Του Richard Fulmer
Πρόσφατα συνάντησα μια εκτεταμένη λίστα με κριτικές έναντι του κινήτρου του κέρδους. Ακολουθεί η λίστα χωρίς τις επαναλήψεις, με τροποποιήσεις για λόγους σαφήνειας και με δικά μου σχόλια. Πολλά από τα παράπονα οφείλονται στην άγνοια του τρόπου λειτουργίας των αγορών, στην άγνοια των διεστραμμένων κινήτρων που δημιουργούν οι κρατικές ρυθμίσεις, στην αποτυχία εξέτασης προβλημάτων με τις διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις, στην άρνηση εξέτασης της πιθανότητας κρατικής αποτυχίας, στην απαίτηση οι εταιρείες να επιλύουν πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα (μερικά από τα οποία δημιουργούνται από το κράτος), και σε μια επιμονή στην τελειότητα.
1- Έλλειψη λογοδοσίας
Λογοδοσία σε ποιον; Οι εταιρείες είναι σίγουρα υπόλογες στους μετόχους, τους προμηθευτές και τους πελάτες τους. Σε μεγάλο βαθμό, είναι επίσης υπόλογες στους εργαζομένους. Υποχρεούνται να τηρούν τις συμβάσεις που έχουν υπογράψει τα στελέχη τους καθώς και τους νόμους και τους κανονισμούς των κοινοτήτων στις οποίες δραστηριοποιούνται.
Αντίθετα, σε ποιους λογοδοτούν οι μη εκλεγμένοι γραφειοκράτες; Γραφειοκράτες που μπορούν: να συντάσσουν κανονισμούς που έχουν ισχύ νόμου, να ερμηνεύουν τους δικούς τους κανονισμούς, να προσδιορίζουν εάν μια εταιρεία παραβιάζει τους κανονισμούς, και να τιμωρούν εταιρείες που εκείνοι κρίνουν ότι τους έχουν παραβιάσει.
2- Περιφρόνηση της δημόσιας ευημερίας
Οι εταιρείες που δεν ενδιαφέρονται για την ευημερία των εργαζομένων και των πελατών τους τείνουν να μην μένουν ενεργές για πολύ.
3- Αύξηση της ανισότητας
Το να έχει κανείς μια θέση εργασίας είναι, μακράν, η πιο σίγουρη διέξοδος από τη φτώχεια. Ένας Αμερικανός που έχει και διατηρεί μια θέση εργασίας είναι ελάχιστα πιθανό να είναι φτωχός. Σύμφωνα με μια έκθεση του Δημογραφικού Γραφείου των ΗΠΑ το 2019, το ποσοστό φτώχειας για τα άτομα που είχαν εργαστεί με πλήρη απασχόληση για ολόκληρο το έτος ήταν 1,5%.
Στις ΗΠΑ, μεγάλο μέρος του τρέχοντος χάσματος πλούτου οφείλεται στον πληθωρισμό των περιουσιακών στοιχείων που προκαλείται από τις πολιτικές εύκολου χρήματος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, οι οποίες, εν μέρει, οφείλονται στις ελλειμματικές δαπάνες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ωστόσο, η φτώχεια μειώθηκε σημαντικά πριν από την πανδημία του COVID. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, λιγότερο από το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε ακραία φτώχεια. Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση και την εξάπλωση των ελεύθερων αγορών, το ποσοστό ακραίας φτώχειας ήταν πάνω από 90%. Η ακραία φτώχεια ήταν η «φυσική κατάσταση» της ανθρωπότητας για το μεγαλύτερο μέρος της εκτιμώμενης ύπαρξής της τα τελευταία 300.000 έτη. Η πτώση της στο 10% από 90% σε μόλις διακόσια χρόνια δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα θαύμα.
4- Μείωση της ποιότητας του προϊόντος
Οι εταιρείες παράγουν προϊόντα διαφορετικής ποιότητας για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις δυνατότητες των πελατών τους.
5- Αισχροκέρδεια
Όπως παρατήρησε ο οικονομολόγος Alex Tabarrok, «Η τιμή είναι ένα σήμα αμπαλαρισμένο σε ένα κίνητρο». Οι υψηλές τιμές αντικατοπτρίζουν τη ζήτηση και παρέχουν κίνητρα στους παραγωγούς να ανταποκριθούν σ’ αυτή αυξάνοντας την παραγωγή και ανακατευθύνοντας αγαθά. Οι τιμές παρέχουν επίσης κίνητρα στους καταναλωτές να αγοράζουν λιγότερα αγαθά και να βρίσκουν υποκατάστατα. Ο τεχνητός περιορισμός των τιμών ενόψει πραγματικών ελλείψεων το μόνο που πετυχαίνει είναι να διαδίδει και να παρατείνει τις ελλείψεις.
6- Εκμετάλλευση
«Εκμετάλλευση» σημαίνει την πλήρη χρήση και την αποκόμιση οφέλους από έναν πόρο. Οι εταιρείες που κάνουν πλήρη χρήση των φυσικών πόρων ελαχιστοποιούν τη σπατάλη και τη ρύπανση. Οι εταιρείες επωφελούνται από τους εργαζόμενους και οι εργαζόμενοι επωφελούνται από τους εργοδότες τους – εξ ορισμού, εκμεταλλεύονται ο ένας τον άλλον. Εφόσον οι εργαζόμενοι είναι ελεύθεροι να αποδεχτούν ή να απορρίψουν τους όρους εργασίας τους, δεν υπάρχει εκμετάλλευση με την υποτιμητική έννοια.
Ο Καρλ Μαρξ ισχυρίστηκε ότι οι εργοδότες εκμεταλλεύονται τους εργάτες επειδή δεν τους δίνουν την πλήρη ανταλλακτική αξία των αγαθών και των υπηρεσιών που παράγουν. Ωστόσο, η εναλλακτική κατά τον Μαρξ εκμεταλλεύεται επίσης τους εργάτες. Η φόρμουλα «Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του», απαιτεί τη μια μαρξική εκμετάλλευση. Ένας εργάτης του οποίου η ικανότητα υπερβαίνει τις ανάγκες του θα λαμβάνει λιγότερα από όσα παράγει και, σύμφωνα με τον ορισμό του Μαρξ, θα υφίσταται εκμετάλλευση.
7- Ανατροπή κυβερνητικών νόμων και κανονισμών
Ορισμένες εταιρείες όντως αγνοούν νόμους και κανονισμούς και, όταν συλληφθούν να το κάνουν, πληρώνουν πρόστιμα. Πού και πού, εταιρικά στελέχη πηγαίνουν στη φυλακή. Η τελειότητα δεν υπάρχει όταν τα ανθρώπινα όντα είναι ατελή.
8- Προτεραιοποίηση των συμφερόντων των μετόχων
Η ευθύνη μιας εταιρείας είναι, πρώτα και κύρια, να ικανοποιεί τα συμφέροντα των ιδιοκτητών της. Σε μια ελεύθερη αγορά, οι εταιρίες μπορούν αυτό να το κάνουν καλύτερα παρέχοντας – εντός των ορίων του νόμου – αγαθά και υπηρεσίες για τα οποία οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να ανταλλάξουν τα προϊόντα της δικής τους εργασίας. Αυτή η δραστηριότητα ωφελεί τους καταναλωτές και την κοινωνία.
9- Παραμέληση της φροντίδας για το περιβάλλον
Μεγάλο μέρος αυτής της παραμέλησης προέρχεται από την αποτυχία των κυβερνήσεων να ορίσουν και να προστατεύσουν τα δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αμερική, η ρύπανση ήταν χειρότερη από ό,τι χρειαζόταν, επειδή τα δικαστήρια αρνήθηκαν να επιβάλουν δικαιώματα ιδιοκτησίας. Όταν, για παράδειγμα, οι άνθρωποι έκαναν μήνυση στα εργοστάσια επειδή ρύπαιναν τον αέρα και το νερό τους, οι δικαστές εξέδιδαν αποφάσεις υπέρ των εργοστασίων στην ωφελιμιστική βάση του «το μεγαλύτερο αγαθό για τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων». Οι δικαστές υποστήριξαν ότι περισσότεροι άνθρωποι – εργαζόμενοι και πελάτες – επωφελούνταν από τις δραστηριότητες των εργοστασίων από όσους βλάπτονταν από τη ρύπανση τους.
Αν είχαν επιβληθεί τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, οι ιδιοκτήτες εργοστασίων θα έπρεπε να πληρώσουν αποζημίωση για τη ζημιά που έκαναν, γεγονός που θα τους έδινε ένα κίνητρο να βρουν τρόπους να μειώσουν αυτή τη ζημιά.
Λίμνες καθίζησης, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί για την εξάλειψη των βαρέων στερεών που απελευθερώνονται σε ρυάκια και ποτάμια. Ίσως, οι εταιρείες θα μπορούσαν να είχαν βρει ακόμη και χρήσεις για αυτά τα απόβλητα. Η Standard Oil, για παράδειγμα, βρήκε τρόπους να χρησιμοποιήσει τη βενζίνη, η οποία προηγουμένως θεωρούνταν άχρηστη και πετιόταν στο πλησιέστερο ποτάμι.
Όταν υπάρχει ελευθερία και τα κατάλληλα κίνητρα, οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους να μετατρέψουν τα προβλήματα σε ευκαιρίες.
10- Επικίνδυνες και μη ασφαλείς συνθήκες εργασίας
Το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης των θανάτων και των τραυματισμών στο χώρο εργασίας είναι αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου που σημειώθηκε από τον ιδιωτικό τομέα. Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η γνώση αποκτήθηκε μέσω δοκιμής και λάθους – δοκιμής και λάθους σε έναν κόσμο στον οποίο το λάθος συχνά οδηγούσε σε θάνατο. Οι πρώτες ατμομηχανές ήταν επικίνδυνες γιατί ήταν οι πρώτες ατμομηχανές. Δεν είχαμε μάθει ακόμη όλους τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να αποτύχουν και το πώς να αποτρέψουμε αυτές τις αποτυχίες. Το ίδιο ισχύει και για τα πρώτα εργοστάσια, αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Η σταθερή μείωση των εργατικών ατυχημάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησε πολύ πριν από τη δημιουργία του OSHA και άλλων ρυθμιστικών φορέων.
--
Ο Richard Fulmer εργάστηκε ως μηχανικός και αναλυτής συστημάτων στον βιομηχανικό κλάδο. Σήμερα εργάζεται ως αρθρογράφος.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Απριλίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
