαν τα νομίσματά τους. Όπως και ο χρυσός, η προσφορά του είναι περιορισμένη. Αυτοί που το εφηύραν και το σχεδίασαν, δημιούργησαν μια ψηφιακή διαδικασία εξόρυξης που απαιτεί από τους προγραμματιστές να επενδύσουν χρόνο στην ανακάλυψη νέων Bitcoin. Η προγραμματιστική προσπάθεια που απαιτείται για την εύρεση νέων Bitcoin σταδιακά αυξάνεται. Αφού θα έχουν εξορυχθεί 21 εκατομμύρια Bitcoin, δεν θα υπάρξει άλλη προσφορά. Όλα αυτά έχουν ενσωματωθεί στον τρόπο με τον οποίο έχουν σχεδιαστεί οι υπολογιστικοί αλγόριθμοι προκειμένου να αναπαράγουν τα χαρακτηριστικά ενός ορυχείου κάποιου ευγενούς μετάλλου.
Το Bitcoin δεν έχει καμία άλλη πρακτική χρήση πέραν αυτής του νομίσματος. Τα νομίσματα με βάση εμπορεύματα, όπως ο χρυσός, διατηρούν την αξία τους καθώς είναι φυσικώς σπάνια και διότι ο χρυσός έχει αξία και για άλλες χρήσεις Το Bitcoin όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο ως νόμισμα. Δεν έχει καμία άλλη εγγενή χρήση.
Αυτό καθιστά την κερδοσκοπία με το Bitcoin πιο ενδιαφέρουσα, αν και ευκολότερο να αναλυθεί κατά κάποιες απόψεις. Γιατί να πληρώνουν σήμερα οι άνθρωποι 17.000 δολάρια για ένα Bitcoin ενώ θα πλήρωναν μόλις 800 δολάρια γι' αυτό έναν χρόνο πριν; Για να απαντήσουμε σ' αυτό το ερώτημα θα πρέπει να κατανοήσουμε τον οικονομικό ρόλο του χρήματος.
Το χρήμα υπάρχει για να μειώνει τα κόστη συναλλαγής. Είναι το “αγαθό” που μπορούμε εύκολα να ανταλλάξουμε με όλα τα άλλα αγαθά ώστε να μη χρειάζεται να καταφεύγουμε στον αντιπραγματισμό. Το χρήμα πρέπει να είναι γενικώς αποδεκτό, ευμετακόμιστο, διαιρέσιμο σε άλλες μικρότερες μονάδες, ανθεκτικό, περιορισμένο σε προσφορά, και ομοιόμορφο (έτσι ώστε να μη χρειάζεται να ξοδεύουμε χρόνο για να βρούμε αν κάτι είναι δολάριο, φράγκο, ή χρυσή λίρα). Είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς πώς ένα εμπόρευμα όπως ο χρυσός μπορεί να εξελιχθεί σε χρήμα.
Από την άλλη πλευρά, το κρατικό χρήμα δεν έχει καμία εγγενή αξία. Παρ' όλα αυτά έφτασε να κυριαρχεί έναντι όλων των άλλων μορφών χρήματος λόγω των διάφορων νομικής φύσης προνομίων που αποδόθηκαν στις τράπεζες. Σε αντίθεση με τη χρήση του χρυσού ως χρήματος (που έχει κόστος, καθώς αν ο χρυσός χρησιμοποιείται για την παραγωγή νομισμάτων, δεν χρησιμοποιείται για κάτι άλλο) το κρατικό χρήμα φαίνεται να είναι δωρεάν. Από την άλλη, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, το κρατικό χρήμα υπήρξε μερικές φορές πολύ κακό μέσο για την αποθήκευση αξίας, καθώς μπορεί να τυπωθεί απεριόριστα. Παρ' όλα αυτά, το κρατικό χρήμα είναι γενικώς αποδεκτό και χρησιμοποιείται ως τέτοιο, στο βαθμό που οι κεντρικές τράπεζες διασφαλίζουν κατά τρόπο επαρκή την αξία του. Η αφαίρεση των συναλλαγματικών ελέγχων κατέστησε δυσκολότερο στις χώρες να επιτρέπουν στα νομίσματά τους να χάνουν την αξία τους δραματικά, όπως συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο στη δεκαετία του 1970. Αν μια χώρα υποφέρει από μεγάλο πληθωρισμό, τότε τουλάχιστον οι επιχειρήσεις θα αρχίσουν να χρησιμοποιούν χρήμα άλλων χωρών. Σε χώρες με υπερπληθωρισμό, είτε το κράτος ουσιαστικά επιβάλλει τη χρήση του εθνικού νομίσματος είτε το νόμισμα αυτό υποχωρεί στη χρήση του έναντι ξένων εναλλακτικών όπως το αμερικανικό δολάριο.
Καθώς το κρατικό χρήμα δεν έχει εγγενή αξία και απολαμβάνει νομικά προνόμια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με μικρότερο κόστος απ' ό,τι νομίσματα χρυσού, αλλά με το ρίσκο ότι οι κεντρικές τράπεζες θα δημιουργήσουν πληθωρισμό που μπορεί να είναι κοστοβόρος ακόμη και σε μέτρια επίπεδα. Το Bitcoin όμως και τα υπόλοιπα κρυπτονομίσματα δεν έχουν εγγενή αξία. Δεν έχουν άλλη χρήση πέραν αυτής του χρήματος. Δεν μπορεί κανείς να φορέσει το Bitcoin στο λαιμό του ή να κάνει ένα σφράγισμα στα δόντια του μ' αυτό. Ως προς αυτό, μοιάζει με το χρήμα των κεντρικών τραπεζών. Ο ψηφιακός του όμως αλγόριθμος διασφαλίζει ότι η προσφορά του είναι περιορισμένη.
Δεδομένου του ότι το Bitcoin δεν έχει άλλη χρήση πέραν αυτής του χρήματος, η ζήτηση γι' αυτό εντέλει μπορεί να βασίζεται μόνο στην πρόσληψη της μελλοντικής του χρήσης ως νομίσματος. Όταν εμφανίζονται κερδοσκοπικές φούσκες στις χρηματαγορές, η ζήτηση μπορεί να αυξηθεί μόνο και μόνο επειδή οι άνθρωποι περιμένουν ότι οι τιμές θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Θα πρέπει όμως να υπάρχει κάτι πίσω από μια φούσκα, ακόμη και αν οι τιμές υπερβούν ή υπολείπονται των προσδοκιών. Το μάλλινο σακάκι που φοράω καθώς γράφω αυτό το άρθρο δεν θα γίνει ποτέ αντικείμενο μιας κερδοσκοπικής φούσκας για να μου επιτρέψει να το πουλήσω για 17.000 δολάρια.
Και είναι εύκολο να δούμε το πώς κάποιοι μπορεί να περιμένουν ότι η τιμή του Bitcoin θα αυξηθεί. Το Bitcoin χρησιμοποιείται για ένα απειροελάχιστο κλάσμα συναλλαγών. Αν αρχίσει να χρησιμοποιείται για περισσότερες συναλλαγές, τότε η ζήτηση γι' αυτό θα αυξηθεί και, δεδομένης της σημερινής χαμηλής χρήσης του, η ζήτηση για συναλλαγές μπορεί να αυξηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Είναι απολύτως εύλογο οι επενδυτές να περιμένουν μια τέτοια αύξηση στη ζήτησή του.
Στην πραγματικότητα όμως, εδώ έγκειται και το πρόβλημα του Bitcoin. Ο αλγόριθμος που εμποδίζει την τεχνητή αύξηση της προσφοράς του Bitcoin - και κατά συνέπεια εμποδίζει τον συνεχή πληθωρισμό των τιμών που μετριούνται σε Bitcoin - εμποδίζει και την αλλαγή της προσφοράς του Bitcoin ως ανταπόκριση στη ζήτηση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε τεράστιες αλλαγές στις τιμές, που θα εξαρτώνται από την σημερινή και την προσδοκώμενη μελλοντική χρήση του Bitcoin ως νομίσματος. Συνεπώς, το Bitcoin δεν είναι καλό μέσο αποθήκευσης αξίας. Η αξία του μπορεί να αλλάξει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Το πρόβλημα αυτό είναι λιγότερο έντονο με τον χρυσό, καθώς μπορεί να αξιοποιηθεί σε κάποια από τις εναλλακτικές του χρήσεις όταν η ζήτησή του ως χρηματικό μέσο μεταβάλλεται.
Η δική μου εκτίμηση είναι ότι μολονότι ένα μελλοντικό ψηφιακό νόμισμα με έναν διαφορετικό αλγόριθμο προσφοράς μπορεί να γίνει γενικώς αποδεκτό και χρησιμοποιούμενο, το Bitcoin δεν θα τα καταφέρει λόγω αυτού του λάθους στον σχεδιασμό του. (Για μια εξαίρετη, πιο εκτενή εξέταση αυτού του ζητήματος, δείτε αυτό το PDF). Αν αυτή η άποψη γίνει η επικρατούσα, τότε ίσως η φούσκα να σκάσει. Από την άλλη πλευρά, αν το Bitcoin αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρύτερα, μπορεί να συνεχίσει να αυξάνει την τιμή του.
Τι συμβαίνει λοιπόν με την ηθική πλευρά; Πολλοί βλέπουν το έντονα αποκεντρωμένο δίκτυο του Bitcoin ως μαγνήτη εγκληματικότητας. Το να επιβάλλεται όμως η χρήση του κρατικού χρήματος το οποίο διαμέσου της ιστορίας έχει υποστεί υποτιμήσεις είναι σίγουρα ένας λάθος τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων της εγκληματικότητας. Και η ολοένα και στενότερη συγκεντρωτική επιτήρηση των συναλλαγών δημιουργεί τα δικά της ηθικά προβλήματα.
Κάποιοι απορρίπτουν το ιδιωτικό χρήμα ως θέμα αρχής. Προσωπικά όμως δεν βλέπω κάποιες προφανείς ηθικές ενστάσεις στην ιδιωτική παροχή του αγαθού εκείνου ο σκοπός του οποίου είναι η μείωση του συναλλακτικού κόστους που σχετίζεται με την αγορά άλλων αγαθών. Το χρήμα έχει απλώς ένα προβληματικό πέπλο μυστηρίου λόγω του ότι η πρακτική των κλασματικών τραπεζικών αποθεματικών στο πλαίσιο του κρατικού χρήματος μπορεί να οδηγήσει σε μια απεριόριστη παροχή προς όφελος των τραπεζών που δημιουργούν χρήμα.
Ναι αλλά τι συμβαίνει με την κερδοσκοπία καθαυτή; Ένα εξαίρετο άρθρο για την ηθική της κερδοσκοπίας έγραψε πριν από λίγα χρόνια ο Steve Nakrosis ο οποίος συμβαίνει να είναι υποψηφίος διδάκτορας του Mary's University και διδακτορικός μου φοιτητής. Εκεί διατυπώνει ένα ισχυρό επιχείρημα που βασίζεται στην Καθολική κοινωνική διδαχή ότι η κερδοσκοπία καθαυτή δεν είναι ανήθικη, καθώς μπορεί να επιτελεί μια χρήσιμη οικονομική λειτουργία. Για παράδειγμα, η κερδοσκοπική πώληση τραπεζικών μετοχών μπορεί να λειτουργήσει πειθαρχικά στην διοίκηση της τράπεζας όταν αυτή συμπεριφέρεται ασύνετα. Από την άλλη μεριά, η κερδοσκοπία που απλώς έχει ως στόχο το κέρδος περισσότερων χρημάτων μπορεί να οδηγήσει στον πειρασμό, στην αμαρτία και στην κατάχρηση της αγοράς. Θα πρέπει να είμαστε προσεκτική όταν κυνηγούμε κερδοσκοπικές φούσκες που δεν έχουν μια ξεκάθαρη οικονομική λογική. Η ηθική της κερδοσκοπίας είναι ίσως θέμα για ένα άλλο άρθρο, αλλά το κείμενο του Nakrosis αξίζει να διαβαστεί.
Στο μεταξύ, επιμένω στην ετυμηγορία μου για το Bitcoin. Κάποια άλλα κρυπτονομίσματα μπορεί να γίνουν το χρήμα του μέλλοντος. Αλλά ένα νόμισμα του οποίου η αξία κυμαίνεται σε τέτοιο μεγάλο εύρος όπως το Bitcoin, είναι πιθανότερο να παραμείνει περιφερειακός παίκτης.
--
Ο Philip Booth είναι καθηγητής χρηματοπιστωτικών, δημόσιας πολιτικής και ηθικής στο St Mary's Univesity, Twickenham και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Ιανουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
