Του Kristian Niemietz
Ο σοσιαλισμός είναι δημοφιλής στη Βρετανία, ιδίως μεταξύ των νέων ανθρώπων, όπως το επιβεβαιώνει η μία έρευνα κοινής γνώμης μετά την άλλη.
Για να είμαστε πιο ακριβείς, ο σοσιαλισμός είναι δημοφιλής ως αφηρημένη, νεφελώδης ιδέα. Τίποτε όμως δεν φέρνει έναν σοσιαλιστή σε θέση επιφυλακής, όσο η αναφορά ενός πραγματικού (ιστορικού ή σύγχρονου) παραδείγματος του σοσιαλισμού στην πράξη. Αρκεί να αναφέρει κανείς τη Σοβιετική Ένωση, την Κίνα του Μάο ή την Αλβανία του Ενβέρ Χότζα ενώπιον κάποιου σοσιαλιστή και θα αντιμετωπίσει την οργισμένη αντίδρασή του. Είναι κάτι σαν να συγκρίνει κανείς τον κρατικό δανεισμό με τον δανεισμό ενός νοικοκυριού ενώπιον ενός κεϋνσιανού.
Δεν θα πρέπει όμως να αφήνουμε του σοσιαλιστές να ξεφεύγουν τόσο εύκολα όταν απορρίπτουν ως “αχυρανθρώπους” αναφορές σε παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο. Οι περισσότεροι από αυτούς τους “αχυρανθρώπους” δεν είναι καθόλου αχυράνθρωποι. Είναι οι δοκιμασμένες ουτοπίες του χθες, τα μοντέλα που κάποτε οι δυτικοί σοσιαλιστές υιοθετούσαν και δεν θέλουν πια να τους τα θυμίζουμε. Το βλέπουμε αυτό να συμβαίνει σήμερα με τη Βενεζουέλα, όμως η Βενεζουέλα είναι απλώς ο τελευταίος κρίκος μιας μακράς αλυσίδας. Η συνήθεια να υιοθετεί κανείς με ενθουσιασμό και στη συνέχεια να αποκηρύττει μοντέλα σοσιαλισμού έχει μια μακρά παράδοση στην Αριστερά.
Ακόμη και η Βόρεια Κορέα, ένα από τα πλέον αποτρόπαια καθεστώτα στον κόσμο, δεν αποτελεί εντελώς εξαίρεση.
Προφανώς, σχεδόν κανείς σοσιαλιστής δεν θέλει να συσχετίζεται σήμερα με τη Βόρεια Κορέα. Ενώ η Νότια Κορέα, το αντεπιχείρημα, είναι μια ευημερούσα φιλελεύθερη δημοκρατία, η Βόρεια Κορέα είναι μια σταλινιστική αποτυχία. Ο μέσος Νοτιοκορεάτης είναι, σύμφωνα με μια εκτίμηση, πάνω από είκοσι φορές πλουσιότερος και ζει δώδεκα χρόνια περισσότερο από τον μέσο Βορειοκορεάτη (επίσης, είναι σημαντικά λιγότερο πιθανό να καταλήξει σ' ένα γκούλαγκ). Αν σκεφτούμε τη διαίρεση της Κορέας σαν ένα φυσικό πείραμα, είναι εύλογο να αντιμετωπίσουμε το αποτέλεσμά του ως καθοριστικό.
Αλλά αυτό δεν ήταν πάντα τόσο προφανές. Ο βορράς της Κορέας ήταν αρχικά πιο έντονα βιομηχανοποιημένος από τον νότο, και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 η Βόρεια Κορέα ήταν πλουσιότερη από τη Νότια. Επίσης, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, και οι δύο Κορέες ήταν δικτατορίες.
Μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση, το σύστημα της Βόρειας Κορέας είχε κάποιους σχετικά εξέχοντες δυτικούς θαυμαστές. Ένας απ' αυτούς ήταν η διαπρεπής οικονομολόγος του Κέμπριτζ Joan Robinson, η οποία δημοσίευσε το 1965 ένα επιστημονικό άρθρο με τίτλο Korean Miracle (το κορεατικό θαύμα), όπου περιέγραφε τη Βόρεια Κορέα ως μια εκπληκτική ιστορία επιτυχίας. Αφού παρέθετε έναν μακρύ κατάλογο επίσημων δεδομένων για την παραγωγή, η συγγραφέας υποστήριζε: “Όλα τα οικονομικά θαύματα του μεταπολεμικού κόσμου φαίνονται ασήμαντα μπροστά σ' αυτά τα επιτεύγματα”.
Στην αφήγησή της, τα κοινωνικά επιτεύγματα της χώρας εκείνης ήταν ακόμη εντυπωσιακότερα: “Ήδη υπάρχει καθολική εκπαίδευση [...] Υπάρχουν πολυάριθμα νηπιαγωγεία και βρεφονηπιακοί σταθμοί, όλα χωρίς χρέωση. Υπάρχει ένα πλήρες σύστημα κοινωνικής ασφάλισης [...] Οι υπηρεσίες υγείας είναι δωρεάν [...] Οι εργαζόμενοι λαμβάνουν άδειες διακοπών μετ' αποδοχών”.
Ούτε κατά την άποψή της ήταν η Βόρεια Κορέα μια δικτατορία - απλώς φαινόταν έτσι: “Τα εξωτερικά σημάδια μιας 'λατρείας προσωπικότητας' είναι πολύ τονισμένα - φωτογραφίες, ονομασίες δρόμων, νήπια στα νηπιαγωγεία που τραγουδούν ύμνους προς τον αγαπημένο ηγέτη. Όμως ο Πρωθυπουργός Κιμ Ιλ Σουνγκ φαίνεται να λειτουργεί ως μεσσίας και όχι ως δικτάτορας”.
Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν που η Νότια Κορέα πρέπει να προσπαθήσει πολύ για να σταματήσει τους ανθρώπους από το να μεταναστεύσουν στον Βορρά: “Πολλές προσπάθειες καταβάλλονται για να μείνουν ανενημέρωτοι οι Νότιοι. Η γραμμή οριοθέτησης επανδρώνεται αποκλειστικά από Αμερικανούς στρατιώτες [...] που έχουν πίσω τους μια άδεια έκταση γης. Κανένα μάτι Νότιου δεν επιτρέπεται να κρυφοκοιτάξει τον Βορρά”.
Στη δεκαετία του 1970, ο Eldridge Cleaver, ένας από τους ηγέτες του αμερικανικού κόμματος των Μαύρων Πανθήρων ταξίδεψε αρκετές φορές στη Βόρεια Κορέα. Μετά από ένα ταξίδι του το 1970, έγραψε: “Εδώ στην Κορέα βρήκαμε έναν λαό που έχει θέσει τα θεμέλια του κομμουνισμού και τώρα μεταμορφώνει γοργά την κοινωνία του σε έναν επίγειο παράδεισο [...] Κανένας άλλος λαός στην παγκόσμια ιστορία δεν κατάφερε να πετύχει τέτοια φανταστικά αποτελέσματα σε όλους τους τομείς της οικονομίας ταυτόχρονα [...] Οι εργάτες [...] του κόσμου έχουν να ζηλέψουν πολλά πράγματα από τις ζωές των εργατών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας”.
Το 1975, ο Fred J. Carrier, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Villanova της Πενσιλβάνιας δημοσίευσε το βιβλίο του με τίτλο North Korean Journey: The Revolution Against Colonialism (Ταξίδι στη Βόρεια Κορέα: Η επανάσταση ενάντια στην αποικιοκρατία) μετά από πολλά ταξίδια του στη χώρα αυτή. Όπως και οι συνταξιδιώτες του, ο Carrier είδε μια ιστορία τεράστιας οικονομικής επιτυχίας: “Η σοσιαλιστική Κορέα είναι ικανή να παράγει την δική της βαριά βιομηχανία σε όποιο πεδίο εξειδίκευσης επιλέξει [...] Η ΛΔΚ εξάγει μηχανήματα σε πολλές χώρες, ανάμεσα στις οποίες και ανεπτυγμένες. Αν αναλογιστεί κανείς ότι την ώρα της απελευθέρωσής της δεν υπήρχε ούτε ένα εργοστάσιο στη χώρα [...] η επιτυχία της Κορέας σ' αυτόν τον τομέα είναι εντυπωσιακή [...] Τα εκθέματα που είδαμε [στην Βιομηχανική και Αγροτική Έκθεση] στην Πιονγιάνγκ, με προϊόντα που πωλούνται σε 70 και περισσότερες χώρες, ήταν ενδεικτικά των βιομηχανικών δυνατοτήτων και των τεχνικών δεξιοτήτων που μόνο κάποιες δεκάδες χώρες σε ολόκληρο τον πλανήτη μπορούν να επιδείξουν”.
Ο συγγραφέας εντυπωσιάστηκε ακόμη περισσότερο από τα κοινωνικά επιτεύγματα: “Στα παιδιά αναγνωρίζεται το δικαίωμα μιας καλής διατροφής, δέκα ή περισσότερων ετών σχολικής εκπαίδευσης, συνολικής ιατρικής φροντίδας, και αξιοπρεπούς στέγασης. Στους ενήλικες διασφαλίζεται το δικαίωμα στην εργασία [...], ευκαιρίες αναψυχής και εκπαίδευσης [...] και συνεχιζόμενη ιατρική φροντίδα. Για όσους υπερβαίνουν τα 60 έτη [...] οι ανάγκες τους καλύπτονται από τις συλλογικές αποταμιεύσεις. Για κάθε έναν Κορεάτη υπό τον σοσιαλισμό υπάρχει η υπόσχεση σχεδόν καθολικής ασφάλειας”.
Καταλήγει με την πρόβλεψη ότι οι Νοτιοκορεάτες εντέλει θα ξεσηκωθούν για να ανατρέψουν τον καπιταλισμό και θα ενωθούν με τους συντρόφους τους στον Βορρά.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η Luise Rinser, Δυτικογερμανίδα συγγραφέας και υποψήφια του κόμματος των Πρασίνων για το αξίωμα του Προέδρου της χώρας το 1984, ταξίδεψε στη Βόρεια Κορέα αρκετές φορές. Περιέγραψε το ταξίδι της ως ένα βουκολικό, εξισωτικό ειδύλλιο, ελεύθερο από την αρνητική επιρροή του δυτικού καταναλωτισμού. Σύμφωνα με την αφήγησή της, ο Κιμ Ιλ Σουνγκ δεν ήταν δικτάτορας αλλά μια αγαθή πατρική φιγούρα που κυβερνούσε μαζί με τον λαό του: “Είναι όντως αλήθεια, το έζησα, ότι ο Πρόεδρος δεν κυβερνά από το γραφείο του αλλά πηγαίνει στον λαό του, δίνοντας και παίρνοντας συμβουλές στο πεδίο της δράσης. Το προϊόν αυτής της διαδικασίας, το επίσημο σχέδιο στην Πιονγιάνγκ, είναι το αποτέλεσμα των συζητήσεων του Κιμ Ιλ Σουνγκ με τους ειδικούς και τους εργάτες. Μπορώ επίσης να δω ότι ο λαός του τον αγαπά, κι αυτό όχι γιατί έχουν αυτή την εντολή”.
Στο κείμενό της μπορεί κανείς να βρει κάποιο αποσπασματικό σημείο κριτικής, το οποίο όμως αμέσως σχετικοποιείται, για παράδειγμα με το να θαφτεί κάτω από μια συνήθη αντικαταναλωτική ρητορική:
“Τα παιδιά εδώ κατηχούνται με σοσιαλιστικές ιδέες. Εντάξει: μήπως και τα δικά μας παιδιά δεν κατηχούνται κι αυτά με φράσεις όπως η “πρόοδος”, και η “κατανάλωση” και η “ευημερία” [...]; Είναι αυτό καλύτερο από την ιδεολογία του Κιμ Ιλ Σουνγκ η οποία τουλάχιστον δεν αφορά μόνο υλικές, αλλά κυρίως πνευματικές αξίες;”.
Θα μπορούσα να συνεχίσω τις παραθέσεις. Βεβαίως, θα ήταν λάθος να υποστηρίξει κανείς ότι υπήρξε ποτέ κάποια ευρεία υποστήριξη προς το Βορειοκορεατικό καθεστώς από την Αριστερά της Δύσης: δεν υπήρξε. Η Βόρεια Κορέα ποτέ δεν προσέλκυσε μαζικά προσκυνήματα από δυτικούς διανοούμενος όπως συνέβαινε κάποτε με τη Σοβιετική Ένωση, την Κίνα και την Κούβα. Την ίδια ώρα όμως, δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρει κανείς δηλώσεις όπως οι παραπάνω.
Είναι απολύτως δίκαιο να αντιμετωπίζουμε τη Βόρεια Κορέα ως ένα παράδειγμα σοσιαλισμού, και να αναφέρουμε τα αποτελέσματά της στις διαμάχες μας με τους αυτοπροσδιοριζόμενους ως σοσιαλιστές. Σίγουρα, δεν είναι το είδος του σοσιαλισμού που ευαγγελίζονται οι δυτικοί σοσιαλιστές. Από την άλλη όμως, ο σοσιαλισμός έχει τη συνήθεια να μην καταλήγει όπως ήλπιζαν οι υποστηρικτές του.
--
Ο Kristian Niemietz εντάχθηκε στο ΙΕΑ το 2008 ως Ερευνητής Φτώχειας, και έγινε Επικεφαλής Ερευνητής το 2013 και Επικεφαλής σε θέματα Υγείας και Πρόνοιας το 2015.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 29 Σεπτεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
