Του Chris Snowdon
“Δεν μπορείς απλώς να δείχνεις πράγματα και να τα φορολογείς” είπε η τραγουδίστρια Myleene Klass στον Ed Miliband σε μια τηλεοπτική συζήτηση για τον “φόρο στις επαύλεις” το 2014. Κι όμως μπορείς. Οι κυβερνήσεις μπορούν να φορολογήσουν τα πάντα. Το μόνο ερώτημα είναι αν βγάζει νόημα να το κάνουν. Από την οπτική ενός οικονομολόγου, ο καλύτερος φόρος είναι αυτός που προκαλεί τη μικρότερη διαταραχή στην οικονομική δραστηριότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα συμφωνούσαν ότι είναι καλύτερο να φορολογούνται τα πολυτελή αγαθά και οι πλούσιοι, παρά τα αγαθά πρώτης ανάγκης και οι φτωχοί.
Για έναν πολιτικό, ο καλύτερος φόρος είναι αυτός που είναι λιγότερο αντιδημοφιλής. Ο Jean-Baptiste Colbert είπε κάτι ότι “η τέχνη της φορολογίας συνίσταται στο να μαδάς τη χήνα με τέτοιον τρόπο ώστε να αποκτάς τα περισσότερα δυνατά φτερά με τη μικρότερη δυνατή φασαρία”. Όταν ο George Osborn ανακοίνωσε τη θέσπιση ενός φόρου στα ποτά με ζάχαρη το 2016, μπορεί και να είχε αυτό το απόφθεγμα κατά νου. Ο φόρος εφαρμόστηκε τον Απρίλιο και ενώ μπορεί ακόμη να αποδειχθεί αντιδημοφιλής, έγινε ένθερμα αποδεκτός από τους υποστηρικτές της υγείας και τον διάσημο σεφ Jamie Oliver.
Ως πολιτική κατά της παχυσαρκίας πιθανότατα δεν θα αποδώσει, ούτε καν θεωρητικά. Η κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών στη Βρετανία έχει μειωθεί σχεδόν κατά 50% από το 2003, χωρίς αυτό να εμπόδισε την αύξηση της παχυσαρκίας. Ο φόρος μπορεί να συμβάλει στη μείωση της κατανάλωσης κατά λίγες ακόμη ποσοστιαίες μονάδες, όμως το αποτέλεσμα ως προς τη συνολική πρόσληψη θερμίδων θα είναι αμελητέο σε μια χώρα όπου λιγότερο από το 3% των θερμίδων προέρχονται από αναψυκτικά.
Διάφοροι “φόροι λίπους” και “φόροι αναψυκτικών” έχουν θεσπιστεί κατά καιρούς, όμως πουθενά στον κόσμο δεν έχουν οδηγήσει σε μείωση της παχυσαρκίας. Το Μεξικό παρουσιάστηκε ως μια μεγάλη ιστορία επιτυχίας όταν εισήγαγε έναν φόρο στα αναψυκτικά το 2014 και υποτίθεται πως είδε μια μείωση 6% στις πωλήσεις τους. Ακόμη και αν αυτός ο αριθμός είναι σωστός -και έχει αμφισβητηθεί- αντιστοιχεί στην κατανάλωση μόλις 16 λιγότερων θερμίδων την ημέρα, μια σταγόνα στον ωκεανό όταν ένας ενήλικας άνδρας χρειάζεται 2.500 θερμίδες για να διατηρήσει ένα φυσιολογικό βάρος. Δεν εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι δεν υποστηρίχθηκε πως μειώθηκαν τα ποσοστά παχυσαρκίας.
Ένα μεγάλο σώμα οικονομικών δεδομένων καταδεικνύει ότι οι καταναλωτές ανταποκρίνονται σε τέτοιους φόρους με διάφορους τρόπους. Οι περισσότεροι δεν αλλάζουν τις καταναλωτικές τους συνήθεις και απλώς πληρώνουν το τίμημα. Κάποιοι αγοράζουν φτηνότερες μάρκες και ψωνίζουν σε φτηνότερα καταστήματα. Άλλοι αρχίζουν να προτιμούν μη φορολογούμενα υποκατάστατα όπως χυμοί φρούτων και μιλκσέηκ που έχουν ομοίως πολλές θερμίδες. Οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στα κίνητρα, αλλά συνήθως όχι με τον τρόπο που προσδοκά το κράτος. Έτσι, το αποτέλεσμα ως προς την κατανάλωση θερμίδων είναι αμελητέο και το αποτέλεσμα στη σιλουέτα των ανθρώπων ανύπαρκτο.
Οι υποστηρικτές της υγείας μπορεί να υποστηρίξουν ότι ο φόρος στη ζάχαρη αξίζει τον κόπο ακόμη και αν δεν έχει άμεσο αποτέλεσμα στην παχυσαρκία, καθώς τα έσοδα από αυτόν θα πάνε στον σχολικό αθλητισμό και το πρόγευμα των μαθητών. Ενώ όμως αυτά μπορεί να είναι επωφελή, δεν υπάρχει κάποιος προφανής λόγος να μην χρηματοδοτούνται από τη γενική φορολογία, ιδίως όταν ο αφιερωμένος στους στόχους αυτούς φόρος ζάχαρης θα παραγάγει απρόβλεπτα και κυμαινόμενα έσοδα μέσα στο χρόνο. Ούτε υπάρχει κανένας προφανείς λόγος να φορολογηθούν τα ζαχαρώδη ποτά και όχι, για παράδειγμα, το παγωτό ή τη σοκολάτα. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι το κράτος θα πρέπει να μαζέψει χρήματα από κάπου οπότε ας βάλει στο στόχαστρο τα αναψυκτικά, αλλά αυτό ακούγεται σαν να δείχνει πράγματα για να τα φορολογήσει.
Η αλήθεια είναι πως ο φόρος στη ζάχαρη ήταν μια πολιτική επιλογή. Ο Osborne έκρινε ότι μαδώντας τη συγκεκριμένη χήνα θα αντιμετωπίσει τη λιγότερη φασαρία. Είχε οργανισμούς όπως τον Action on Sugar να τον υποστηρίζουν και μπορούσε να παρουσιάσει αυτή την πρωτοβουλία ως μια πολιτική για τη δημόσια υγεία και όχι ως φοροεπιδρομή. Δεν είναι ακόμη σαφές το αν θα προκαλέσει ιδιαίτερη οικονομική διαταραχή -πιθανότατα αυτό δεν θα συμβεί- όμως είναι σίγουρα αντιδραστική, όχι μόνο γιατί παίρνει μεγαλύτερο μέρος εισοδήματος από τους φτωχούς, αλλά διότι οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα συνήθως αγοράζουν περισσότερα αναψυκτικά εξαρχής. Παρόμοιοι φόροι στη Δανία και το Ιλλινόις ανακλήθηκαν γιατί αποδείχθηκε πως έπλητταν δυσανάλογα τους ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα.
Κατά κάποιον διεστραμμένο τρόπο, αυτό μπορεί να είναι το πιο ελκυστικό σημείο αυτών των φόρων για τις κυβερνήσεις. Δίνουν στους πολιτικούς την σπάνια ευκαιρία να φορολογήσουν ανθρώπους που κανονικά αντιδρούμε όταν φορολογούνται: τους φτωχούς, τους ανέργους, ακόμη και τα παιδιά. Όχι μόνο μπορούν να το κάνουν αυτό, αλλά μπορούν και να αισθάνονται ενάρετοι κάνοντάς το.
--
O Christopher Snowdon είναι επικεφαλής οικονομικών θεμάτων καθημερινότητας στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Μαρτίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
