Του Bryan Caplan
Μια απόλυση είναι συνήθως κάτι το πολύ δυσάρεστο. Μερικές φορές είναι κάτι το συντριπτικό. Παρ’ όλα αυτά, μπορούμε να αναρωτηθούμε αν το να απολύεται κάποιος είναι ηθικώς λάθος - κι αν ναι, με ποιον τρόπο.
Αν μπερδευτήκατε, σκεφτείτε το εξής: Και ο τερματισμός μιας ερωτικής σχέσεις είναι συνήθως κάτι το πολύ δυσάρεστο. Μερικές φορές κι αυτό είναι κάτι το συντριπτικό. Λίγοι άνθρωποι σήμερα όμως προσάπτουν ιδιαίτερη ηθική απαξία σε κάποιον που παρατάει τον ερωτικό του σύντροφο. Ακόμη κι αν είναι κανείς παντρεμένος, σπανίως λέμε κάτι του τύπου “Αν χωρίσεις, ο πρώην σύντροφός σου θα υποφέρει στη δυστυχία για χρόνια, επομένως έχεις την ηθική υποχρέωση να παραμένεις”. (Τα μέλη της στενής οικογένειας μπορεί να το πιστεύουν από μέσα τους αν υπάρχουν παιδιά, αλλά ακόμη και τότε…).
Κατά τη γνώμη μου, η απόλυση είναι ηθικά αντίστοιχη με τον τερματισμό μιας ερωτικής σχέσης. Εφόσον δεν υπάρχει μια επίσημη συμφωνία περί του αντιθέτου, και τα δύο αυτά ήδη σχέσεων είναι - και θα πρέπει να είναι - “κατά βούληση”. Ναι, όσοι είναι μέσα στον χορό μπορεί να έχουν κάποιους λόγους να επικρίνουν ηθικώς τον τερματισμό. Εντέλει όμως οι στενές σχέσεις - επαγγελματικές ή προσωπικές - είναι περίπλοκες, και γεμάτες από παρεξηγήσεις. Γι’ αυτό και οι εξωτερικοί παρατηρητές όχι μόνο θα πρέπει να επιβεβαιώνουν ότι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να χωρίζουν μονομερώς, αλλά θα πρέπει και να ασκούν την αρετή της ανεκτικότητας, παραμένοντας αμερόληπτοι τόσο στις σκέψεις, όσο και στη δράση τους.
Επαναλαμβάνω ότι αυτή είναι η δική μου γνώμη. Η συνήθης γνώμη αντιθέτως είναι πως οι ερωτικές και οι επαγγελματικές σχέσεις πρέπει να διέπονται από διαμετρικά αντίθετα πρότυπα. Στα ζητήματα της αγάπης, η καρδιά θέλει αυτά που θέλει. Στα επαγγελματικά αντιθέτως, οι κυβερνήσεις πρέπει να προστατεύουν τους εργαζόμενους από την κακομεταχείριση των εργοδοτών. Και ακόμη και αν ο νόμος λέει το αντίθετο, η απόλυση ενός εργαζόμενου που αποδίδει επαρκώς στη δουλειά του είναι ηθικώς ύποπτη.
Ενώ αυτή η “συνήθης” άποψη είναι σήμερα ευρέως αποδεκτή, συνεχίζει να σχετίζεται στενά με την αριστερά. Όταν η “ελευθερία της σύναψης συμβολαίων” ήταν δημοφιλέστερη, η αριστερά υποστήριζε έντονα ότι το “δικαίωμα απόλυσης” των εργοδοτών αντιστοιχεί στην “ελευθερία της καταπίεσης των εργαζομένων”. Στα χρόνια του λυκείου, οι καθηγητές μου των κοινωνικών επιστημών συχνά έλεγαν “ναι, ο σωματικός εξαναγκασμός είναι κάτι το κακό, αλλά ομοίως κακός είναι και ο οικονομικός εξαναγκασμός. Αν ο εργοδότης σου μπορεί να σε απολύσει όποτε θέλει, δεν είσαι ελεύθερος”. Αυτή η προσέγγιση ενέπνευσε φυσικά την αριστερά να υποστηρίξει ένα μεγάλο εύρος εργασιακών ρυθμίσεων και ιδίως κανόνων εναντίον της απόλυσης. Ενώ οι περισσότεροι μη αριστεροί υποστηρίζουν και αυτοί τέτοιες ρυθμίσεις, η αριστερά εδώ και καιρό μιλά πιο έντονα γι’ αυτές. Η στάση της είναι πιο ριζοσπαστική, όπως και οι ρυθμίσεις που υποστηρίζει.
Κι αυτό βγάζει νόημα. Αν όντως κάποιους πιστεύει ότι η απόλυση ενός εργαζομένου είναι ένα είδος οικονομικής βίας, θα υποστηρίξει έντονα τον αυστηρό νομικό περιορισμό αυτής της βίας.
Από αυτή την οπτική, η ανάδυση της “κουλτούρας της ακύρωσης” (cancel culture) προκαλεί βαθιά έκπληξη. Κατά την τελευταία δεκαετία, πολλοί αριστεροί δεν μετρίασαν απλώς την προηγούμενη στάση τους εναντίον των απολύσεων, αλλά έφτασαν να γίνουν ενθουσιώδεις υποστηρικτές της απόλυσης των ανθρώπων που δεν συμπαθούν. Το “αποδίδει επαρκώς στη δουλειά του, οπότε δεν έχεις δικαίωμα να τον απολύσεις” παραδόξως μεταμορφώθηκε σε μια δεξιά άποψη. Αν δεν με πιστεύετε, αρχίστε απλώς να κάνετε αναίσθητα σχόλια για τη φυλή, το φύλο και τη σεξουαλικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δείτε πώς θα εξελιχθεί η καριέρα σας. Το “ήμουν απολύτως ευγενής στη δουλειά μου. Προσβλητικός ήμουν μόνο στον ελεύθερό μου χρόνο” δεν στέκει σήμερα ως γραμμή άμυνας. Ακόμη κι αν ο προϊστάμενός σας και οι συνάδελφοί σας σας λατρεύουν, πολλοί αριστεροί ακτιβιστές θα τους πιέσουν να σας απολύσουν.
Ξανά, προσωπικά δεν έχω κάποια κατ’ αρχήν ένσταση στην απόλυση εργαζομένων για τις πολιτικές τους απόψεις. Μάλιστα, εδώ και καιρό έχω υπερασπιστεί τον ιστορικό αποκλεισμό των κομμουνιστών από το Χόλιγουντ. Ενώ ανέχομαι ένα μεγάλο εύρος απόψεων, δεν ανέχομαι τους ολοκληρωτιστές. Δεν έχουμε βεβαίως κανένα δικαίωμα να τους φυλακίσουμε, όμως δεν ανήκουν σε μια ευγενική κοινωνία. Αν όμως εσείς, όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι, υιοθετείτε την άποψη ότι η απόλυση ενός εργαζομένου είναι “οικονομικός εξαναγκασμός”, τότε ο νέος έρωτας της αριστεράς με την απόλυση των αντιπάλων της θα πρέπει να βαραίνει τη συνείδησή σας. Σκεφτείτε το εξής: Η νέα τους στάση ισοδυναμεί με κάτι όπως “Η απόλυση κάποιου εργαζόμενου που αποδίδει επαρκώς στη δουλειά του είναι μια μορφή βίας. Και αν κάποιος μας τσαντίσει, θα υποστηρίξουμε -όχι, θα απαιτήσουμε! - να του ασκηθεί αυτή βία”.
Για να είμαστε δίκαιοι, πολλοί αριστεροί δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει αυτή τη νέα στάση. Όμως εξ όσων μπορώ να πω, πολύ λίγοι αριστεροι επαναβεβαιώνουν δημοσίως την αντίθεσή τους στην απόλυση εργαζομένων για το τι αυτοί λένε και κάνουν στον προσωπικό τους χρόνο.
Ίσως γιατί φοβούνται ότι θα υποστούν οικονομικοί βία από τους πολλούς άλλους αριστερούς που δεν αντιδρούν ήπια σε τέτοια επιχειρήματα.
--
* Ο Bryan Caplan είναι καθηγητής οικονομικών στο George Mason University, επισκέπτης ερευνητής στο Mercatus Center, επιστημονικό μέλος του Cato Institute και συντάκτης στο μπλογκ EconLog. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Ιουλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
