Του Daniel Lattier
Για να γίνει κανείς λογικός δεν αρκεί η απομνημόνευση και η εφαρμογή μαθηματικών τύπων, ή το να μάθει να διακρίνει ανάμεσα σε έναν ισχύοντα και σε έναν άκυρο συλλογισμό. Αντιθέτως απαιτεί την καλλιέργεια πνευματικών συνηθειών και δεξιοτήτων που, μολονότι μπορεί να φαίνονται απλές και προφανείς, κατακτώνται μόνο μετά από χρόνια αγώνα και εκπαίδευσης.
Στο βιβλίο του Being Logical: A Guide to Good Thinking (Όντας λογικός: Ένας οδηγός στην ορθή σκέψη) ο σεβάσμιος καθηγητής φιλοσοφίας D.Q. McInerny διατυπώνει τις ακόλουθες 10 συνήθειες που πρέπει κανείς να καλλιεργήσει προκειμένου να σκέφτεται καθαρά και αποτελεσματικά:
1. Οι λογικοί άνθρωποι δίνουν προσοχή
“Πολλά λάθη στον συλλογισμό εξηγούνται από το γεγονός ότι δεν αποδίδουμε αρκετή προσοχή στην κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε”, γράφει ο McInerny. Τα λογικά άτομα έχουν εκπαιδευτεί να προσέχουν πάντα τις λεπτομέρειες - ακόμη και σε οικείες καταστάσεις - ώστε να αποφύγουν να κάνουν μια απρόσεκτη κρίση.
2. Δεν κάνουν λάθος ως προς γεγονότα
“Αν ένα γεγονός είναι κάτι που υπάρχει και στο οποίο έχουμε πρόσβαση, τότε ο ασφαλέστερος τρόπος να εξακριβώσουμε την εγκυρότητά του είναι να εκτεθούμε στην παρουσία του. Έτσι αποκτούμε άμεσες αποδείξεις γι' αυτό. Αν δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε την εγκυρότητά του μέσω της άμεσης εμπειρίας, πρέπει να ελέγξουμε αυστηρά την αυθεντικότητα και την αξιοπιστία των όποιων έμμεσων ενδείξεων επικαλούμαστε ώστε, επί τη βάσει αυτών των ενδείξεων, να μπορούμε με αυτοπεποίθηση να διασφαλίσουμε την εγκυρότητά του.
3. Διασφαλίζουν ότι οι ιδέες τους είναι σαφείς
Οι ιδέες μας είναι τα μέσα με τα οποία ο νους μας κατανοεί τον αντικειμενικό κόσμο. Οι σαφείς ιδέες αντικατοπτρίζουν με αξιοπιστία αυτόν τον κόσμο, ενώ οι ασαφείς μας δίνουν μια παραμορφωμένη εικόνα του. Ο λογικός άνθρωπος διαρκώς ελέγχει τις ιδέες του για να διασφαλίσει ότι απεικονίζουν με ακρίβεια τα αντικείμενά τους.
4. Συνειδητοποιούν τις απαρχές των ιδεών
Ο λογικός άνθρωπος γνωρίζει ποιες από τις ιδέες του βασίζονται σε πράγματα που όντως υπάρχουν στον κόσμο. Γνωρίζει για παράδειγμα ότι η ιδέα της “γάτας” που έχει αντιστοιχεί σε αντικείμενα στον πραγματικό κόσμο που είναι γνωστά ως “γάτες”. Για να φέρω ένα αντίθετο παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι έχουν την ιδέα πως υπήρξε μια γυναίκα Πάπας με το όνομα Ιωάννα στον 9ο αιώνα. Αν όμως αφιερώσουν χρόνο στο να αναζητήσουν την πηγή αυτής της ιδέας, θα βρουν ότι αξιοσέβαστοι ιστορικοί θεωρούν ευρέως ότι προέρχεται από κάποιον θρύλο.
5. Συνδέουν τις ιδέες με τα γεγονότα
Ο McInerny γράφει “Για να αποφύγω το ενδεχόμενο η ιδέα μου να είναι το προϊόν ενός καθαρού υποκειμενισμού, οπότε και δεν θα μπορεί να μεταδοθεί σε άλλους, πρέπει συνεχώς να είμαι σε επαφή με τα πολλά εκείνα γεγονότα του αντικειμενικού κόσμου από τα οποία γεννήθηκε αυτή η ιδέα”. Αυτό είναι εύκολο με ιδέες που έχουν μια απλή αντιστοίχηση σε πράγματα του κόσμου που βρίσκεται έξω από τον νου μας (πχ η ιδέα της “γάτας” που έχω αναφέρεται σε μια πραγματική γάτα). Είναι όμως πολύ πιο δύσκολο, όπως όλοι γνωρίζουμε από την εμπειρία μας, με πιο περίπλοκες ιδέες όπως ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός, ή ο συντηρητισμός και ο φιλελευθερισμός. Για να παραμένουν εύρωστες αυτές οι ιδέες πρέπει διαρκώς να συνδέονται και να υποστηρίζονται από γεγονότα προσβάσιμα σε όλους.
6. Συνδέουν λέξεις με ιδέες
Μπορούμε να μεταδώσουμε τις ιδέες μας σε άλλους μόνο αν χρησιμοποιήσουμε λέξεις που μπορούν να τις εκφράσουν επακριβώς. Το να βρούμε όμως τις σωστές λέξεις μπορεί να είναι δύσκολο. Όταν ανακύπτει αυτή η δυσκολία, πρέπει να επιστρέφουμε στις πηγές:
“Πώς διασφαλίζουμε ότι οι λέξεις μας επαρκούν για τις ιδέες που θέλουμε να εκφράσουμε; η διαδικασία είναι ουσιαστικά η ίδια με αυτή που ακολουθούμε όταν επιβεβαιώνουμε τη σαφήνεια και την εγκυρότητα των ιδεών μας: Πρέπει να επιστρέψουμε στις πηγές των ιδεών. Συχνά δεν μπορούμε να βρούμε την κατάλληλη λέξη για μια ιδέα γιατί δεν κατανοούμε επαρκώς την ίδια την ιδέα. Συνήθως, όταν αποσαφηνίζουμε την ιδέα ελέγχοντάς την έναντι της πηγής της στον αντικειμενικό κόσμο, η κατάλληλη λέξη θα έρθει στο μυαλό μας.
7. Επικοινωνούν αποτελεσματικά
Η λογική εντέλει αφορά τον καθορισμό της ορθότητας ή της σφαλερότητας προτάσεων. Για να μπορεί κάποιος να προσδιορίσει με ακρίβεια την ορθότητα μιας πρότασης, χρειάζεται αυτή να του παρουσιαστεί με σαφήνεια.
Ο McInerny διατυπώνει τις παρακάτω αρχές της σαφούς επικοινωνίας:
-Μην υποθέτετε ότι το κοινό σας καταλαβαίνει τι εννοείτε αν εσείς δεν το κάνετε ρητό.
-Να χρησιμοποιείτε πλήρεις προτάσεις.
-Μη χρησιμοποιείτε αξιολογικές κρίσεις (πχ “Αυτό το έργο τέχνης είναι άσχημο”) ως προτάσεις πραγματολογικού περιεχομένου.
-Να αποφεύγετε τις διπλές αρνήσεις
-Να προσαρμόζετε τη γλώσσα σας στο ακροατήριό σας.
8. Αποφεύγουν την ασαφή και τη διφορούμενη γλώσσα
Οι λέξεις “vague” (ασαφής) και “ambiguous” (διφορούμενος) προέρχονται από λατινικές λέξεις για την περιπλάνηση. Η ασαφής και διφορούμενη γλώσσα συνήθως περιτριγυρίζει τις ιδέες αντί να να έχει ένα σταθερό και προσδιορισμένο νόημα. Ένας λογικός άνθρωπος χρησιμοποιεί ακριβή γλώσσα ώστε ο ακροατής του να ξέρει ακριβώς για ποιο πράγμα μιλά και να μπορεί να κρίνει επαρκώς την ορθότητα των προτάσεών του. Αν αναφέρεται σε πιο περίπλοκους όρους όπως “ελευθερία” ή “ισότητα”, φροντίζει να καταστήσει σαφές το πώς τους εννοεί.
9. Αποφεύγουν τις υπεκφυγές
“Το πρόβλημα με τις υπεκφυγές, τη γλώσσα που δεν διατυπώνει ευθέως τι έχει κατά νου ένας ομιλητής ή συγγραφέας, είναι διττό. Πρώτον, και προφανές, μπορεί να εξαπατήσουν το ακροατήριο. Δεύτερον, και πιο αδιόρατο, μπορεί να έχουν διαβρωτικές συνέπειες στους ανθρώπους που τις χρησιμοποιούν, διαστρέφοντας την αίσθηση της πραγματικότητάς τους. Ο ομιλητής πλάθει τη γλώσσα, αλλά και η γλώσσα πλάθει τον ομιλητή. Αν χρησιμοποιούμε επανειλημμένα γλώσσα που διαστρέφει την πραγματικότητα, μπορεί να φτάσουμε να πιστεύουμε τη δική μας διεστραμμένη ρητορική.
10. Αναζητούν την αλήθεια των πραγμάτων
Σκοπός της λογικής, σύμφωνα με τον McInerny είναι να φτάνουμε στην αλήθεια των πραγμάτων. Εξηγεί ότι υπάρχουν δύο βασικές μορφές αλήθειας: η “οντολογική” αλήθεια - τι υπάρχει και έχει πραγματική υπόσταση, και η “λογική” αλήθεια - η ορθότητα των προτάσεων. Εντέλει, μας υπενθυμίσει “την ορθότητα ή τη σφαλερότητα μιας πρότασης την καθορίζει το τι υπάρχει στον πραγματικό κόσμο. Η λογική αλήθεια με άλλα λόγια θεμελιώνεται στην αντίστοιχη οντολογική”.
Ο πραγματικά λογικός άνθρωπος συνεπώς κρατά τη λογική του θεμελιωμένη στην αλήθεια και ποτέ δεν την αφήνει να εκφυλιστεί σε απλή λεκτική απάτη.
Αναδημοσίεση από το Intellectual Takeout.
--
Ο Daniel Lattier είναι αντιπρόεδρος του Intellectual Takeout.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Ιανουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
