Ο φεμινισμός είναι στις απαρχές του ένα φιλελεύθερο κίνημα, ή τουλάχιστον δεν πρότεινε λύσεις που βασίζονται στο κράτος: ο φιλελεύθερος φεμινισμός είναι μέρος μιας ατομιστικής παράδοσης, όπως καταδεικνύει η αμερικανική ιστορία.
Πολλοί υποθέτουν ότι οι πρώιμες φεμινίστριες ακτιβίστριες και εκφραστές των ιδεών αυτών ήταν σοσιαλίστριες και υπέρμαχοι του παρεμβατισμού, αλλά η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Οι γυναίκες εκείνες δεν ζητούσαν χρήματα από όλους τους πολίτες για την υπεράσπιση του σκοπού τους. Αντιθέτως, ζητούν ισότητα ενώπιον του νόμου, και το έκαναν αυτό αντιμετωπίζοντας το κράτος.
Οι πρώτες απ’ αυτές, στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν η Mary Wollstonecraft στην Αγγλία και η Judith Sargent Murray στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και οι δύο εστίαζαν στην ποιότητα της εκπαίδευσης. Και οι δύο ενέπνευσαν άλλες ατομικίστριες φεμινίστριες σε ολόκληρες τις ΗΠΑ όπως την Elizabeth Cady Stanton, τη Susan Brownell και τη Matilda Gage. Οι γυναίκες αυτές έδωσαν μάχη για ισότητα στην εκπαίδευση, για το δικαίωμα ψήφου και επίσης για την κατάργηση της δουλείας.
Ο Αμερικανός συγγραφέας David Boaz σε ένα άρθρο του με τίτλο “The Rights of Women” (Τα δικαιώματα των γυναικών) αναφέρεται στο γεγονός ότι “ένας φιλελεύθερος αναγκαστικά πρέπει να είναι φεμινιστής, με την έννοια ότι υποστηρίζει την ισότητα ενώπιον του νόμου”. Αυτό είναι απολύτως σωστό.
Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας οι γυναίκες αρχικά ανήκαν στους πατέρες τους και μετά γίνονταν ιδιοκτησία των ανδρών τους μέσω του γάμου, που τις περισσότερες φορές κανονιζόταν από τις οικογένειες χωρίς τη συναίνεση ή τη βούληση της γυναίκας.
Ιστορικά, οι γυναίκες υποχρεώθηκαν να φορέσουν ζώνες αγνότητας, να υποστούν γενετήσιο ακρωτηριασμό, πρακτικές που χρησιμοποιήθηκαν επί αιώνες από διαφορετικές ομάδες, κοινότητες και φυλές στην Ασία, την Αφρική και τη μέση Ανατολή (ο γυναικείος ακρωτηριασμός παραμένει ως πρακτική σήμερα σε περισσότερες από 30 αφρικανικές χώρες καθώς και στην Ινδονησία, το Ιράκ, την Ινδία, το Πακιστάν και την Υεμένη). Ας μη ξεχνάμε επίσης τι αντιπροσώπευαν ιστορικά τα περίφημα “κυνήγια μαγισσών” κρατώντας κατά νου ότι η τελευταία καταγεγραμμένη εκτέλεση γυναίκας που κατηγορήθηκε για μαγεία συνέβη το 1727.
Τον 15ο αιώνα δύο κληρικοί δημοσίευσαν το Malleus Maleficarum, στο οποίο υποστήριζαν ότι οι μάγισσες ζουν ανάμεσά μας και περιέγραφαν τις περισσότερες γυναίκες ως ψεύτρες και σχετιζόμενες με διαβολικές μορφές σύμφωνα με τις πεποιθήσεις της εποχής. Σύμφωνα με το βιβλίο αυτό κάθε μάγισσα που “ανακαλύπτεται” έπρεπε να εκτελεστεί. Το Malleus Maleficarum έγινε ένα εγχειρίδιο που χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών δικαστηρίων. Στους δύο αιώνες μετά την κυκλοφορία του, οι Γάλλοι και οι Γερμανοί κυνηγοί μαγισσών σκότωσαν από 60.000 έως και 100.000 γυναίκες που κατηγορήθηκαν για μαγεία.
Πέρα από αυτές τις φρικτές διώξεις, οι γυναίκες καθ’ όλη την ιστορία δεν είχαν πρόσβαση σε εκπαίδευση, στην ψήφο, στην εργασία εκτός της οικίας, ή σε ιδιοκτησία. Η μάχη για την ψήφο των γυναικών επίσης, στα πρώτα χρόνια της, ήταν ένας φιλελεύθερος σκοπός.
Η Νέα Ζηλανδία ήταν η πρώτη χώρα που επέτρεψε στις γυναίκες να ψηφίζουν το 1893. Οι περισσότερες άλλες χώρες ακολούθησαν κατά τον 20ο αιώνα: οι ΗΠΑ το 1920, το Ηνωμένο Βασίλειο το 1923, η Ισπανία το 1931, η Γαλλία το 1944, η Ελβετία το 1971, η Σαουδική Αραβία μόλις το 2011 και ούτω καθεξής.
Το γεγονός είναι ότι ο φεμινισμός είναι ένα φιλελεύθερο κίνημα: ο φεμινισμός των απαρχών, ο φεμινισμός που έδωσε μια ιστορική μάχη για την μόνη ισότητα που υπάρχει, την ισότητα ενώπιον του νόμου. Φεμινισμός δεν είναι η καταστροφή του δημόσιου χώρου, ούτε η βία. Είναι αντιθέτως μια ιστορική μάχη σε αναζήτηση της ισότητας ενώπιον του νόμου και την προαγωγή της προσωπικής αξίας έναντι των προνομίων, των ποσοστώσεων ή των κρατικών παρεμβάσεων.
Ακόμη, κανένα σύστημα δεν ευνόησε περισσότερο τις γυναίκες από τον καπιταλισμό. Το καπιταλιστικό σύστημα που βασίζεται στην ατομική ελευθερία επέτρεψε την ενσωμάτωσή τους στον χώρο εργασίας, απελευθέρωσε τις γυναίκες από την υποχρέωση να υφίστανται οτιδήποτε από τον φόβο της αποκήρυξής τους και να ζουν με τις χρηματικά δεσμά του πατέρα και στη συνέχεια του συζύγου.
Ο φεμινισμός είναι κίνημα διακοσίων ετών. Από τότε που η Mary Wollstonecraft συνέγραψε το μανιφέστο της τη δεκαετία του 1790, ήδη έχουν περάσει διακόσια χρόνια. Έχει γνωρίσει πολλές φάσεις. Μπορεί κανείς να ασκήσει κριτική στη σημερινή φάση χωρίς αναγκαστικά να ασκεί κριτική στον φεμινισμό, όπως υποστηρίζει η συγγραφέας Camille Paglia.
H Mary Wollstonecraft - κόρη του Διαφωτισμού, γυναίκα του William Godwin και μητέρα της Mary Wollstonecraft Shelley (της διάσημης συγγραφέως του Φρανκενστάιν) έγραφε στο A Vindication of the Rights of Woman (1792), μια από τις πρώτες φεμινιστικές πραγματείες ότι οι γυναίκες “αντιμετωπίζονται ως ένα κατώτερο ον και όχι ως μέρος του ανθρώπινου είδους”. Στο κείμενο αυτό, η Wollstonecraft ζητούσε οι γυναίκες να μπορούν να λάβουν εκπαίδευση, αντί να είναι απλά αντικείμενα για τη διασκέδαση των ανδρών.
Μέχρι τον επόμενο αιώνα, το 1848 στη Νέα Υόρκη στο Συνέδριο του Seneca Falls, ακτιβιστές υπέρ της κατάργησης της δουλείας και των ελευθεριών των γυναικών όπως οι Frederick Douglass, Elizabeth Cady Stanton, και Lucretia Mott ζήτησαν τον σεβασμό έναντι των δικαιωμάτων των γυναικών.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο φεμινισμός υπήρξε μια μάχη για την κατάκτηση ελευθεριών που για μεγάλο διάστημα δεν αναγνωρίζονταν στις γυναίκες και ακόμη δεν αναγνωρίζονται σε πολλές χώρες του κόσμου. Γι’ αυτό ακριβώς ο φιλελευθερισμός είναι απολύτως συμβατός με τον φεμινισμό.
Όπως μας δίδαξε κάποτε ο Φρίντριχ Χάγιεκ, η πάλη για ισότητα έναντι του νόμου και εναντίον της κάθε διάκρισης που βασίζεται στην κοινωνική προέλευση, την εθνικότητα, τη φυλή, τη θρησκευτική πίστη, το φύλο και ούτω καθεξής, παραμένει ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της κλασικής φιλελεύθερης παράδοσης.
*Η Antonella Marty είναι υποδιευθύντρια του Κέντρου Λατινικής Αμερικής του Atlas Network. Είναι διευθύντρια του Κέντρου Αμερικανικών Μελετών του Fundación Libertad (Αργεντινή) και διακεκριμένο στέλεχος του Fundación Internacional para la Libertad (Ισπανία) μιας δεξαμενής σκέψης με επικεφαλής τον νομπελίστα Mario Vargas Llosa.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Απριλίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
